Etiket ürünü tanımlayan bilgileri içeren ve ürünün satın alınması sırasında bu bilgilerin tüketiciye anlaşılır ve pratik bir biçimde aktarılmasını sağlayan materyaldir [1]. Gıda etiketleri ise bir ürünün porsiyon kalori besin değeri gibi bilgilerini kapsayan ve ürün içeriği hakkında tüketiciye bilgi veren araçlardır. Gıda etiketi okuma alışkanlığının kronik hastalık prevalansının azaltılmasında ağırlık kontrolünde ve sağlıklı beslenmede rolü olduğu çeşitli çalışmalarda gösterilmiştir [2-3].
Dünya’da ilk defa Amerika’da Federal İlaç Kurumu (The Federal Drug Administration) gıda etiketlerinde yağ doymuş yağ kolesterol kalori karbonhidrat protein vitamin ve ürünün porsiyon bilgilerinin yer aldığı kapsamlı bir yasa oluşturmuştur [4 5]. Türkiye’de öncelikle 2011 yılında düzenlenen Türk Gıda Kodeksi 28157 sayılı Etiketleme Yönetmeliği son olarak 2012’de resmi gazetede yayınlanan 28201 sayılı değişiklikle son halini almıştır [7 8]. Zorunlu etiket bilgilerinin yönetmelik hükümlerine uygun olarak gıdalarda bulunması ve kolayca erişebilir olması sağlanmalıdır.
Gıda etiketlerinin etkili bir beslenme aracı olarak kullanılabilmesi için tüketicilerin bilgiyi kullanma konusunda bilinçlendirilmesi ve etiketlerin daha iyi anlaşılması gerekmektedir [6]. Etiketlerin daha iyi anlaşılabilmesi ile sağlık profesyonelleri etiketleri bir beslenme eğitim aracı olarak kullanılacak ve böylece etiket kullanımında verimliliğin artması sağlanabilecektir [9].
Paketli gıdaları alırken öncelikli olarak son kullanma tarihine ve üretim tarihine bakılmalıdır. Son kullanma tarihi geçmiş ürünler satışı firmaya iletilip tezgâhtan kaldırılmalıdır. Zehirlenmelere sebebiyet vermektedir.
Paketli gıdanın uygun koşullarda tutulup tutulmadığına dikkat edilmelidir. Et grubundan bir besin alacaksanız temiz bir yerde muhafaza edilip edilmediğine yeterli soğuk ortamda depolanıp depolanmadığına bakılmalıdır. Kuru baklagillerin tahılların vb. kuru gıdaların temiz tezgâhlarda nemsiz ortamda paketli olarak bulundurulup bulundurulmadığına dikkat edilmelidir. Sebze tezgâhlarının temizliği konusunda hassas olunmalıdır.
Paketli ürünlerin etiket bilgilerinde yer alan bilgiler detaylı incelenmelidir. 100 gr için belirtilen kalori içeriğine bakılmalıdır. Diyetinize uygun olup olmadığı değerlendirilmelidir.
Ürün içeriklerinin alerjen içerip içermediğine bakılmalıdır. (Gluten laktoz yumurta yağlı tohumlular gibi.)
İçeriğinde doymuş doymamış yağ miktarlarına trans yağ içerip içermediğine dikkat edilmelidir.
Kullanılan yağ türleri (palm yağı Hindistan cevizi yağı Ayçiçek yağı vb.) incelenmelidir.
Basit karbonhidrat türlerinin diyabet hastaları için uygun olmadığı göz önünde bulundurulmalıdır.
Tuz miktarı hipertansiyon metabolik sendrom romatolojik hastalıklar migren vb. hastalar için uygun miktarda olmayabiliyor. Etiket bilgisinde miktarları incelenmelidir.
Süt ürünlerinin ambalajlarında şişme ve/ya bozulma belirtileri var ise satın almayınız. Uygun koşullarda depolanmadığının göstergesi olabilmektedir. Sokakta satılan çiğ sütlerden ziyade paketli pastörize UHT sütler tercih ediniz.
Dondurulmuş gıdaların <-10 derecede taze et tavuk balık <2 derece altında muhafaza edilmesi gerektiğini biliniz. Satın aldığınız marketin dolap derecelerini kontrol ediniz.
Yumurtalarda kırık çatlak ve aşırı kir olmamasına dikkat edin. Yumurtanın tazeliğini tavaya kırdığınızda test edebilirsiniz. Genel olarak tavaya kırıldığında yumurta akının 7.5 cm çapı aşmaması sarısının ise 0.1-1.3 cm yükseklikte olması gerekir.
