Bazen birini görürsünüz ve nereden tanıdığınızı hatırlayamazsınız. Bu durum genellikle normal olarak nitelendiriliyor ancak bazı bireyler kardeşini, eşini ya da annesini tanıyamayacak duruma gelebiliyor. Bunun nedeni prosopagnozi adı verilen nörolojik bir problem olabiliyor. Bu rahatsızlık zaman zaman filmlere, dizilere konu oluyor bazen de ünlü isimlerle gündeme geliyor. Hafıza zayıflığı ile de karıştırılabilen prosopagnozi kişinin aynadaki görüntüsünü tanıyamama durumuna bile neden olabiliyor. Sağlık Destek Sitesi Şişli Hastanesi Nöroloji Bölümü’nden Prof. Dr. Dilek Necioğlu Örken, Prosopagnozi hakkında bilgi verdi.

Prosopagnozi Nedir?

Agnozi beyin hastalığı sonucunda ortaya çıkan, bir şeyin tanınmasındaki bozukluktur. Bu bozukluk tek tek duyu biçimlerine hastır. Görsel, işitsel ya da dokunma agnozileri vardır. Ancak bir kişide agnoziden bahsedebilmek için tanımayı sağlayacak temel duyu girişinin sağlam olması gerekir. Örneğin görme agnozisinden bahsetmek için kişinin görmesinin normal olması gerekir. Prosopagnozi de daha öncedenbilinen yüzleri tanınama ve yeni yüzleri öğrenme yeteneğinin kaybı ile seyreden bir görsel agnozi türüdür. Yunanca prosopon (yüz) ve gnosis (bilgi) kelimelerinden türemiştir.  

Prosopagnozi Belirtileri Nelerdir?

Prosopagnozisi olan kişiler genellikle aile üyelerini, yakın arkadaşları ve hatta kendilerini tanımakta zorluk çeker. İnsan beyninde yüz tanıma ile özel bir bölüm bulunmaktadır. Onun için herkesin bulutlara, kahve falına, dağlara, desenlere baktığında bir anlam ifade etmeyecek şekilleri insan yüzüne benzetme eğilimi vardır. Ancak prospagonzi hastalarında bu özellik olmaz. Bu sebeple de prosopagnozi ciddi sosyal problemler yaratabilir.

Yüz körlüğünde ortaya çıkan belirtiler şöyledir:

• Yüz tanıma problemi
• Yaşamdan sahneler veya nesnelerle ilgili tanıma bozukluğu
• Nesnelerin kendisiyle ilgili geçmişini hatırlayamama
• Dizi veya filmlerin konularını takip etmekte zorlanma

Yüz körlüğünde yaşamdan sahneler, arabalar ve yüzdeki duygu ifadeleri gibi diğer kategorileri etkileyen tanıma bozukluklarına eşlik edebilir, ancak yüz tanıma tek başına da görülür. Hastalar, insan yüzünün bir insan yüzü olduğunu bilmektedirler. Hatta insan yüzünde kulaklar, burun ya da ağzı işaretle gösterirler. Prosopagnozikler çevredeki herhangi bir nesneyi tanıyabilirler. Örneğin kalemi, elbiseyi, arabayı tanıyabilir ama kendilerinin o nesne ile geçmişteki ilişkilerini bilemezler. Yani o nesnenin kendilerine ait olup olmadığına karar veremezler ya da belirli bir arabanın markasını söyleyemezler. Prosopagnozili kişilerin en yaygın şikayetlerinden biri, televizyon şovlarının ve filmlerin konularını takip etmekte zorlanmalarıdır. Çünkü karakterlerin kimliğini takip edemezler.

Prosopagnozi Neden Olur?

Yapılan çalışmalara göre kalıtımsal bir hastalık olabileceği bilinmektedir. Bazen de felç, beyin hasarı veya bazı nörodejeneratif hastalıklardan kaynaklanabilir. Bazı kişiler, doğuştan bir bozukluk olarak yüz körlüğü ile doğarlar. Bu durumlarda, ailelerde olduğu gibi genetik bir bağlantı olabileceği de düşünülür. Bu sorunun otizmle de ilişkisi olabileceği söylenir ama otizmin standart bir belirtisi değildir. Yüz körlüğünün görme bozukluğu, öğrenme güçlükleri veya hafıza kaybından kaynaklanmadığını belirtmek önemlidir. Kişiyi hatırlayamamanın bir hafıza probleminin aksine, yüzleri tanıma ile ilgili özel bir problemdir.

