Menisküs, diz eklemi içerisinde bulunan kaval kemiği ile uyluk kemiği arasında yer alan, şok emici görev görerek kemikleri ve kıkırdakları aşırı yükten koruyan, aşınmasını ve yıpranmasını önleyen C şeklinde bir kıkırdaktır. Menisküs yırtığı, dizin ani ve kuvvetli bir şekilde bükülmesi veya dönmesi ya da dize aşırı yük binmesi gibi nedenlerle menisküs adlı kıkırdakta meydana gelen diz yaralanmasıdır. Özellikle spor, aşınma ve yıpranma nedeniyle oluşan yaygın bir sorundur. Sporcularda genellikle diz bükülü iken ayağın yere basıldığı anlarda üst bacağın bükülmesi veya çevrilmesi sonucu meydana gelir. Dizden gelen kıtlama sesi, şişlik, sertlik ve dizi kıramama menisküs yırtığının yaygın belirtileridir.
Menisküs, her iki dizde de kaval kemiği ile uyluk kemiği arasında yer alan, hareket halinde olan kemiklerin aşınmasını önleyen ve yıpranmaya karşı koruyan C şeklinde, sert ve lastiksi kıkırdak parçasıdır. Bu kıkırdağa baskı uygulandığında ise menisküs yırtılması olarak bilinen diz yaralanması meydana gelebilir Menisküs yırtığı özellikle sporcularda görüldüğünden temas sporu yapan kişiler risk altında bulunur.
Menisküs yırtığı, ani ve kuvvetli biçimde dizin bükülmesi veya dönmesi sonucu dizdeki menisküs adlı kıkırdakta oluşan yırtılmadır. Diz eklemlerinde ağrı (dizin iç veya dış kısmında), dizde şişlik, eklemlerde kilitlenme, dizleri tam olarak uzatıp, bükememe ve topallama menisküs yırtığında görülen belirtilerdir.
Fiziksel özellikleri ve yırtılmanın olduğu bölgeye göre menisküs yaralanmaları sınıflandırılmaktadır.
Fiziksel özelliklerine göre;
Menisküs yırtıklarının en sık yaşananları sırasıyla şu şekildedir;
Menisküs yırtığı belirtileri arasında diz ekleminde meydana gelen şişlik, ağrı ve dizden ses gelmesi şeklinde sıralanabilir. Bunu yanında menisküs yırtığı oluştuğu ilk anda şiddetli ağrı ve patlama hissi en belirgin belirtisidir.
Menisküs yırtığı durumunda ortaya çıkan belirtiler şunlardır:
Her iki dizde de bulunan menisküs, yaralanma, darbe veya travma sonucunda hasar alır ve diz yaralanması meydana gelir. Bu diz yaralanması menisküs yırtığı şeklinde görüldüğünde diz bölgesinden bir patlama sesi gelebilir. Bu ses menisküs yırtığının en belirgin semptomudur.
Menisküsün yırtılmasına bağlı olarak dizde ödem görülmesi olasıdır. Bu ödem aynı zamanda dizde şişlik meydana gelir ve menisküsün olduğu bölgede belirgin bir şişlik saptanır.
Menisküs yırtığı yaşayan kişilerin diz bükme hareketini yapması çok zorlaşır. Diz bükme ile birlikte aynı zamanda dizi hareket ettirirken zorlanma yaşanması da söz konusudur.
Dizi hareket ettirmeye çalışırken rahatsız edici bir diz ağrısı yaşanır. Bu diz ağrısı menisküs yırtıkları vakalarında görülen en karakteristik belirtiler arasındadır.
Menisküs yırtığı görülmesi ile beraber dizde meydana gelen kilitlenme veya bir noktada dizin takılma hissi yaşaması da menisküs yırtığı belirtisidir.
Menisküs yırtıkları, spor gibi aktivitelerde darbe veya burkulmaya bağlı olarak travmatik, ileri yaşlarda zamanla aşınmaya bağlı olarak ya da doğuştan sahip olunan bazı sorunlar nedeniyle oluşur. Menisküs yırtığı nedenleri şöyle sıralanabilir:
Sporcularda topa vurabilmek ya da tutabilmek için dizi ani şekilde döndürmeye çalışmak ya da bükmek kıkırdakta yırtılmaya neden olabilir
Dizlerde kireçlenme varsa, menisküs yırtılmaya yatkın olur. Böylelikle menisküs yırtığı daha kolay bir şekilde gelişebilir.
Diz çökmek, çömelmek veya ağır bir şeyi kaldırmak menisküs yırtıklarına neden olabilir. Menisküs yırtılmaları; ani durma, dönme, dizi zorla bükme veya döndürmeye neden olan aktivitelerde yaralanabilir.
