Gıdaların içeriğindeki maddelerden birine karşı sindirim sisteminin verdiği reaksiyon veya bazı hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkan iltihap nedeniyle gelişen malabsorbsiyon, sindirim sisteminin düzenli çalışmasını engelliyor. Emilim bozukluğu olarak bilinen malabsorbsiyon sendromu, bağırsakların besin bileşenlerini yeterince sindirememesine ya da emilmemesine neden oluyor. Malabsorbsiyon nedeniyle sindirimin bozulması ise daha birçok sorunu da beraberinde getiriyor. Sağlık Destek Sitesi Kayseri Hastanesi Gastroenteroloji Bölümü’nden Doç. Dr. Mustafa Kaplan, emilim bozukluğu ile ilgili bilgi verdi.   

Emilim bozukluğu (malabsorbsiyon) nedir?

Malabsorbsiyon sendromu, alınan besinlerin vücutta etkili bir şekilde emilmesini engelleyen bir sindirim bozukluğudur. Bu bozukluk nedeniyle besin maddelerinin sindirimi ve emilimi tam olarak gerçekleşmez. İnce bağırsakta besinlerin, vitaminlerin ve eser elementlerin emiliminin bozulması sonucu ortaya çıkmaktadır. Birçok nedeni olan malabsorbsiyon sendromunda emiliminin çoğunun gerçekleştiği ince bağırsağın zarı yani mukozası zarar görür. Malabsorbsiyon, hazımsızlığa ve hatta yetersiz beslenmeye yol açabilmektedir. Yemek yedikten sonraki süreçte vücudun vitamin ve minerallerden fayda sağlaması beklenir. Ancak malabsorpsiyon sendromu varsa, sindirim sürecinin sonunda yenilen besinlerden fayda elde edilmez.

Emilim bozukluğu neden olur? Emilim bozukluğu kimlerde görülür?

Birçok hastalık malabsorbsiyon sendromuna yani emilim bozukluğuna neden olabilmektedir.

• Çölyak hastalarında.
• Crohn hastalığı gibi iltihabi barsak hastalıklarında.
• Radyoterapi yani ışın tedavisine bağlı ortaya çıkan bağırsak hastalıklarında.
• Whipple hastalığı sonucunda.
• Kistik fibrozis durumunda.
• Pankreas travması veya alkole bağlı pankreas yetmezliğinde.
• Parazit ya da bağırsak kurdu enfeksiyonlarında.

Emilim bozukluğunun belirtileri nedir?   

Malabsorpsiyon sendromu, hazımsızlığın yanı sıra birçok semptom ve şikayetle kendini belli etmektedir.

• Karın ağrısı.
• Karın bölgesinde şişkinlik ve aşırı gaz oluşumu.
• Mide bulantısı ve kusma.
• İshal ve yağlı dışkılama yani steatore

Belirtilerin ardından zamanla yetersiz beslenmenin bazı sonuçları ortaya çıkacaktır.

• Aşırı kilo kaybı.
• Kas erimesi.
• Sık tekrarlanan enfeksiyon varlığı
• Vücutta kolayca oluşabilecek morarmalar.
• Kuru cilt ve cilt lezyonları.
• Saç dökülmesi.
• Ödem yani şişlik.
• Baş dönmesi.
• Sinirlilik, ilgisizlik ve yorgunluk hali.
• Gece körlüğü (A vitamini eksikliği).
• Zayıf kemikler ve kemik ağrısı ve kemik kırığı (D vitamini eksikliği).
• Diş eti kanaması ve burun kanaması (K vitamini eksikliği).
• Unutkanlık, baş dönmesi, ağız çevresi yaralar (B12 vitamini eksikliği).
• Çocuklarda ise büyümenin gecikmesi.

Emilim bozukluğu (malabsorbsiyon) testleri nelerdir?

Tüm hastalarda tam kan sayımı ve biyokimya testlerinin ardından emilimi bozulan demir, vitamin B12, folik asit ve D vitamininin vücuttaki düzeyleri ölçülür. Yağ malabsorpsiyonu tanısı için dışkıda yağın varlığı aranır. Yine kanda çölyak için testlere bakılabilir. Dışkı incelesmesinde pankreas enzim yetersizliği için fekal elastaz ve iltihabi barsak hastalığı için fekal kalptrotektin bakılabilir.  Gerekirse hastalara endoskopi ve kolonoskopi yapılarak biyopsi de alınabilir.

Emilim bozukluğunun tedavisi var mı? Emilim bozukluğu nasıl düzelir?

