İyot, insan vücudunda başta tiroid bezinin normal işleyişini desteklemek olmak üzere pek çok metabolik faaliyette görev alan minerallerden bir tanesidir. İnsan vücudunda sentezlenemeyen yani üretilmeyen iyot gibi minerallerin dışarıdan besinler veya gerekli olması halinde besin takviyeleri yardımıyla alınması gerekir. İyot eksikliği durumunda tiroid bezinden yeteri kadar tiroid hormonu salgılanamayabilir ve buna bağlı olarak çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkabilir. “İyot nedir?”, “Vücutta iyot eksikliği belirtileri, tanı ve tedavi yöntemleri nelerdir?” gibi soruların cevapları ve iyot eksikliğine ilişkin diğer merak edilenler için yazının devamını inceleyebilirsiniz.

İyot Nedir?

Mineraller insan vücudunun temel gereksinimlerindendir. Kemiklerin yapısından, kas ve sinir sistemini desteklemeye, vücudun elektrolit dengesini düzenlemeye kadar pek çok metabolik faaliyette görev alan mineraller insan vücudunda sentezlenmediğinden dışarıdan gıdalar veya gıda takviyeleri yardımıyla alınmaları gerekir (1). İyot da sağlıklı bir yaşam için insan vücudunun gereksinim duyduğu başlıca minerallerden bir tanesidir. 1811 yılında kimyager Bernard Courtois tarafından keşfedilen iyot özellikle toprakta yoğun olarak bulunan bir mineral çeşididir. Bununla birlikte balık gibi deniz ürünleri de iyi bir iyot kaynağıdır (2). Araştırmaların insanların iyot gereksiniminin büyük kısmının besinler yoluyla geri kalanının ise içme suyundan karşılandığını göstermektedir (3). Alınan iyotun fazlası vücuttan idrar, ter ve dışkı yoluyla atılırken vücudun ihtiyacı olan kadarı başta tiroid bezleri olmak üzere ter bezleri, ince bağırsak gibi farklı doku ve organlarda depolanır.

İyot Eksikliği Nedir?

İyot diğer pek çok mineralin olduğu gibi büyüme ve gelişme sürecinde önemli rol oynayan minerallerden bir tanesidir. Henüz anne karnındayken başlayan iyot gereksinimi kişinin yaşamı boyunca devam eder. İyotun en önemli görevlerinden bir tanesi metabolizmanın düzenlenmesi başta olmak üzere vücutta önemli faaliyetlerde görev alan tiroid bezinin çalışmasına destek olmaktır. Besinler yoluyla dışarıdan yeterli miktarda iyot alınmaması veya vücutta iyot emilimini olumsuz etkileyen bir sağlık sorunu olması durumunda iyot eksikliği ortaya çıkar. İyot eksikliğine bağlı olarak tiroid bezinin işlevini yerine getirmesinde bazı aksaklıklar yaşanabilir.

İyot Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

İyot eksikliğinde görülen belirtileri iyi anlayabilmek için öncelikle iyotun insan vücudunda üstlendiği rolü iyi değerlendirmek gerekir. İnsan vücudunda çeşitli metabolik faaliyetlerde görev alan enzim ve hormonları salgılayan iç salgı bezi adı verilen çeşitli bezler vardır. Bunlardan bir tanesi olan tiroid bezinden de metabolizmanın işlevini yerine getirmesinde önemli rol oynayan T3 ve T4 olarak bilinen hormonlar salgılanır. İyotun en çok depolandığı organlardan bir tanesi tiroid bezidir. İyot eksikliği veya yetersizliği durumunda tiroid bezi işlevini olması gerektiği gibi yerine getiremez. Bunun neticesinde tiroid bezinden yeteri miktarda hormon salınımı gerçekleşmeyebilir. Buna göre başlıca iyot eksikliği belirtileri şu şekildedir (3):