Menisküs yaralanmaları her yaşta görülebilmektedir. Genç insanlarda menisküs dokusu sağlam olduğundan ciddi travmalar sonucu yırtılırlar ancak yaşın ilerlemesiyle birlikte dizdeki dejeneratif değişiklikler menisküs yırtıklarına yol açabilir. Sandalyeden kalkarken basit bir bükülme bile menisküs yırtıklarına zemin hazırlayabilir. 65 yaş ve üstündeki kişilerin% 40'ından fazlasında gözlenir.
Menisküsün dayanıklılık sınırını aşan yüklenmeler sonucu yırtılması daha çok genç yaşlarda görülmektedir. Travmatik yırtıklar genellikle 10-40 yaş arası görülürken, dejeneratif yani zamanla yaşanan bozulmalar sonucu yaşanan menisküs yırtıkları daha çok 40 yaşından sonra görülmektedir.
Menisküs yırtıklarının teşhisinde doktor muayenesi önemli yer tutar. Ortopedi ve Travmatoloji doktoru muayenesinde menisküsün oturduğu eklem hattı boyunca hassasiyet olup olmadığını kontrol eder. Genç hastalarda genellikle dizde burkulma veya dönme sonucu yaşanan ağrı ve kilitlenme hikayesi yaşanır. Orta ve ileri yaşlarda ise menisküsün yıpranmasına bağlı yaşanan dejeneratif yırtıklar çömelme, eğilme gibi basit hareketlerden sonra kilitlenme, takılma hissi ile ortaya çıkabilmektedir. Doktor ağrı bölgesi, hareketle ilişkisi ve şiddetini muayene sırasında değerlendirir.
Doktorunuz muayene sırasında McMurray, Apley, Steinman gibi testleri uygulayacaktır. Dizi bükerek, düzelterek ve döndürerek menisküs varlığını, şiddetini değerlendirecektir.
Dizde yaşanan farklı sorunlar benzer belirtileri neden olabileceği için görüntüle yöntemleri ile teşhis doğrulanabilmektedir.
Menisküs yırtıklarının tedavisinde daha önceden menisküsün tamamının çıkartıldığı total menisektomi ameliyatları yapılmaktaydı. Bu yöntemin uygulandığı hastalarda 10-15 yıl içinde kıkırdak yüzeyde harabiyet geliştiği bilimsel olarak kanıtlandı ve menisküsün dizi koruyucu özelliği anlaşıldı.
Tedaviye karar vermeden önce;
Ameliyatsız tedaviler sonucu dizdeki ağrı, kilitlenme gibi şikayetler günlük hayatı engellemeye devam ediyorsa cerrahi tedavi gündeme gelmektedir.
Cerrahi tedavilerde;
Menisküs transplantasyonu yani menisküs nakli uygulanabilmektedir.
Menisküs ameliyatı sonrası kasları kuvvetlendirmek için denge ve refleks geliştirici eğitim egzersizleri yapılmalıdır. Ameliyattan sonraki ilk aylarda çömelme ve ağırlık ile yapılan egzersizlerden uzak durulmalıdır.
Menisküs ameliyatı sonrası yapılacak rehabilitasyon kişiye özel olarak hazırlanır ve yaş, kilo gibi faktörler göz önünde bulundurulur.
Menisküs yırtıkları genellikle bir travma sonucu veya eklemlerin dejenere olması sonucu oluştuğu için önlemek zordur. Ancak bazı önlemler diz yaralanması riskini azaltabilir.
Menisküs yırtığı yaşandığı durumda dizde şiddetli bir şekilde ağrı görülüyorsa fiziksel olarak dizi zorlayacak hareketler kaçınmak gerekir. Dizde meydana gelen şişlik ve ağrıyı azaltmak için buz ile kompres yapmak rahatlatabilir. Bunun yanında oluşan şişlik için bandaj kullanarak dizi sarmak da menisküs yırtığına iyi gelen yöntemler arasında yer alır. Meniskür yırtığına karşı oluşan semptomları rahatlatmak için şu yöntemlerden yararlanabilirsiniz:
Diz ağrısını şiddetlendiren, özellikle dizi bükmeye veya döndürmeye neden olan aktivitelerden uzak durulmalıdır. Ağrının çok şiddetli olduğu durumlarda yürüyüşlerden bile uzak durmak veya koltuk değneği kullanarak dize binen yük hafifletilebilir.
Buz tedavisi menisküs yırtığı nedeniyle gelişen diz ağrısı ve şişliğini azaltabilir. Günde birkaç kez, bir seferde 20-25 dakika boyunca dize bu terapisi uygulanabilir. Buzun doğrudan cilde temas etmemesine dikkat edilmelidir.