Konserve ürünlerde kapaklarda şişme veya açılma varsa kesinlikle almayınız. Ne yazık ki Clostridium botulinum mikroorganizmasının gelişimi sonucu da olabilir ve bu organizmanın zehirleri ölümcüldür.
Herhangi bir böbrek hastalığınız var ise muhakkak ürünlerdeki Na K P (sodyum potasyum fosfor) içeriklerine bakınız. Paketteki gıdada ise 100 kalori başına 120 mg'dan fazla sodyum içeren ürünlerin tüketilmemesi öneriliyor. Ayrıca MSG diye geçen Monosodyum glutamat içerikli ürünlerin de; gebe emzikli çocuk ve yüksek tansiyon kalp hastalıkları felç mide-bağırsak hastalıkları böbrek hastalıkları ve kanser gibi kronik hastalıkları olan kişilerin tercih etmemesi gerekiyor.
Besinlerin karbonhidrat içeriğinin yanı sıra ilave şeker içerip içermediğine de bakmalısınız. Rafine şeker; vücuda fayda sağlamaz sadece boş enerji kaynağıdır fazla kalori almanıza sebep olmaktadır.
Etiketlerde yer alan terimlere baktığımızda;
Light: Son dönemde rağbet görmekte olan “light” ürünler referans olarak alınan ürünlere göre en az %25 daha az enerji veya %50 daha az yağ içermektedir. Hiçbir light diyet ürün ‘’mucize zayıflatıcı’’ ya da ‘’0 kalori’’ özelliğine sahip değildir.
Azaltılmış: Bazı paketli ürünlerin üzerinde “enerjisi azaltılmıştır” gibi cümleler ile karşılaşabilirsiniz. Bu ürünler benzer üretilmiş besinlere göre %25 oranında daha az enerji yağ veya kolesterol içermektedir.
Gluten İçerir-İçermez:Gluten çölyak hastalarının bağırsaklarındaki hasar ve emilim bozukluğundan dolayı sindirilemeyen bir protein kompleksidir. Çölyak hastaları gluten içeren hiçbir ürünü kullanmamalıdırlar. Çölyak hastalarındaki gibi tehdit edici bir durum olmasa da gluten hassasiyeti olan bazı bireylerde gluten içeren ürünler; şişkinlik gaz yorgunluk migren gibi rahatsızlıklara sebep olmaktadır. Bu hastalar için özel olarak üretilen glutensiz ürünler mevcuttur.
Fenilalanin İçerir-İçermez: Fenilalanin fenilktonüri hastalarında metabolize edilemeyen bir aminoasittir. Bu nedenle fenilketonüri hastaları tarafından tüketilmemeleri gerekir.
Aspartam İçerir-İçermez: Aspartam vücutta yıkıldığında fenilalanin oluşturur. Bu nedenle fenilketonüri hastalarının aspartam kullanmamaları gerekir.
KAYNAKÇA;
Pride W. Ferrell O.C. 2013. Foundations of Marketing. Cengage Learning. Higher Education 220.
Kang H.T. 2013. Reading nutrition labels is associated with a lower risk of metabolic syndrome in Korean adults: The 2007–2008 Korean NHANES. Nutrition Metabolism and Cardiovascular Diseases 23: 876-882.
Satia J.A. Galanko J.A. Neuhouser M.L. 2005. Food nutrition label use is associated with demographic behavioral and psychosocial factors and dietary intake among African Americans in North Carolina. J. Am. Diet. Assoc.105: 392-402
Graham D.J. Laska M.N. 2012. Nutrition label use partially mediates the relationship between attitude toward healthy eating and overall dietary quality among college students. J. Acad. Nutr. and Diet. 112: 414-418
Solomon M.R. Marshall G.W. Stuart E.W. 2012. Marketing: Real People Real Choices. Pearson Education Limited.
Demirci A. Demirci A. 2013. Kozmetik ürün etiketlerindeki sembollerin bilinirliği. E-Journal of New World Sciences Academy 136-45.
T.G.K. 2011. Türk gıda kodeksi etiketleme yönetmeliği. Resmi Gazete 28157.
T.V.H.B. 2012. Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği'nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. Resmi Gazete 28201.
Besler H.T. Buyuktuncer Z. Uyar M.F. 2012. Consumer understanding and use of food and nutrition labeling in Turkey. J. Nutr. Edu. and Behav. 44: 584-91.