Geçmiş zamanlarda toplum tarafından çeşitli alternatif tedavi yöntemleri kullanılarak insan sağlığının ve vücut dengesinin korunması hedeflenmiştir. 21. yüzyılda da modern tıp aynı amaçla birçok tanı ve tedavi yöntemleri geliştirmektedir. İlaçlar, tanı ve tedavinin oldukça önemli bir parçasıdır, ancak kullanımı konusunda dikkat edilmesi gereken pek çok nokta vardır. Dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan birisi de akıllı ilaç kullanımı sağlanmasıdır.

Akıllı İlaç Nedir?

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre göre ilaçların yarısından fazlası uygun olmayan şekilde reçetelenmekte, temin edilmekte ya da satılmaktadır. Ayrıca mevcut hastaların da yarısı ilaçları doğru şekilde kullanmamaktadır ve dünyadaki nüfusun üçte biri temel ilaçlara erişememektedir.

Akıllı ilaç, hekimler tarafından konulmuş tanıya uygun, hastanın yaşına ve klinik öyküsüne uygun, doğru dozda ve sürede kullanılan, doğru kullanımla hastalığın seyrini yavaşlatan, iyileşme sürecini hızlandıran ve sağlık harcamalarını azaltan ilaçlardır.

Akıllı İlaç Kullanımı Nedir?

1985 senesinde yapılan Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) toplantısı akılcı ilaç kullanımı ile ilgili yapılacak çalışmaların başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Dünya Sağlık Örgütüne göre akılcı ilaç kullanımı “hasta bireylerin ilaçlarını klinik durumlarına uygun şekilde, vücutlarının ihtiyacı olan dozları gerekli süre boyunca en düşük maliyetle sağlaması” şeklinde tanımlanmaktadır.

Akılcı ilaç kullanımı, hastalık faktörlerinin gelişmesini engelleme, oluşan hastalığı kontrol altında tutma ve hastalığın tedavi edilmesi için doğru ilacın gerekli dozlarda ve zamanlarda, mümkün olan en uygun fiyatla kullanılması şeklinde de tanımlanabilir.

Akılcı ilaç kullanımı ile ilgili süreç şu şekilde ilerlemektedir: Kişi hastalık semptomları göstererek doktora başvurur. Doktor hastalığı teşhis ederek hastanın klinik ve kişisel özelliklerine uygun ilacı reçete eder ve gerekli bilgilendirmeyi yapar. Hasta ilacı eczaneler aracılığı ile temin eder, ilaçların doğru süre ve doğru dozda kullanılması ile ilgili bilgileri edinir, ardından ilaçları yapılan bilgilendirmeler doğrultusunda kullanarak tedavi planını tamamlar.

Akıllı İlaç Kullanımı İlkeleri

Akıll ilaç kullanımı ile ilgili belirlenmiş 8 temel ilke vardır. Bu 8 ilke ile tedavi yönteminin doğru belirlenmesi, ilaçların hazırlanması, hasta bireylerin ve ilaç güvenliğinin sağlanması amaçlanır. 8 temel ilke şu şekilde sıralanabilir:

• Doğru hasta: Hastalığın doğru teşhis edilmesi tedavinin en önemli basamaklarından biridir. Nadiren de olsa çeşitli iletişim kopukluklarından dolayı hastaya başkasının tedavisi uygulanabilmektedir. Bu iletişim kopuklukları hasta, hekim, eczacı, hasta yakını veya hasta bakıcı tarafından kaynaklanabilir. Reçetelerin karışması, hasta dosyalarının karışması veya ilacı yanlış kişinin alması gibi aksaklıklar yaşanabilir.
• Doğru ilaç: İlaçlar hastalıkla savaşmanın en önemli unsurları arasındadır. Hastalık veya semptomlara yönelik kullanılacak ilaçlar mutlaka bir hekim tarafından belirlenmelidir. Hastalarının şikayetleri benzer olsa da tavsiye üzerine ilaç kullanılması son derece riskli sonuçlar doğurabilir. Ayrıca kutu içerisindeki ilaç ile kullanılmak istenen ilacın aynı olup olmadığı kontrol edilmelidir.
• Doğru doz: İlacı zehirden ayıran şey uygulama dozudur, yani doğru dozlarda kullanılmayan ilaçlar zehir etkisi yaratabilir. Doz kişiden kişiye farklılık gösterir, bu nedenle hekimler tarafından belirlenmesi gerekmektedir. Tedavide uygulanacak doz kişiye, hastalığın seyrine, sağlık geçmişine ve vücut kitle indeksine göre değişebilmektedir.
• Doğru yol: Hastaya yapılacak bilgilendirme detaylı ve anlaşılabilir olmalıdır. Mesleki terimlerin kullanılmaması anlaşılabilirliği arttıracaktır. Eksik bilgilendirme akılcı olmayan ilaç kullanımına sebep olabilir.
• Doğru zaman: Hekimler ve eczacılar hastalara en etkili tedaviyi sağlamak ve yan etkilerden kaçınmak için kullanım zamanlarının sıklığı hakkında açıklayıcı bilgiler verir ve hastanın ilaçları bu bilgiler ışığında kullanması gerekir.
• Doğru ilaç şekli: İlaçlar, uygulama sırasında doğru dozların sağlanabilmesi için çeşitli şekillerde üretilmektedir. Kimi zaman hasta, yaşı veya rahatsızlığı nedeniyle tablet ve kapsül formülasyonundaki ilaçları kullanamaz. Bu durumda beklenen etkinin sağlanması için şurup, pomat, krem, supozituvar, enjeksiyon ya da inhaler formda ilaçlar tercih edilebilir.
• Doğru yanıt: İlacın olası etkileri ve yan etkiler sağlık uzmanları tarafından detaylı olarak bilinmelidir. Kullanılan ilacın besinlerle ya da diğer ilaçlarla olan etkileşimi konusunda hasta bilgilendirilmelidir.
• Doğru kayıt: Sağlık personelleri, hasta ve hasta yakınları tarafından tıbbi kayıtların eksiksiz ve hatasız alınması son derece önemlidir. Kronik hastalık ya da sürekli kullanılan bir ilaç varsa doğru kayıt sağlanması ekstra önem teşkil eder.