Menisküs yırtığının yaşandığı dizin uygun bir bandaj ile sarılması ağrı ve şişlik için olumlu sonuçlar verebilir.
Dinlenme esnasında şişliği azaltmak için bacağın altına yastık koyularak kalp seviyesinin üzerine kaldırmak olumlu sonuçlar vermektedir.
Steroid olmayan aspirin gibi anti-enflamatuar ilaçlar ağrıyı ve şişliği azaltabilir. Bunun yanında bilimsel olarak etkinlikleri hala kanıtlanmamış olsa da destekleyici vitamin gibi kullanılan ilaçlar da tedavide kullanılabilmektedir. Bu tür ilaçların “plasebo etkisi” olduğu inkar edilemeyen bir gerçektir. İlaçların iyileştirici bir etkisi bulunmasa da hastaların büyük kısmında ağrılarının azaldığı ya da kaybolduğu, yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır. Köpek balığı kıkırdağı, hyaluronik asit, kondroitin sülfat preparatları gibi ürünler tıbbi olarak yararı kanıtlanamasa da yakınmaların sıklık ve şiddetini azaltmaktadır. Bu etkinin açıklanmasında placebo etkisi adını verdiğimiz psikolojik olarak hastanın verilen tedaviye inanıp iyileşeceğini düşünmesinin de etkisi vardır.
Germe ve güçlendirme egzersizleri dizdeki stresi azaltabilir. Bu tür hareketler için bir fizyoterapistten yardım almak gerekebilir.
Bu tedaviler her zaman yeterli olmayabilir. Menisküs yırtığı büyük, dengesiz veya kilitlenme semptomlarına neden oluyorsa cerrahi tedavi gerekebilir.
Menisküs yaralanmalarında Ortopedi ve Travmatoloji uzmanına başvurulmalıdır. Menisküsün tedavisinde genç yaşta kıkırdak yapıların korunması ve ileride eklem harabiyetinin önüne geçmek amacı ile tamir yöntemlşeri tercih edilmektedir. Tamire uygun olmayan ya da tamir sonrası tekrarlayan yırtıklarda menisküsün kalanını korumak amaçlı kısmi menisektomi uygulanmaktadır.
Kıkırdak yapı olan menisküsün kanlanması sınırlıdır. Menisküs beslenmesini eklem kapsülü içindeki kan ve sinovyal sıvıdan alır. Menisküs yırtıklarının yerleşim yerine ve onarılabilme özelliklerine göre 3 bölgeye ayırmak mümkündür.
Menisküs ameliyatlarında açık cerrahi teknikler yerine Artroskopik cerrahi denilen kapalı cerrahi yöntemler kullanılmaktadır. Artroskopik cerrahi, eklemin içine bakmak için kullanılan bir işlemdir. Küçük bir kesiden (yaklaşık 1 santimetre) küçük bir kamera, kurşun kalem boyutunda, mafsal içine yerleştirilir. Bir veya daha fazla küçük kesi kullanarak, cerrah yırtık kıkırdaktan kurtulmak veya tamir etmek için diz içine başka aletler yerleştirir.
Artroskopi için cilde açılan kesiler oldukça küçüktür, genellikle her biri yaklaşık 1 santimetredir. Kesikler, cildin dışında veya altında olan bir sütür ile kapatılır.
Yırtık menisküs, küçük tıraş makineleri ve makaslar da dahil olmak üzere çeşitli aletler kullanılarak kaldırılabilir. Artroskop ayrıca, cerrahın diz ekleminin geri kalanını incelemesine, dizdeki gevşek kıkırdak parçalarını, dizin içindeki diğer problemleri görmesine de olanak vermektedir.
Artroskopi ameliyatı genel anestezi altında gerçekleştirilebileceği gibi lokal, epidural veya Spinal anestezi kullanılarak da yapılabilmektedir.
Son yıllarda menisküs yırtıklarında farklı tedavi yöntemleri de gündeme gelmektedir. Menisküs transplantasyonu yani menisküs nakli de bunlardan biridir. Menisküste büyük yaralanmaların yaşandığı durumlarda kadavralardan elde edilen menisküs dokuları nakil yapılabilmektedir.
Artroskopi ameliyatından sonra dizin iyileşmesi menisküs yırtığının ne kadar şiddetli olduğu da dahil olmak üzere birçok faktöre bağlıdır. Cerrahiden sonra tam iyileşme, diğer işlemlerin yanı sıra gerçekleştirilen işlemin türüne bağlı olarak 4 ila 6 hafta sürebilir. Ancak her insanın farklı sürelerde iyileşeceği de unutulmamalıdır. Çoğu durumda, ameliyattan sonra komplikasyonları en aza indirmek ve iyileşmeyi hızlandırmak için fizik tedavi kullanılır.
