Uyuz hastalığı, sarcoptes scabiei(uyuz böceği) adlı mikroskobik akarın deriyi istila edip, yuva yaptığı bölgede şiddetli kaşıntıya neden olduğu bulaşıcı bir deri hastalığıdır. Uyuzun en sık görülen belirtileri geceleri şiddetlenen yoğun kaşıntı, kızarıklık ve deri döküntüsü ile içi sıvı dolu kabarcıklar oluşmasıdır.
Uyuz, cildin üst tabakasına yuva yapan mikroskobik boyutlardaki sarcoptes scabiei adlı böceğin neden olduğu cilt hastalığıdır. Uyuz belirtileri özellikle geceleri şiddetlenen kaşıntı, cilt üzerinde kırmızı döküntüler ve cilt yüzeyinde gözle görülebilen iz gibi kabarık çizgilerdir. Kaşıntı ve döküntü belirtileri el ve ayak parmakları arası, bilekler, koltuk altı, göbek deliği çevresi, bel, meme ucu ve kasık bölgesi gibi deri kıvrımlarında daha yoğundur.
Çok bulaşıcı bir hastalık olan uyuz hastalığı cilt teması yoluyla yayılır. Uzun süre ten tene ya da doğrudan temasta bulunma, kişisel eşyalarının paylaşılması uyuzun bulaşma yollarındandır.
Uyuzun 3 formu bulunmaktadır. Bunlar halk arasında uyuz olarak anılan klasik uyuz, nodüler ve kabuklu (norveç) uyuzudur.
Klasik Uyuz
Klasik uyuz hastalığında, vücutta yuvalanan akar sayısı genellikle 10-15 arasındadır. Akarların yerleşerek açtığı tüneller yani yuvalar cilt tabakası genellikle bilekler, eller veya ayaklarda bulunur. Bu yuvalar birkaç milimetreden 1 cm'ye kadar uzunlukta ince, dalgalı ve hafif pullu çizgiler şeklinde olur. Kaşıntının başlaması vücudun akar dışkılarına tepki verme süresi olan 4 ila 6 hafta içinde ortaya çıkar. Klasik uyuz vakalarında akarların yuvalandığı bölgelerde yoğun kaşıntı ve döküntü en tipik belirtidir. Kaşıntı özellikle geceleri daha yoğundur ve deride kırmızı döküntüler meydana gelir.
Kabuklu (Norveç)
Bu tip genellikle zayıf bağışıklığı bulunan, özellikle yaşlı ve engellilerde görülen şiddetli uyuz türüdür. Geniş bir cilt alanını kaplayan kabuklu alanlar oluşturma eğilimindedir. Akarlar dirençle karşılaşmadığı için çok hızlı çoğalırlar. Klasik uyuzlarda yaygın olan 10 ila 15 akar yerine milyonlarca akar çoğalabilir. Dokunulduğunda dağılabilen gri renkteki kalın kabuklar en tipik belirtisidir.
Nodüler
Nodüler uyuz, klasik uyuza göre belirtilerin yaygınlığı daha azdır ve daha çok genital bölgeyi içeren kalıcı, sert ve kaşıntılı nodüller söz konusudur. Nodüler uyuz, bulaştıktan sonra tedavi edilse dahi uzun süre boyunca varlığını sürdürrmeye devam edebilir.
Uyuz, küçük, sekiz bacaklı, sarcoptes scabiei von hominis akarlarının derinin altına yerleşip yumurtlaması ile ortaya çıkan cilt hastalığıdır. Uyuz olan biri ile doğrudan temas, ya da o kişinin kişisel eşyalarının paylaşımı uyuzun yayılmasının nedenidir.