Tedaviye başlamadan emilim bozukluğuna neden olan asıl hastalığın bulunması gerekir. Örneğin bu duruma Crohn hastalığına sebep oluyorsa ve ilaçlarla Crohn hastalığı tedavisi edilirse emilim bozukluğu da düzelir. Benzer şekilde bu tabloya çölyak hastalığı sebep oluyorsa ve diyetten gluten çıkartılırsa sorun çözülür. Bu süreçte hastaya kalsiyum, D vitamini, demir, folik asit ve B12 gibi önemli vitamin ve mineral takviyeleri verilmektedir. Kilo kaybından dolayı hastaya yüksek kalorili diyetler uygulanabilir. Pankreas hasarı olan kişilerde ise pankreastan salgılanan enzimlerin yeterli düzeyde olmaması nedeniyle hastalara pankreas enzimi içeren ilaçlar verilmektedir. Tedavinin yetersiz olduğu durumlarda ise total parenteral nütrisyon (TPN) denilen damardan beslenme yöntemine başvurulmaktadır. Bu yöntem, hastaya damar yoluyla gerekli besinlerin verildiği bir uygulamayı içerir. Serumlar hastaya özel olarak hazırlanmaktadır. Gerekli olan kalori, vitamin ve mineraller hastanın ihtiyacına göre ayarlanmaktadır.

Emilim bozukluğu (malabsorbsiyon) hakkında sık sorulan sorular

Emilim bozukluğunun çeşitleri var mı?

Çölyak hastalığı ve inflamatuar bağırsak hastalığı gibi bazı gastrointestinal hastalıklar, besin tipi fark etmeksizin tüm besinlerin emilim bozukluğuna neden olmaktadır. Ayrıca belirli besin türleri bazı insanların bağırsaklarında emilemeyerek soruna neden olabilmektedir.

Karbonhidrat malabsorbsiyonu: Bazı insanların sindirim sistemi bazı karbonhidratlara (şeker gibi) duyarlı olabilmektedir. Bu durumun sonucunda hastalarda gazın neden olduğu ağrı ve şişkinlik ortaya çıkar. İnce bağırsakta tam olarak emilemeyen karbonhidratlar, kolonda bakteriler tarafından fermente edilir. Bakteriler onları gazlara ve kısa zincirli yağ asitlerine ayırır. Kısa zincirli yağ asitleri ise yağlı dışkıya neden olmaktadır.

Yağ emilim bozukluğu: İnce bağırsakta emilmeyen yağlar kalın bağırsağa geçerek yağlı dışkıya (steatore) neden olur. Yağlı dışkı açık renkli, akıcı ve kötü kokuludur. Yağ malabsorpsiyonu ayrıca yağda çözünen vitaminlerin (A, D, E ve K) emilmemesine yol açmaktadır.

Safra asidi malabsorpsiyonu: Bazen yağ emilim bozukluğu, safra kesesi, safra kanalları veya karaciğer hastalıklarından dolayı ortaya çıkan safra sıvısının azlığından kaynaklanabilmektedir. Bunun sonucu olarak safra tuzları, kalın bağırsağa fazla su geçmesine ve bu da kronik ishale neden olacaktır.

Protein malabsorpsiyonu: Tüketilen bazı besinlerin içerisindeki bir maddeye karşı vücudun tepki vermesine gıda intoleransı denilmektedir. Belirli bir intolerans olmadıkça, protein emilim bozukluğu genellikle kendiliğinden oluşmaz. Bunun örnekleri arasında süt proteini intoleransları ve gluten intoleransı verilebilir.

Emilim bozukluğu varsa ne olur?

Sindirim sürecinde emilemeyen tüm besinler dışkı yoluyla atılacaktır. Malabsorpsiyon sendromu olanlarda genellikle yan etki olarak görülen ishal, tabloyu daha da kötüleştirmektedir.  İshal nedeniyle besinler vücuttan çok kısa sürede dışkıyla atılmaktadır. Kısa vadede malabsorpsiyon nedeniyle belirli yiyeceklerin sindirilememesinden dolayı gastrointestinal rahatsızlıklara yani çoğunlukla ishal, gaz, şişkinliğe neden olacaktır. Zamanla, vücutta emilemeyen besinlerin eksikliği birçok soruna yol açacaktır.  Makrobesinlerin (protein, yağlar veya karbonhidratlar) herhangi birinin eksikliği, kas kaybı ve bağışıklık sisteminin çökmesine sebep olur.  Mikro besinleri (vitaminler ve mineraller) yeterli düzeyde alamamak ise göz, kemik, cilt ve saçları olumsuz etkilemektedir.

Emilim bozukluğu hangi hastalıklara neden olur?

Emilim bozukluğu sıklıkla kısa bağırsak sendromu, enflamatuar bağırsak hastalığı ve pankreas yetmezliği gibi birçok soruna neden olabilmektedir.

Emilim bozukluğu çocuklarda görülür mü?

Emilim bozukluğu her yaştan ve cinsiyetten insanda ortaya çıkabilen önemli bir sağlık sorunudur.

Emilim bozukluğuna ne iyi gelir?

Emilim bozukluğunun nedeni belirlendikten sonra bağırsak dostu besinler tüketmek iyi gelecektir.

Emilim bozukluğu tehlikeli mi?

Emilim bozukluğu sonucunda vücutta demir, folik asit, vitamin B12 ile diğer vitamin ve minerallerin eksilmesi zamanla birçok soruna ve hastalığa neden olacaktır. Emilim bozukluğu tedavi edilmezse genel sağlık durumu bozulacağı için bu sorun son derece tehlikelidir.