Paratiroid bezi salgıladığı hormonlar sayesinde kandaki kalsiyum seviyesini kontrol eder. Tiroid bezinin her iki yanında bulunan paratiroit bezlerinin boyutu pirinç tanesi kadardır. Paratiroid bezlerinin fazla ya da az çalışması, kandaki kalsiyum miktarının artmasına ya da azalmasına neden olabilir. Her iki durumda da ciddi sağlık sorunları yaşanabilmektedir. İsimleri benzer olsa da, tiroid bezi ve paratiroid bezlerinin fonksiyonları birbirinden farklıdır. Paratiroit bezlerinin az çalışması hipoparatiroidi, çok çalışması ise hiperparatiroidi rahatsızlıklarına neden olur. Paratiroid bezlerinde nadir de olsa paratiroid kanseri gelişebilmektedir.

Sağlık Destek Sitesi Ataşehir Hastanesi Genel Cerrahi Bölümü’nden Doç. Dr. Ömer Uslukaya, paratiroid bezleri ve paratiroit bezi hastalıkları hakkında bilgi verdi.

Paratiroid bezi nedir?

Tiroid ve paratiroid bezleri fiziksel olarak birbirine yakın olmalarına ve vücudun endokrin sisteminin bir parçası olmalarına rağmen, işlevleri birbiriyle ilgisizdir. Paratiroit bezi, tiroid bezinin yakınında tipik olarak dört tanedir. Her paratiroid bezi normalde yaklaşık bir pirinç tanesi (yaklaşık 3-5 milimetre çapında ve 30 - 60 miligram ağırlığında) büyüklüğündedir. Paratiroid bezleri, kan dolaşımındaki kalsiyum seviyelerini kontrol eden paratiroid hormonunu (PTH) salgılar. Vücudun diğer bölgeleri, özellikle kemikler, böbrekler ve ince bağırsak, kandaki kalsiyum seviyelerini artırarak paratiroid hormonu PTH'ye yanıt verir.

Paratiroid bezi hastalıkları nelerdir?

Paratiroid bezlerinin fazla paratiroid hormonu (PTH) salgılaması ya da az PTH salgılamasına göre paratiroid hastalıkları farklılık göstermektedir. Paratiroid hormonu (PTH) , vücutta kalsiyumunun çoğunun depoladığı böbrek ve kemiğin doğrudan etkileyerek kandaki kalsiyum seviyesini düzenler.

• Hiperparatiroid

Paratiroid bezleri çok fazla paratiroid hormonu (PTH) ürettiğinde ortaya çıkan durumdur. Hiperparatiroidizm sonucunda kan kalsiyum düzeyi yükselir. Hiperparatiroidizm farklı nedenlerle ortaya çıkabilmektedir. Hiperparatiroidizm nedenine göre tedavi şekli de değişmektedir. Primer hiperparatiroidizmde, bir veya daha fazla paratiroid bezinin büyümesi, paratiroit hormonunun aşırı üretimine neden olur. Primer hiperparatiroidizmin tedavisi genellikle cerrahi yöntemlerdir. Primer hiperparatiroidizm kan kalsiyum yüksekliğinin en sık nedenleri arasındadır. Kadınlarda daha sık görülür.

• Hipoparatiroid

Hipoparatiroidizm, vücudun anormal derecede düşük paratiroid hormonu (PTH) ürettiği nadir bir durumdur. Kandaki kalsiyum düzeyi düşerken, fosfor değerleri artış göstermektedir. Hipoparatiroidizm tedavisi, kalsiyum ve fosfor seviyelerini eski haline getirmek için genellikle ömür boyu takviye almayı içerir.

• Paratiroid bezi kanseri

Çok nadir görülen bir kanser türüdür. Genellikle yüksek paratiroid hormonu (PTH) seviyeleri ile birlikte görülmektedir.

Paratiroid hastalıklarının belirtileri nelerdir?

Paratiroid bezi hastalıkları genellikle Hiperparatiroid ve Hipoparatiroid olarak görülmektedir. Belirtileri de buna göre farklılık gösterebilmektedir.

Hiperparatiroid belirtileri genel olarak şu şekilde sıralanabilir;

Hiperparatiroid belirtileri farklı şekillerde ortaya çıkabilmektedir. Bazı hastalarda hiçbir belirti gözükmezken bazı hastalarda birden fazla belirti yaşanabilmektedir.

• Osteoporoz
• Yorgunluk
• Böbrek taşı
• Aşırı idrara çıkma
• Karın ağrısı
• İştahsızlık
• Kolay yorulma veya zayıflık
• Depresyon veya unutkanlık
• Kemik ve eklem ağrısı
• Belirgin bir nedeni olmayan sık sık hastalık şikayetleri
• Bulantı, kusma veya iştahsızlık
• Konsantrasyon kaybı
• Kas spazmları
• Düzensiz kalp atışı
• Yüksek tansiyon

Hipoparatiroid belirtileri genel olarak şu şekilde sıralanabilir;

Hipoparatiroid belirtileri genellikle kandaki düşük kalsiyum seviyeleri ile ilişkilidir.