Özellikle sonbahar ve kış mevsimlerinde artış gösteren uyuz hastalığı; kalabalık olan okul, hastane ve askeri kışla gibi bölgelerde daha çok görülür. Ayrıca merak edilen konulardan biri de evcil hayvanlardan uyuz bulaşıp bulaşmadığı konusudur. Evcil hayvanlar insanlara uyuz bulaştırmaz. Hayvanları etkileyen uyuz akarları insanlarda hayatta kalmayıp bir çoğalma gerçekleştirmez. Bununla birlikte, uyuz olan bir hayvanla temas etmek, akar derinin altına girerse kısa süreli kaşıntıya neden olabilir ancak birkaç gün içinde akar ölür ve tedaviye gerek kalmaz.
Uyuz hastalığı doğrudan cilt teması sonucu yayılır. Uyuz böcekleri uzun süren doğrudan ten teması ya da havlu, çarşaf, kıyafet gibi kişisel eşyaların kullanılması ile bulaşır. Ortalama olarak 15-20 dakikalık bir temas süresi uyuzun bulaşması için yeterlidir. Özellikle yatak, çarşaf, yastık ve havlu gibi kişisel eşyalar, aynı evde, okulda, iş yerinde bulunmak ya da toplu taşıma araçları gibi kalabalık ve yakın bulunulmak zorunda kalınan insan gruplarının olduğu yerlerde çok daha kolay yayılırlar.
Uyuz hastalığının belirtileri, şiddetli kaşıntı, sivilce benzeri kızarık ve döküntüler, içi sıvı dolu lezyonlar ile uyuzun yuvalandığı yerlerde ciltte iz gibi grimsi-beyaz kabarık çizgilerdir. Uyuzun tipik belirtisi olan kaşıntı geceleri ve sıcak banyo sonrasında dahada artar.
İlk kez uyuz hastalığına yakalanan kişilerde dört ila sekiz hafta, daha önce de uyuz olunduysa 1-4 gün içerisinde ortaya çıkan uyuz belirtileri şunlardır:
Kaşıntı uyuzun en yaygın belirtisidir. Uyuz varlığında kaşıntı isteği geceleri kişiyi uykusundan uyandıracak kadar artar. Vücut ısısında ki artış kaşıntının daha şiddetlenmesine neden olur ve geceleri pijama, kalın çarşaf ve battaniye gibi kullanımlar vücut ısısındaki artışın nedeni olabilir.
Döküntü ve ciltte kızarıklıklar uyuz belirtilerindendir. Vücutta yuvalanan uyuz akarlarına karşı vücudun geliştirdiği reaksiyonun bir sonucudur. Bu döküntüler daha çok bilekler, parmak araları, koltuk altı ve dirsek kıvrımları, kasık bölgesi ve popo kıvrımlarıdır. Döküntüler, kurdeşen, sivilce, ısırık veya pula benzeyen cilt lekesi şeklinde bir görüntü verir.
Bir başka uyuz belirtisi cilt yüzeyinde iz gibi görünen grimsi-beyaz bazende ten rengi çizgilerdir.
Uyuz vakalarında geceleri ve sıcak su ile temas sonrasında ciltte kaşıntı artar.
Vücuda yerleşen uyuz böcekleri tünel oluşturdukları yerlere yumurta ve bu tünellere dışkılar bırakırlar. Vücudun akarlara, yumurtalara ve dışkıya karşı geliştirdiği reaksiyon sonucu küçük kaşıntılı şişlik ve kabarcıklar meydana gelir.
Şiddeti artan kaşıntıyla birlikte kaşınan bölgenin enfekte olmaya başlar. Oluşan enfeksiyon şişlik ve yaralara sebebiyet verir.
Cilde yayılan küçük kırmızı döküntüler bir süre sonra koyu lekelere dönüşebilir.
Uyuz hastalığına neden olan sarcoptes scabiei isimli akar vücuda yerleştikten sonra yaşanan uyuz belirtileri, şiddetli kaşıntının eşlik ettiği, cilt üstünden gözle görülebilen 1 ila 10 mm. uzunluğunda grimsi-beyaz veya ten renginde çizgiler, sivilce benzeri kaşıntılı kırmızı döküntülerdir. Bu bulgular parmak araları başta olmak üzere, el, ayak, bilek, dirsek, göbek, bel, kalça ve koltuk altı gibi bölgelerde daha fazla görülürler.