Prosopagnozi Nasıl Teşhis Edilir?

Nöroloji uzmanı hastalardan öncelikle bir anamnez yani hasta öyküsü alır ve nörolojik muayenesini gerçekleştirir. Prosopagnozi tanısı mental durumun nöropsikolojik testler ile değerlendirilmesi sonucunda konulur. Görsel algıyı sınayan pek çok test vardır.

Prosopagnozi Nasıl Tedavi Edilir?

Prosopagnozinin belirli bir tedavisi yoktur. Prosopagnostikler genellikle "parça parça" veya "özelliklere göre" tanıma stratejilerini kullanmayı öğrenirler. Bu, giyim, yürüyüş, saç rengi, vücut şekli, hal ve tavır ve ses gibi ikincil ipuçlarını içerir. Ancak bu stratejiler her zaman işe yaramaz ve prosopagnozisi olan bir kişi, beklenmedik bir ortamda tanıdığı biriyle karşılaştığında ya da dış görünüşte değişiklikler olduğunda yine tanıma güçlüğü yaşayabilir.

Yüz Körlüğü Hakkında Sık Sorulan Sorular

Yüz hafızası zayıflığı ile yüz körlüğü arasındaki farklar nedir?

Yüz tanıma yeteneği, normalde de kişiden kişiye büyük ölçüde değişir. Bazı insanlar gerçekten iyidir, diğerlerinin ise yüz hafızaları zayıftır ve çoğu insan bu aşırı iki uç arasında bir yerdedir. Gelişimsel prosopagnozisi olan insanlar, yüz tanıma yetenekleri açısından alt sınırdadırlar. Dağılımın diğer ucunda, olağanüstü derecede iyi yüz tanıma özelliğine sahip süper tanıyıcılar vardır. Edinsel yüz körlüğü ise bir beyin hastalığıdır.

Prosopagnozi hastalığı bireyin günlük yaşamında ne gibi etkilere neden olabilir?

Yüz, akılda tutmada önemli bir tanımlayıcı özellik olarak işlev gördüğü için, bu durumdaki kişilerin insanlarla ilgili bilgileri takip etmesi ve başkalarıyla normal şekilde sosyalleşmesi zor olabilir. Prosopagnozisi olan bir kişi, sosyal etkileşimden kaçınabilir ve bu nedenle sosyal anksiyete bozukluğu geliştirebilir. Ayrıca ilişki kurmakta zorluk çekebilir veya kariyerleriyle ilgili sorunlar yaşayabilirler. Depresyon bu kişilerde yaygındır.

Prosopagnozi türleri nelerdir?

Edinilmiş prosopagnoziler beyin damar hastalıklarında, tümörlerde, bazı epilepsi nöbetlerinde, enfeksiyonlarda, demansta, hipokside, karbon monoksit zehirlenmesinde, kafa travmalarında görülebilir. İnme ya da travma gibi durumlarda aniden ortaya çıkabildiği gibi demans ve tümör gibi durumlarda yavaş da gelişebilir. Genellikle beyinde iki yanlı oksipito-parietal yapısal hasar sonucunda görülür. Gelişimsel prosopagnozide ise birey, yüzleri tanıma yeteneğini hiçbir zaman yeterince geliştirmez. Doğuştan olduğunda farkına bile varılamayabilir. Biraz önce söylediğim gibi bu türünde kalıtımsal özellikler olabilir.

Prosopagnozi görülme sıklığı nedir?

Yeni çalışmalar İngiltere’de nüfusun yaklaşık %2.5’unda kalıtımsal bir formun olabileceğini göstermektedir. Hatta çok daha hafif bir haliyle bu oranın %10’a kadar çıktığını iddia eden çalışmalar bulunmaktadır. En sık rastlanan yakınma, filmlerdeki karakterleri takip edememedir. Ancak yine de prosopagnozinin yaygınlaştığı ya da giderek arttığını söylemek mümkün değildir.