• Boyunda şişlik: Tiroid bezi boynun ön kısmında yer alan ve tiroid uyarıcı hormondan (TSH) sinyal aldığında tiroid hormonlarını üretmeye başlayan küçük bir bezdir. Tiroid bezi tiroid hormonu salgılayabilmek için iyot mineralini kullanır. Eğer vücutta yeterli miktarda iyot olmazsa tiroid bezi hormon salgılayabilmek için daha fazla çalışmaya başlar. İyot eksikliğinin en önemli belirtilerinden bir tanesi boynun ön kısmında meydana gelen şişliktir. Bu şişlik çoğunlukla tiroid bezinin aşırı çalışmasına ve büyümesine bağlı olarak ortaya çıkar.
• Yorgunluk: Tiroid hormonlarının en önemli görevlerinden bir tanesi vücudun ihtiyaç duyduğu enerjiyi sağlamaktır. İyot eksikliğine bağlı vücutta tiroid hormonunun yeteri kadar üretilememesi sonucunda en sık karşılaşılan belirtilerden bir tanesi yorgunluktur. Örneğin bazı araştırmalar kan serum düzeyinde tiroid hormonu eksikliğine rastlanan kişilerin yaklaşık %80’inde başlıca belirtilerden bir tanesinin yorgunluk olduğunu göstermektedir.
• Açıklanamayan kilo alımı: Tiroid hormonlarının başlıca görevlerinden bir tanesi vücuda alınan besinlerin enerjiye dönüştürülmesi ve böylece metabolizma hızının düzenlenmesidir. Vücutta iyot eksikliği olması durumunda yeteri miktarda tiroid hormonu üretimi gerçekleşemediğinden metabolizma hızında yavaşlama meydana gelebilir. Bu nedenle iyot eksikliği belirtileri denildiğinde ilk akla gelenlerden bir tanesi de açıklanamayan kilo alımıdır.
• Cilt kuruluğu: Tiroid hormonları cildin yenilenme sürecine de katkıda bulunabilir. Vücutta iyot eksikliği ve buna bağlı tiroid hormon yetersizliği olması halinde cildin yenilenme hızı yavaşlayabilir. Bu durum cilt kuruluğuna ve cildin pul pul dökülmesine neden olabilir.
• Saç dökülmesi: Cilt hücrelerinin yenilenme sürecinde olduğu gibi saç foliküllerinin yenilenmesinde de tiroid hormonları aktif rol oynar. İyot eksikliği durumunda saç foliküllerinin yenilenmesi durabileceğinden daha fazla saç kaybına rastlanabilir.
• Aritmi (kalpte ritim bozukluğu): İyotun kalbin çalışma hızı üzerinde çeşitli etkileri olduğunu gösteren bazı çalışmalar vardır. Örneğin iyot eksikliği kalbin normalden daha yavaş atmasına neden olabilirken iyot fazlalığı da nabzın yükselmesine neden olabilir.
• Öğrenme ve hafıza problemleri: Tiroid hormonları beynin büyüme ve gelişmesi sürecinde önemli rol oynar. Bu nedenle iyot eksikliği durumunda hafıza ve öğrenme problemleri ortaya çıkabilir.
• Fetusta gelişim problemleri: İnsan vücudunun iyot ihtiyacının anne karnında başladığı düşünüldüğünde anne adayında iyot eksikliği olması durumunda fetüsün gelişim süreci olumsuz etkilenebilir. Hamilelik döneminde bebeğin de anne adayının iyota ihtiyacı vardır, bu nedenle iyot bakımından yetersiz beslenilmesi hem anne adayında hem de bebeklerde bazı problemler görülmesine neden olabilir.
• Adet düzensizliği: Çeşitli araştırmalar iyot eksikliği olan kadınlarda adet düzensizliği görülme riskinin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Ek olarak iyot eksikliği kadınların adet dönemlerinin daha yoğun geçmesine de neden olabilir.

Yukarıda sayılanların yanı sıra iyot eksikliği olanlarda üreme problemlerine de (infertilite, yani kısırlık) daha sık rastlanabilir.

İyot Eksikliği Nedenleri Nelerdir?

İyot eksikliği nedenleri denildiğinde ilk akla gelen diyette yeterli miktarda iyot alınmamasıdır. Sudan uzak veya yüksek rakımlı bölgelerde yaşayan insanlarda deniz ürünlerinin daha az tüketilmesine bağlı olarak iyot eksikliğine daha çok rastlanabilir. Bunun yanı sıra özellikle gelişmekte olan ülkelerde veya dengeli beslenme olanağı olmayan bölgelerde yaşayan insanlarda da iyot eksikliği daha sık görülebilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Dengeli ve sağlıklı beslenen kişilerde iyot eksikliği nadir rastlanan bir durumdur. İyot eksikliği hakkında sıklıkla merak edilen sorulardan bazıları aşağıda ele alınmıştır.

İyot Eksikliği Nasıl Teşhis Edilir?

İyot eksikliğine bağlı tiroid bezinin büyümesi durumunda uzman doktor fiziki muayene sırasında tiroid bezinin büyüdüğünü tespit edebilir. Bunun yanı sıra kandaki tiroid hormonu düzeylerini değerlendirmek için hastaya kan tetkiki yapılmasını da önerebilir.

İyot Eksikliği Önlenebilir mi?

İyot eksikliğini önlemenin başlıca yolu iyot bakımından zengin bir beslenme biçimi benimsemektir. Özellikle balık gibi deniz ürünleri iyot ihtiyacını önemli ölçüde karşılayabilir. Buna ek olarak iyotlu tuz kullanımı da iyot eksikliğini önlemeye yardımcı olabilir.

Günlük İyot İhtiyacı Ne Kadardır?

Uzmanlar yetişkinlerin günde 150 mikrogram iyot almaları gerektiğini ifade etmektedir. Hamilelikte veya emzirme döneminde bu miktar doktor kontrolünde günde 250 mikrograma kadar çıkarılabilir (4).

İyot Eksikliğinde Görülen Hastalıklar Nelerdir?

İyot eksikliğinde başta guatr olmak üzere çeşitli tiroid bezi hastalıkları görülebilir. Guatrın yanı sıra hipotiroidizm (tiroid hormonu eksikliği) de iyot eksikliği durumunda en sık karşılaşılan sağlık sorunlarındandır. Ek olarak adet düzensizliği, infertilite (kısırlık) gibi sağlık sorunları da görülebilir.

İyot eksikliği nadir görülmekle birlikte ciddi komplikasyonları olabilen bir sağlık sorunudur. Sağlık Destek Sitesi Hastanelerinde tiroid bezi hastalıkları dahil olmak üzere her türlü sağlık sorununun tanı ve tedavisi alanında uzman hekimler tarafından yürütülmektedir. Siz de uzman bir doktordan randevu almayı ve tiroid hormon seviyelerinizi kontrol ettirmeyi ihmal etmeyin.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.