Uyuz hastalığında özellikle parmak araları, bilek çevresi, kol altı, bel çevresi, kasık ve kalça gibi kıvrımlı bölgelerde yoğunlaşan kaşıntı uyuzun en karakteristik belirtisidir ve kaşıntı geceleri şiddetlenir, bir diğer uyuz belirtisi olan sivilce benzeri döküntüler vücudun her yerinde görülebilir.
Uyuza olan kişilerde ortaya çıkan döküntülerin vücutta yaygın olarak görüldüğü yerler şuralardır:
Bebeklerde, küçük çocuklarda ve yaşlılarda uyuz döküntülerinin görüldüğü yerler ise şuralardır:
Uyuz hastalığı, doktor önerisi ile uyuz böceklerini öldürebilen permetrin gibi antiparaziter uyuz kremi ve losyonların cilde uygulanması ya da antiparaziter hap olan ivermektin ile geçirilebilir.
Parmak araları, koltuk altı, bilekler, meme ucu çevresi ve kalça gibi kıvrımlı bölgelerde geceleri dahada şiddetlenerek uykudan uyandıran kaşıntı, döküntü ve kabarcıklar uyuz hastalığı için en belirgin fiziksel bulgulardır. Uyuz böceğinin yerleştiği tünellerin ucunda kir birikimine benzer grimsi siyah nokta benzeri oluşumlar gözlenir. Bu fiziksel bulgular tanılayıcı niteliktedir. Vücuttaki uyuz varlığını kesinleştirmek için lezyonların dermatoskopi cihazı ile büyütülerek incelenmesi veya mikroskobik olarak değerlendirilmesi tanıyı resmileştirir.
Uyuz akarlarının yuvaları bir mürekkep testi kullanılarak tespit edilebilir. Kaşıntılı bölgeye mürekkep döküp, daha sonra alkollü bir bezle silinir. İlgili bölgede uyuz yuvası bulunuyorsa mürekkebin bir kısmı kalacak ve yuvaya doğru akarak koyu bir çizgi halinde görüncektir. Koyu çizgiler oluşursa bu teşhisi doğrulamak için etkilenen bölgeden bir deri örneği alınarak mikroskop altında doğrulanabilir.
Doktorunuz bir insektisit olan permetrin krem veya losyonu boyundan aşağı uygulatıp, ciltte 8-24 saat arasında bekletitirerek akarlar ve bıraktıkları yumurtaların öldürerek hastalığı tedavi etmeyi önerebilir. Ya da başka bir tedavi yöntemi olarak antiparaziter hap olan ivermektin'i önce tek bir dozda ve ardından 1-2 hafta sonra ikinci bir doz vererek tedavi planını uygulamayı tercih edebilir. Uyuz hastalığının tedavisinde doktor talimatları ile hareket etmek, doktor onayı olmadan herhangi bir ilacı kullanmak tehlikeli olabilir.
İlaç tedavisi başlandığında dikkat edilmesi gereken, son 3 gün içerisinde giyilen kıyafet, yastık yorgan kılıflarınız, ayakkabınız kısacası deriniz ile temas eden her şeyi 3 gün süre ile plastik bir torbaya atıp ağzını kapatarak hava almamasını sağlayarak(akarlar insan vücudu dışında 3 gün süre ile yaşayabilir) ya da en az 60 derece sıcaklıkta yıkayarak, akarların ölmesini sağlamanız gerekir.
Uyuz tedavisinde en sık kullanılan tedaviler permetrin içeren kremlerdir. Bunun yanında kükürt ve benzil benzoat içeren kremler de kullanılmaktadır. Bazı durumlarda ivermectin içeren haplardan da fayda sağlanmaktadır.