Artroskopik cerrahinin ardından hasta ameliyat olduğu gün ayağı kaldırılır ertesi gün taburcu edilir. Hastanın 1-2 hafta evde dinlenmesi sonrasında diz güçlendirici egzersizlere başlaması gerekir. Hasta eğer ofis ortamında çalışıyorsa 1-2 hafta, ağır işlerde çalışıyorsa 4-6 hafta işten uzak durmalıdır.
Menisküs artroskopi ameliyatı hafif ağrılı bir yöntemdir. Genellikle ameliyattan sonra yaşanan hafif ağrılar basit ağrı kesicilerle kontrol altına alınabilir. Yaşanacak ağrı; ameliyat süresi, menisküs yırtığının çeşidi ve uygulanan cerrahi yönteme göre değişebilmektedir. Ağrı kesici ilaçların dışında, buz tedavisi ve basit egzersizler de ağrı kontrolünde yardımcı olabilir.
Artroskopi ameliyatı yırtığın büyüklüğüne ve çeşidine göre farklılık göstermekle birlikte ortalama 30-45 dakika sürebilmektedir.
Menisküs yırtıkları daha çok sporcularda duyduğumuz bir rahatsızlıktır. Ancak menisküs yırtığı sporcu hastalığı değildir. Gençlerde daha çok travmalara ve yanlış hareketlere bağlı ortaya çıkarken ilerleyen yaşlarda eklem ve menisküs yapısının dejenere olması sonucu ortaya çıkabilmektedir.
Lazer menisküs ameliyatlarında kullanılan bir yöntem değildir.
Diz içinde iki adet menisküs bulunmaktadır. Yırtılan ve bir kısmı artroskopik cerrahi ile bir kısmı alınan menisküsün sağlam olan diğer kısmında ikinci bir yırtık yaşanabilir. Bazı menisküs yırtıkları dikilerek tedavi edilebilmektedir. Dikilerek tedavi edilen menisküsün tekrar yırtılma riski bulunmaktadır.
Halk arasında menisküs yırtıklarının tedavisinde zeytinyağı, sıcak su uygulaması, soğuk su uygulaması, sülük tedavisi veya paça çorbası içilmesi gibi tedaviler gündeme gelmektedir. Ancak kıkırdak yapıda olan menisküsün yırtıldığı durumlarda bitkisel tedavi veya tüketilecek besinlerin tıbbi anlamda kanıtlanmış bir faydası bulunmamaktadır.
Menisküs yırtığı ameliyatından sonra hastalar spora dönebilir. Tekrar spor aktivitesine başlamak için ortopedi doktorunun yönlendirmeleri önemlidir. Erken dönemde aktif spor yapan bir kişinin farklı bir spor yapması (koşucuların yüzme yapması gibi) önerilebilir. Menisküs ameliyatının büyüklüğü, yırtığın çeşidi gibi faktörler hastanın spora dönüş süresini etkilemektedir.
Dizin ağrısız olarak tamamen bükülebilmesi ve tekrar düzeltilebilmesi önemlidir. Aktif spor sırasında ağrı hissedilmemesi ve şişlik oluşmaması gerekir.
Ameliyat sonrası ağır sporlar yapmaya başlamak zaman alabilir. Erken dönemde başlanan ve eklemi zorlayan hareketler diz sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Belli bir aşamadan sonra ortopedi doktorun uygun gördüğü zamanda yüzme sporuna başlamak diz eklemlerini ve kaslarının güçlenmesinde olumlu sonuçlar yaratabilir.
Menisküs yırtığının uzun süre tedavi edilmemesi kıkırdakta aşınmaya ve geri dönüşü mümkün olmayan hasarlara yol açabilir. Geç kalınan tedavilerde dizde ağrı ve hareket kısıtlığı yaşanabilirken uzun vadede kalıcı kıkırdak hasarları ile kireçlenme problemleri görülebilmektedir.
Sağlık Destek Sitesi tarafından hazırlanmıştır.
Güncelleme Tarihi : 23 Aralık 2024
Yayınlanma Tarihi: 21 Ekim 2024
Sağlık Destek Sitesi
Sağlık kütüphanesi içeriklerimiz yalnızca bilgilendirme amaçlı ve kayıt tarihindeki bilimsel verilerle hazırlanmıştır. Sağlığınızla ilgili tüm sorularınız, endişeleriniz, teşhis veya tedavi için mutlaka doktorunuza veya sağlık kuruluşuna başvurunuz.