İnsan vücudunda yapısal ve işlevsel özellikleri gösteren en küçük birime hücre denir.

Hücreler içinde farklı görevlerden sorumlu organcıklar bulunur, bunlara da organel denir.

Mitokondri hücrede yer alan önemli organellerden bir tanesidir. Her hücrede yüzlerce hatta binlerce mitokondri bulunabilir.

Özellikle kalp, kas ve beyin hücrelerinde çok fazla vardır. Tüm vücutta ise ortalama olarak 100 trilyonun üzerinde mitokondrinin olduğu söylenebilir. 

Mitokondrinin en önemli görevleri hücreye besin alınması ve bu besinlerden enerji üretilmesidir.

Mini enerji üretim elemanları sayesinde hücre canlılığı verimli şekilde devam eder. Bu mini organel hücre için sıvı olan sitoplazmanın içinde yer alır.  

Vücutta hemen hemen tüm hücrelerde bulunan mitokondriler hayatta kalabilmek için olmazsa olmaz yapı taşlarıdır.

Mitokondrilerin en iyi şekilde çalışması insanın sağlıklı olmasına ve rahatsızlıkların da çabuk iyileşebilmesine büyük destek verir. 

Yemek yedikçe ve solunumla oksijen aldıkça tüm bunların özü hücrelere ulaşır ve mitokondriler sayesinde enerjiye dönüşür.

Mitokondrilerin ürettiği enerjiye ATP denir. ATP, vücut denen mekanizmanın çalışması için gerekli olan yakıt gibidir. 

Mitokondri Nedir?

Mitokondri nedir sorusu hücrelerin güç santralleridir şeklinde özet bir cevapla yanıtlanabilir.

Besinlerin hücreye ulaşan parçaları mitokondriler sayesinde parçalayıp enerjiye dönüştürülürler.

Mitokondriler çok küçük organellerdir. 0.75-3 mikrometre arasında lekelenmedikçe mikroskopta bile gözlenemezler. 

Hücrelerin güç kaynağı oldukları için mitokondriler hücresel çapta ve dolayısıyla bütünsel anlamda da hayatta kalmamızı sağlayan yapılardır.

Bu organellerin bir diğer görevi de hücreler arası iletişimi sağlamaktır. Hücrenin aktif kalmasını sağladıkları gibi hüre ölümünü gerçekleştirenler de yine mitokondrilerdir.  

Tüm genetik özellikleri taşıyan DNA sarmalı insanlarda hücre çekirdeğinin yanı sıra mitokondride de bulunur.

Kendi proteinini sentezleyen mitokondriler bu özellikleriyle biyolojik olarak kalıtımsal bilgi de taşırlar.

Bu yüzden mitokondri nedir sorusunun bir cevabı da kalıtsal özellikleri taşıyan önemli bir organeldir şeklinde de verilebilir. 

Mitokondri özellikleri arasında bölünerek çoğalmaları vardır.

Mitokondriler bir süre sonra yaşlanırlar ve kendilerini yok eder. Örneğin karaciğerdeki mitokondriler ortalama olarak 10 gün yaşar.

Yıpranan mitokondriler bir zarla kaplanır ve lizozomlarla kaynaşır. Lizozom parçalayıcı enzimlerle mitokondriyi yok eder.

Mitokondriler aslında tamamen yok olmazlar, parçalara ayrılır. Ortaya çıkan küçük parçalar da hücre sıvısı içinde farklı işlemlerde tekrar kullanılır. 

Mitokondrinin Bölümleri Nelerdir?

Mitokondriler farklı görevleri olan bölümlerden oluşurlar 

• Dış zar: Adı üstünde organelin dışında bulunan zar proteinlerin geçişini sağlar. Dış zarda metabolizma reaksiyonlarında görevli enzimler de vardır. 
• İç zar: Mitokondrinin içindeki zarda farklı görevleri bulunan proteinler bulunur. 
• Zarlar arası boşluk: İç ve dış zar arasında dinlenme alanıdır. 
• Cristae: İç zar kıvrımlarını içerir. Mitokondride yapılan solunumun verimli olmasını sağlar. 
• Matris: İç zardaki boşluktur. Buradaki enzimler sayesinde enerji yani ATP üretimi olur. Ayrıca DNA da burada bulunur. 

Mitokondrinin Görevleri Nelerdir?

Mitokondrinin görevlerini aşağıdaki gibi listelemek mümkündür;

• Enerji üretimi: Temel mitokondri görevi hücre işleyişi için gerekli olan enerji formu ATP’yi üretmektir. Her saniye gerekli olan ATP için üretim genelde iç zar kıvrımında olur. Ayrıca besinlerdeki kimyasal enerji de hücre için yararlı bir forma dönüştürülür (oksidatif fosforilasyon). 
• Hücre ölümü: Hücreler zamanla verimlerini yitirmeye başlarlar ve yok olmaları gerekir. Hücreler öldükçe vücut yenilerini üretir. Mitokondriler apoptoz denen hücre ölümü sırasında yok etme enzimi olan kaspazın üretimi için aktive edici sitokrom C’yi salgılarlar. Yani hücrenin ölümü bir mitokondri görevi olur denebilir.
• Kalsiyum depolanması: Mitokondri özellikleri arasında kalsiyum depolama önemli bir görevdir. Hücresel işlemlerin gerçekleşmesi için kalsiyum önemli bir roldedir. Mitokondrinin bir görevi de  depolamak ve ihtiyaç anında hemen kullanılmasını sağlamaktır. 

Mitokondriyal Hastalık Nedir?