Uyuz tedavisinde, uyuz akarları ve bıraktıkları yumurtaları öldürebildiği için tercih edilen ilaçtır permetrin krem %5'dir.
Gebelik döneminde görülen uyuz tablosunda kükürtlü kremler ve permetrinli kremler kullanılabilir. Önerilen dozlardan fazla kullanmamak gerekir.
Uyuz hastalığı ten teması, yatak çarşafları, havlu ve kıyafet gibi vücudunda uyuz akarı bulunan bir kişinin kişisel eşyaların kullanımı ile bulaşır. Bu nedenle uyuz hastalığından korunmak için özellikle toplu taşıma alanlarında, kalabalık ortamlarda hijyene dikkat edilmelidr. Uyuz temas yolu ile bulaştığı için bu kişilerle temastan kaçınılmalı, havlu, nevresim iç çamaşırı gibi kişisel eşyalar ortak kullanılmamalıdır.
Akarlar deriye yerleştikten sonra belirtilerin ortaya çıkması zaman alır. İlk kez uyuz akarına maruz kalındı ise 4-8 hafta, daha öncede uyuz olundu ise 1-4 gün içerisinde ortaya çıkan uyuz belirtileri, kaşıntı, ciltte kızarıklık ve döküntü, cilt üstünde kabarık çizgiler halinde grimsi-beyaz izler, kaşıntının geceleri ve sıcak su ile temas sonrası daha fazla artmasıdır.
Uyuz olan kişiler şu semptomları yaşayacaktır:
Özellikle geceleri artan şiddetli kaşıntı
Kaşıntı uyuzun en yaygın semptomudur. Kişi kaşıntı dürtüsünü kontrol edemez, geceleri o kadar yoğunlaşır ki kişi uyumakta zorlanır ve/veya uyuduysa uykudan uyandırır.
Döküntüler
Uyuz çizgi halinde şişliklere neden olan döküntülere neden olur. Pullu lekeleride andıran döküntüler genelde sivilceye benzerler.
Enfeksiyon geliştirebilen yaralar
Kaşıntı isteği o kadar fazladır ki, kaşıdıkça deride yara oluşabilir. Bazı yaralarda enfeksiyon geliştirebilir.
Kaşıntı ve döküntülerin daha çok kıvrımlı bölgelerde yoğunlaşması
Uyuzun neden olduğu kaşıntı ve döküntü belirtileri daha çok parmak araları, tırnak etrafındaki deriler, dirsekler ve bilekler, kalça, penis ve meme uçlarının çevresinde görülür.
Uyuzun tedavisinde;
En etkili yöntem Permetrin krem %5'dir.
Uyuz hastalığının ilk belirtileri yoğun kaşınma isteği ve deri kıvrımlarında ortaya çıkan küçük kırmızı sivilce benzeri döküntülerdir. Uyuz yumurta bırakıp çoğaldıkça, akarlarının yuvalandığı bölgede deri üstünde tümsekli çizgiler görünür hale gelir.
Uyuz, uzun süren cilt teması ile yayılır. Vücudunda uyuz akarı bulunan bir kişinin kullandığı giysi, çarşaf, yorgan veya havluyu kullanmakta uyuzun yayılmasının yaygın nedenidir.
Uyuz hastalığında kaşıntı şiddetini azaltmak için tedavi planı içerisinde antihistaminik alerji hapları, kalamin losyonu gibi reçetesiz cilt kremleri kullanmak kaşıntıyı hafifletmeye yardımcı olabilir.
Uyuz hastalığı bir cilt hastalığı olup, ten tene temas uyuz akarının bulaşmasına neden olur. Uyuz böcekleri cildin üst tabakasında yuva yaparak yumurtaları bırakır.
Vücuda yerleşen uyuz akarları için en yaygın yöntem permetrin kullanımıdır. Uyuz tedavisinde yaygın olan tercih edilen permetrin vücutta yuvalanan akarları ve onların bıraktığı yumurtaları öldürür.