Akıllı Olmayan İlaç Kullanımı

İlaçlar, insan sağlığını koruma ve tedavi etme amacıyla kullanılan ürünler olsa da akılcı olmayan kullanımları yan etkilere neden olabilmektedir. İlaçlar, içerdiği kimyasal maddeler nedeniyle diğer ilaçlarla ya da besinlerle etkileşime girerek istenmeyen birtakım problemler oluşturabilirler. Kişinin ilacı sağlık personellerinin tavsiye ettiği şekilde kullanmaması ya da sağlık personellerinin eksik bilgilendirmesi sebebiyle rasyonel olmayan kullanımlar ortaya çıkmaktadır. Yani akılcı olmayan ilaç kullanımı kişinin hem sağlığını hem de ekonomisini olumsuz şekilde etkileyebilen ciddi bir sorundur.

Akılcı olmayan ilaç kullanımına neden olabilecek durumlar şu şekilde sıralanabilir:

• Hastanın problemini yanlış veya eksik anlatması,
• Tanının yanlış konulması,
• Tedavinin yanlış konulması,
• İlaç seçiminde yanlışlık yapılması veya doz ayarlamasının yapılamaması,
• Reçete hataları,
• Hasta-sağlık personeli arasında yaşanan iletişim ve bilgilendirme eksiklikleri.

Akılcı olmayan ilaç kullanımının neden olabileceği problemler ise şu şekildedir:

• Hasta uyumunda (hastanın tedavi planına sağladığı uyum) azalma,
• İlaçların enjeksiyon biçiminde steril olmayan kullanıma bağlı komplikasyon gelişmesi,
• İlaçların aşırı kullanımından kaynaklanan uygunsuz talepler,
• İlaç stoklarının azalması ve ilaca erişimin zorlaşması,
• Antibiyotik ve diğer bazı ilaç gruplarına direnç gelişmesi,
• Etkisiz tedavi ve bu sebeple sağlık bilimine güvensizlik oluşması,
• Pahalı ilaç tüketiminde artış,
• Toksik etkide artış,
• İlaçlar arasında etkileşim gelişmesi,
• Yan etkilerde artış.

Kanser Tedavisinde Akıllı İlaç Kullanımı Nasıldır?

Kanser hastalıkları, dünyadaki en önemli ölüm nedenleri arasında yer almaktadır. Çeşitli tedavi yöntemleri üzerinde araştırmalar yapılarak, kanserin gelişmesinin ve ilerlemesinin önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. Hedefe yönelik tedavi sağlayan akıllı ilaç uygulamaları da bu yöntemler arasında sayılabilir. Akıllı ilaçlar, kanser hücrelerinin büyüme ve gelişimini ya da yayılım göstermesini önlemeye yönelik çalışır. Programlanmış hücre ölümünü (apoptozis) başlatabilir veya kanser hücrelerinin bağışıklık sistemine karşı daha duyarlı hale gelmesini sağlayabilir.

Akıllı İlaç Ne Kadar Süre Kullanılır?

Akıllı ilaçlar moleküler hedeflenmiş tedavinin başarı ile uygulanması için geliştirilmiş ilaç gruplarıdır. Epidermal büyüme faktörü reseptörünün (EGFR) tedavide önemli olduğunun tespit edilmesi ile kanser tedavisinde akıllı ilaç olarak EGFR inhibitörleri kullanılmaya başlanmıştır.

Hastalar ve hasta yakınları tarafından merak edilen diğer bir soruda “Akıllı ilaç ne kadar süre kullanılır?" şeklindedir. Ancak bu sorunun net bir cevabı yoktur. Kullanım süresi hastaya, hastalığın türüne, şiddetine ve evresine göre değişiklik göstermektedir. Tedavi şeması ve süresi doktorlar tarafından belirlenmelidir.

Akıllı İlaç Yan Etkileri Nelerdir?

Sağlığın korunması, kişinin en temel haklarından biridir. Bu nedenle akıllı ilaç kullanımının sağlanması konusunda topluma bilinç kazandırmak doktor, eczacı, hemşire, hasta bakıcı ve diğer sağlık personellerinin görevi olarak kabul edilebilir. Siz de ilaçlarınızın dozunu, kullanım sıklığını ve süresini tarif edildiği şekilde kullanmaya özen göstererek, olası etkileşimler ve yan etkiler hakkında bilgi edinerek ve uzman tavsiyesi olmadan ilaç kullanmayarak sağlığınıza destek olabilir ve akılcı ilaç kullanımı konusunda toplum bilinci oluşmasına katkı sağlayabilirsiniz.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.