• Parestezi olarak adlandırılan, el ve ayak parmak uçları ile dudaklarda yaşanan karıncalanma
• Seğirmeler
• Kas ağrıları ve kramplar
• Yorgunluk
• Sinirli ve endişeli hissetmek
• Ağrılı adet dönemleri
• Düzensiz saç dökülmesi
• Tırnakların kolay kırılmaya başlaması
• Cilt kuruluğu

Paratiroid bezi hastalıklarının nedenleri nelerdir?

Paratiroit hastalıklarının nedenleri hastalığın tipine göre farklılık gösterebilmektedir.

Hiperparatiroid nedenleri

Hiperparatiroid, Primer Hiperparatiroid denilen paratiroid bezinin kendisinden kaynaklanan sorunlardan ya da sekonder Hiperparatiroid denilen paratiroid bezlerini etkileyecek başka hastalıklar nedeniyle oluşabilmektedir.

• Primer Hiperparatiroid nedenleri arasında paratiroid bezinde kanserli olmayan büyüme sık rastlanmaktadır.
• İki veya daha fazla paratiroid bezinin büyümesi yani hiperplazi Primer Hiperparatiroid hastalığı nedenleri arasındadır.
• Paratiroid bezi kanseri çok nadir de olsa primer hiperparatiroid hastalığı nedenleri arasındadır.
• Şiddetli kalsiyum veya D vitamini eksikliği sekonder paratiroid nedenleri arasındadır.
• Kronik böbrek yetmezliği sekonder paratiroid hastalığı nedenleri arasındadır.

Hipoparatiroid nedenleri

Paratiroid bezlerinin yeterli paratiroid hormonu üretmediğinde ortaya çıkan Hipoparatiroid nedenleri genel olarak şu şekilde sıralanabilir;

• Boğaz veya boyun bölgesinden ameliyat olmak ya da radyoterapi tedavisi
• Otoimmün hastalıklar
• Kalıtsal olarak paratiroid bezleri olmadan veya düzgün çalışmayan bezlerle doğmak
• Düşük magnezyum seviyesi

Paratiroid bezi hastalıklarının teşhisi nasıl yapılır?

Hiperparatiroid teşhisi ve Hipoparatiroid teşhisi için genel olarak şu şekilde yapılır;

• Kan testi ile kandaki kalsiyum seviyeleri değerlendirilir. Kan testinde kalsiyum seviyelerinin yanı sıra, paratiroid hormon seviyesi, kan fosfor seviyesi gibi kriterler de değerlendirilir.
• 24 saatlik idrar toplama tahliliyle böbreklerin çalışması değerlendirilerek idrardaki kalsiyum seviyesi belirlenir.

Hiperparatiroid ve Hipoparatiroid teşhisinden sonra ikincil nedenleri dışlamak ve hastalığın derecesini belirlemek için kemik yoğunluğu testi, böbrek görüntülemesi gibi ek tetkikler de yapılabilmektedir.

Paratiroid bezi hastalıklarının tedavisi nasıl yapılır?

Paratiroid bezi hastalıklarının tedavisi farklılık gösterebilmektedir. Hiperparatiroid tedavisi ile Hipoparatiroid tedavisinde farklı yollar izlenebilmektedir.

• Hiperparatiroid tedavisi

Hiperparatiroid tedavisinde hastalığın derecesi tedavi planlamasını belirlemektedir. Genel olarak Hiperparatiroid tedavisi şu şekildedir;

Primer Hiperparatiroid yani paratiroid bezinin kendisinden kaynaklanan sorunlarda ameliyat en sık kullanılan tedavi yöntemidir.

Paratiroid ameliyatına uygun olmayan hastalarda kalsiyum seviyesini dengelemek için Kalsimimetik ilaçlar, D vitamini içeren ilaçlar veya hormon replesman ilaçları kullanılabilir. Hangi ilacın kullanılacağı ve dozajları tedavi sürecini yürüten doktor tarafından belirlenmelidir.

Sekonder Hiperparatiroid tedavisinde ise altta yatan nedene bağlı olarak planlama yapılmaktadır. Sekonder Hiperparatiroid nedenleri arasında en yaygını D vitamini eksikliği ve böbrek hastalıkları gelmektedir. Neden belirlendikten sonra tedavi nedene göre şekillendirilmelidir.