Egzamanın ciltte bıraktığı izler kırmızı, mor, kahverengi veya kül grisihalinde olur ve ciltte kuru ve pullu izlere neden olur. Uyuz ise pembe yada kırmızı, sivilce benzeri döküntü ve sıvıyla dolu kabarık şişliklere neden olur.
Kurdeşenden farklı olarak, derinin altına yuvalanan akarın neden olduğu uyuz hastalığında kaşıntı ve kırmızı, pembe renkli döküntüler ortaya çıkar, uyuz ısırıklarının ciltteki reaksiyonu deri kıvrımları olan parmak aralarında, bileklerde, dirseklerde ve diz üstünde ve cinsel organ çevresinde görülür.
Uyuz hastalığında yoğun kaşıntı ana semptomdur. Cilt kıvrımlarında görülen yayılmış biçimde küçük kırmızı, inişli çıkışlı döküntüler söz konusudur. Kaşıntı yoksa uyuz hastalığı değildir.
Uyuzun tanıyı kolaylaştıran belirtileri yoğun kaşıntı(geceleri daha da şiddetlenir) ve sivilce benzeri deri döküntüleridir. Bu belirtilere sahipseniz tanı ve tedavi için bir cildiye doktoruna görünmeniz gerekmektedir:
Hayır, uyuz hastalığı kendiliğinden geçmez veya iyileşmez. Tedavi edilmediğinde kaşıntıya bağlı deri yüzeyinde oluşan yaralar sebebi ile bakteriyel enfeksiyonlar da meydana gelebilir. Bu nedenle uyuz hastalığı varsa mutlaka uzman bir hekime görünülmelidir.
Halk arasında uyuz böceği olarak bilinen sarcoptes scabiei von hominis akarı, cildin üst kısmında görünerek uyuz hastalığını ortaya çıkarır. Akar ciltte daha da ilerleyerek kaşıntıya neden olmaya başlar. Tedavi edilmediği takdirde kaşıntılar döküntü ve yara oluşumuna yol açar.
Uyuz paraziti sağlıklı insana bulaştığında deri altına girerek tüneller açar ve hızla üremeye başlar. Eğer kişi ilk kez uyuz hastalığına yakalanmışsa semptomlar kendini 2-6 hafta arasında göstermeye başlar ancak daha önce uyuz hastalığı geçiren kişiler uyuz belirtilerini genellikle 1-4 gün içinde yaşamaya başlar.
Uyuz hastalığı son derece bulaşıcı bir hastalıktır. Hastalığın bulaşma şekli yakın temas şeklinde olabileceği gibi ortak kullanılan yatak, çarşaf, havlu ve kıyafetler de hastalığı bulaştırabilir. Bunun nedeni ise akarın insan vücudu dışında 1-2 gün kadar yaşayabilmesidir.
Uyuzda antiparaziter tedavi ile uyuz böcekleri (akarlar) ve yumurtaları gitse de kaşıntı hemen kesilmez. Derideki duyarlanma (alerji) bir süre daha devam eder ve kaşıntıların tamamen geçmesi 2-4 haftayı bulabilir.
Evcil hayvanlar da uyuz olabilir. Ancak hayvanlarda gözlenen uyuz akarı türü ile insan uyuz akarı farklıdır. Dolayısı ile hayvandan insana uyuz geçse de kısa süreli kaşıntı dışında herhangi bir parazit enfeksiyonuna yol açmaz.
Uyuz tedavi sürecinde son bir hafta içerisinde kullanılmış tüm kıyafet, çamaşır ve yatak takımlarının en az 60 derecede yıkanması ve ütülenmesi gereklidir. Yıkanamayacak eşyaların ağzı bağlı şekilde hava almadan 7 gün saklanması yeterli olur.