Mitokondriler hücrenin enerji pompası olduğu için düzgün çalışmadıklarında ciddi sorunlar oluşur. Bu doğrultuda;

•  yavaşlar, kilo alımı olabilir 
• Yorgunluk ve enerji düşüklüğü hissedilir 
• Hafıza sorunları ortaya çıkabilir
• Yaşlanma süreci hızlanır

Mitokondride sorun olduğunda otomatik olarak hücrede enerji düşer ve bazı sorunlar ortaya çıkmaya başlar.

Özellikle kalpteki hücrelerde mitokondrilerde problemler yaşanırsa ciddi sorunları ortaya çıkabilir. Mitokondriyal hastalık durumunda şu problemler görülebilir; 

• Kas koordinasyonu sorunları
• Görme veya işitme problemleri
• Öğrenme sürecinde zorluklar
• Kalp, karaciğer veya böbrek hastalıkları
•  sorunlar
• Demans gibi nörolojik hastalıklar

Birçok kronik hastalığın kökeninde hücresel sorunlar vardır.

Hücredeki mitokondrilerde oluşan fonksiyonel sorunlar zincirleme olarak dokuları, organları ve vücudu etkileyerek kronik hastalıkları tetikleyebilir.

Erken yaşlanma, alzheimer, bunama, , kronik yorgunluk, obezite, diyabet, kalp damar hastalıkları ve bazı kanser türlerinde bu mekanizmanın ilerlediği düşünülmektedir. 

Mitokondrilerin Sağlığı İçin Neler Yapılabilir?

Toksinler, sanayi atıkları, bazı ilaçlar, kimyasallar, iyonize radyasyon, katkı maddeleri insanda oksijen kullanımı sırasında, hücreye zarar veren serbest radikal denen yapıların oluşmasına sebep olur.

Hücrelerin zarar görmesine  denir. Oksidatif stres mitokondride enerji üretimini azaltır ve bazı hastalıkların oluşmasında etkilidir. 

Zincirleme problemlerin olmaması için mitokondri sağlığını korumak adına şunlar yapılabilir:

• Oksidatif strese neden olan fazla kalori alımı, sigara kullanımı, güneş ışığına çok maruz kalma, toksinlere çok maruz kalmak ve işlenmiş zararlı gıdaları tüketme gibi durumlardan kaçınmak
• Hareket kültürünü yaşama dahil etmek, spor yapmak, bisiklete binmek, yürüyüş yapmak
• Kuvvet antrenmanları yaparak mitokondrilerin sayısını artırmak
• Mitokondrilerin besini olan  içeren doğal, organik sebze ve meyveler tüketmek 

Mitokondriyal beslenme sayesinde şu faydalar sağlanır:

• Açlık krizlerinin azalması
• Sağlıklı yönde mikrobiyom değişimleri
• İnsülin duyarlılığında artışlar şekerin verimli kullanımının kolaylaşması
• İltihaplanmalarda azalma
• Zihinsel berraklık
• Yeni mitokondrilerin yapımının desteklenmesi 
• Kansere karşı dirençli bir vücut

Mitokondri Nakli Nedir?

Sitoplazma ve mitokondri nakli  işlemlerinde kullanılan bir tekniktir.

Özellikle art arda başarısız olan tüp bebek denemelerinde bu teknik umut verici, alternatif bir yöntemdir.

Özellikle 40 yaş üstü ve menopoz geçiren kadınlar için de önerilen bir yöntemdir. Bu tekniğin yardımıyla embriyoya sağlıklı hücrelerin nakledilmesi sayesinde bebek sahibi olmanın kolaylaşması beklenir.

Sitoplazma ve mitokondri nakli tüp bebek işlemi çerçevesinde yapılır. İşlem kapsamında sitoplazma transferi ve oosit donörü mitokondriyal transferi gerçekleşir. 

Sitoplazma transferinde, embriyonun sitoplazmasını genelde yumurta hücresi dışındaki hücrelerden elde edilen sitoplazmayla değiştirilir.

Oosit donörü mitokondriyal transferinde ise sağlıklı donörden hücresel sitoplazma ile döllenmiş bir yumurtadan mitokondrideki DNA alınır.

Böylece annenin mitokondrilerindeki DNA hasarlarının bebeğe geçmesi önlenmiş olur. 

Mitokondri nakli daha çok tüp bebek çalışmalarıyla anılıyor olsa da mitokondriyal hastalıkların tedavisinde de kullanılabilen bir yöntemdir. 

Sıkça Sorulan Sorular

Mitokondriler nasıl güçlendirilir?

Mitokondrileri güçlendirmek için sağlıklı beslenmek, hareketi kültürünü benimsemek ve nefes egzersizleri yapmak önemlidir. Mitokondriyi güçlendirmek için özellikle asetil L-karnitin, alfa-lipoik asit, magnezyum aspartat, resveratrol, D-riboz, NADH, koenzim Q10, N-asetil-sistein, omega-3 yağ alımını yeterince yapmak gerekir. 

Mitokondri anneden mi geçer?

Hücresel canlılığın merkezi mitokondri babadan değil sadece anneden gelir. Yani bir nevi anneler çocuklarına enerji pompası geçişini sağlıyor denebilir. Çocuklardaki enerji üretme mekanizmasının kaynağı annedir. 

Mitokondriyal beslenme nasıl olur?

Mitokondriyal beslenmede mitokondrilerin sağlığı beslenme biçiminde merkeze konur. Öncelikle mitokondrilerin dostu sağlıklı besinler tercih edilir. Ardından şeker beslenme düzeninden çıkarılır. Yüksek oranda sağlıklı yağ alımı, düşük karbonhidrat tüketimi ve yeterli miktarda protein alımı mitokondriyal beslenmenin ana unsurları arasındadır. 

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.