• Hipoparatiroid tedavisi

Hipoparatiroid tedavisinde amaç, hipoparatiroidi sonucu ortaya çıkan belirtileri hafifletmek ve kandaki özellikle kalsiyum seviyesini normal aralıklarda tutmaktır. Bu nedenle tedavi sürecinde doktorun öngöreceği, kalsiyum, D vitamini, magnezyum ya da hormon replasman ilaçları kullanılabilir. Hipoparatiroid tedavisinde hastanın beslenme şeklinin de düzenlenmesi önemlidir.

Paratiroid hastalıklar ile ilgili sık sorular sorular

Paratiroid bezi ameliyatı nasıl yapılır?

Paratiroid bezi hastalıklarında cerrahi yöntem genellikle primer hiperparatiroid tedavisinde uygulanmaktadır. Hiperparatiroid ameliyatında genellikle büyüyen ya da tümör bulunan paratiroid bezi çıkartılmaktadır. Çok küçük bir kesi ile gerçekleştirilen ameliyatın ardından hastalar aynı gün bile taburcu edilebilmektedir.

Paratiroid bezi ameliyatının riskleri nelerdir?

• Paratiroid bezi ameliyatlarında en dikkat edilmesi gereken konuların başında paratiroid bezinin yerinin tam olarak tespit edilmesi gelmektedir.
• Paratiroid bezleri ses tellerine yakın olduğu için bu konuda hassas yaklaşılmalıdır.
• Paratiroid bezi ameliyatından sonra hastalarda kalsiyum düşüklüğü yaşanabilmektedir. Ameliyattan hemen sonra kalsiyum eksikliğine bağlı el, ayak ve dudaklarda uyuşukluk hissedilebilmektedir. Ancak uzun vadede bu şikayetler kontrol altına alınmaktadır.

Paratiroid bezi ameliyatı kaç saat sürer?

Paratiroid bezi ameliyatı yaklaşık olarak 1.5 – 2 saat sürmektedir. Hastalar aynı gün ya da bir gün sonra taburcu edilmektedir.

Paratiroid ameliyatı tekrarlar mı?

Paratiroid ameliyatlarından sonra hastaların kalsiyum ve PTH değerleri kontrol edilmektedir. Paratiroid ameliyatlarından sonra hastaların değerlerinde nadir de olsa yükselmeler yaşanabilmektedir. Bu duruma birden fazla adenom neden olabilmektedir. 1 yıl boyunca düşük olan değerlerin yükselmesi durumunda paratiroid nüksünden bahsedilebilmektedir.

Paratiroid ameliyatını hangi doktor yapmaktadır?

Paratiroid ameliyatını genel cerrahi doktorları yapmaktadır. Paratiroid bezi ameliyatları özellikle ses tellerine yakın olması nedeniyle hassas cerrahilerdir. Bu bakından endokrin cerrahisi konusunda uzman olan doktorların tercih edilmesi olası riskler bakımından önemlidir.

Paratiroid bezi hastalığı olanlar nasıl beslenmelidir?

Hipoparatiroid hastalarının beslenmelerinde yüksek kalsiyumlu, düşük fosforlu bir diyet tavsiye edilebilmektedir.

Kalsiyumdan zengin besinler

• Süt, peynir ve diğer süt ürünleri
• Brokoli, lahana ve bamya
• Soya fasulyesi
• Fındık
• Kuru incir
• Kabuklu yemişler

Fosfor zengini besinler

• Et ve kümes hayvanları
• Balık
• Süt ve diğer süt ürünleri
• Yumurta

Hiperparatiroid hastalarının beslenmelerinde;

• Diyetlerinde ne kadar kalsiyum ve D vitamini aldığının takip edilmesi önemlidir.
• Bol sıvı tüketmek
• Düzenli egzersiz
• Sigara kullanmamak
• Kalsiyum seviyelerini yükselten ilaçlardan uzak durmak Hiperparatiroid hastalarının dikkat etmesi gerekenler arasındadır.

Tedavi edilmeyen Hiperparatiroid nelere sebep olur?

Tedavi edilmeyen Hiperparatiroid uzun vadede yaratacağı komplikasyonlar kemiklerde çok az kalsiyumun olması ve kan dolaşımında çok fazla kalsiyum bulunması bağlı sorunlara yol açabilmektedir. Hiperparatiroid komplikasyonları genel olarak şu şekilde sıralanabilir;

• Osteoporoz
• Böbrek taşı başta olmak üzere böbrek hastalıkları
• Kalp ve damar hastalıkları

Tedavi edilmeyen Hipoparatiroid nelere sebep olur?

• El ve ayaklarda kramplar
• Kalp atışlarında düzensizlik
• Beyinde kalsiyum birikintisi oluşması
• Çocuklarda büyüme sorunları
• Çocuklarda zihinsel gelişim sorunları
• Bulanık görme
• Kemik ve dişlerin gelişememesi gibi komplikasyonlar hipoparatiroid hastalığında görülebilmektedir.