Uyuz böceğinin yaşam döngüsü erkek ve dişi parazitin çiftleşmesi ile başlar. Çiftleşme sonrası erkek uyuz böceği ölür, dişi uyuz böcekleri ortalama 4-6 hafta yaşarlar. Dişi böcek (sarkopt) 30 dakikada tünel açabilir. Dişiler deri altında kazdıkları tünellere her gün 2-4 yumurta bırakırlar. Yumurtalardan 2-4 gün sonra larvalar çıkar ve 10-14 gün sonra erişkin parazit gelişir. Dişi sarkopt canlı deride dakikada 2,5 cm yol kat edebilir. Uyuz böceği zıplayamaz veya uçamaz. Uyuzlu bir kişide normalde 10-12 uyuz böceği bulunur. Çocuklarda ortalama 20 uyuz böceği bulunur ve daha çok el ve ayak gibi bölgelerde yerleşim gösterir. Ama bağışıklık sistemi zayıf kişilerde, kortizon tedavisi görenlerde ve kabuklu uyuzu olanlarda milyonlarca uyuz böceği görülebilir. Her yaşta görülebilir. Sosyoekonomik düzeyi düşük ve hijyen koşullarının iyi olmadığı topluluklarda daha sık gözlenir.
Uyuz hastalığının tedavisi için hastanelerin Deri ve Zührevi Hastalıkları (Dermatoloji) hastalıklar bölümünden randevu alınması gereklidir.
Uyuz tedavisinde tercih edilen ilaç permetrin kremdir. Permetrin uyuz akarlarını ve yumurtalarını öldürmeye yardım eder.
Uyuz, doğrudan cilt teması yolu ile yayılan bir hastalıktır. Uyuz akarları gözle görülemediği için yatakta olup olmadığını göremezsiniz ancak evet yataklar kontamine olabilir. Sadece yataktan değil, kontamine olmuş herhangi bir nesneden de bulaşabilir.
Uyuz daha çok vücutta görülür. Saçta uyuz varlığı genelde olmaz. Uyuz kaşıntısı şiddetlidir ve genellikle geceleri daha da kötüleşir. Saçınızda rahatsız edici bir kaşıntı varsa bunun nedeni BİT olabilir.
Uyuz kaşıntısı genellikle geceleri veya sıcak bir banyo veya duştan sonra daha da kötüleşir.
Uyuz cilt altında yoğun kaşıntının yaşandığı sivilce, böcek ısırığı, kurdeşen gibi görünebilen küçük, kırmızı şişlikler ve döküntü olarak kendini belli eder.
Doğru ve eksiksiz tedavi yöntemi uygulandığında vücutta yuvalanan akarların ve bıraktığı yumurtaların tamamen ölmesi 4 haftaya kadar sürebilir. 1 ayı geçtiği halde semptomlar hala yok olmadıysa vücutta hala akar böceği bulunuyor olabilir.
Uyuz böceği yuvalandığı bir vücuttan bir başka vücuda uzun süreli ve cilt teması yolu ile ile yayılır.
Uyuz böcekleri çıplak gözle görülemeyecek kadar küçüktür. Uyuz böcekleri cilt yüzeyinde tüneller kazar ve bu tünellere yumurtalar bırakır. Bu duruma karşı cildin gösterdiği alerjik reaksiyon sonucu ciltte kaşıntı başlar ve vücutta uyuz varlığı bu şekilde fark edilebilir.
Sağlık Destek Sitesi tarafından hazırlanmıştır.
Güncelleme Tarihi : 23 Ağustos 2024
Yayınlanma Tarihi: 14 Ağustos 2023
Sağlık Destek Sitesi
Sağlık kütüphanesi içeriklerimiz yalnızca bilgilendirme amaçlı ve kayıt tarihindeki bilimsel verilerle hazırlanmıştır. Sağlığınızla ilgili tüm sorularınız, endişeleriniz, teşhis veya tedavi için mutlaka doktorunuza veya sağlık kuruluşuna başvurunuz.