Kortizol, böbreküstü bezlerinin (böbreklerin üstündeki endokrin bezlerinin) ürettiği ve vücuda saldığı bir steroid hormonudur. Asıl görevi vücudun strese karşı tepkisini düzeltmek olan bu hormon bununla birlikte vücutta birçok organın işleyişi için önemli bir hormondur.

Kortizol Nedir?

Hormonlar, mesajları kan dolaşımı aracılığıyla organlara, cilde, kaslara ve diğer dokulara taşıyarak vücutta bulunan farklı işlevleri koordine eden kimyasallardır. Bir tür steroid hormon olan glukokortikoidler tüm vücut dokularındaki iltihabı baskılayarak ve kas, yağ doku karaciğer ve kemik metabolizmasını kontrol eder. Bunun yanı sıra glukokortikoidler uyku-uyanıklık döngülerini de etkiler.

Böbrek üstü bezleri olarak da bilinen adrenal bezleri, iki böbreğin her birinin üzerinde bulunan küçük, üçgen şekilli bezlerdir. Bu bezler vücuttaki endokrin sistemin bir parçasıdır. Kortizol, adrenal bezler tarafından üretilen ve vücuda salgılanan bir glukokortikoid hormondur. Bu hormon vücuttaki hemen hemen her organ ve dokuyu etkileyerek vücudun temel işleyişinde önemli bir rol oynar. Kortizol hormonun temel görevlerinden bazıları şu şekildedir:

• Vücudun strese karşı tepkisini düzenler,
• Vücudun yağ, protein ve karbonhidrat kullanımını veya temel metabolizmasını kontrol etmeye yardımcı olur,
• Vücuttaki iltihabı kontrol altında tutar,
• Kan basıncını düzenler,
• Kan şekerinin normal aralıklarda olmasına yardımcı olur,
• Uyku-uyanıklık döngüsünü kontrol etmeye destek sağlar.

Vücudun stres durumunda, artmış kortizol kan dolaşımına salınır. Doğru kortizol dengesine sahip olmak sağlıklı bir yaşam sürmek için gereklidir. Bununla birlikte çok fazla veya gerekenden daha az kortizol seviyelerine sahip olmak sağlık sorunlarına neden olabilir.

Kortizol, algılanan tehditlere karşı sağlıklı bir tepki olan “savaş ya da kaç” tepkisi için de gereklidir. Üretilen kortizol miktarı, dengenin doğru olduğundan emin olmak için vücut tarafından kontrol edilir.

Kortizol Hormonu Testi Nedir?

Kortizol seviyesi kan, idrar (işe) veya tükürük (türük) testleri ile ölçülebilir. Kortizol seviyesini ölçmek için hangi test yönteminin kullanılacağı doktor tarafından belirlenir.

Kanda, idrarda ve tükürükte bulunan kortizol seviyesi normalde sabahın erken saatlerinde en yüksek seviyeye ulaşarak gün boyunca azalır. Bunun sonucunda kortizol seviyeleri gece yarısı civarında en düşük seviyesine ulaşır. Kandaki kortizol seviyelerini ölçen çoğu test için normal aralıklar şunlardır:

• Sabah saat altı ile sekiz arasında: 10-20 (mcg/dL),
• Öğleden sonra saat dört civarında: 3-10 mcg/dL.

Normal olarak kabul edilen bu değer aralıkları laboratuvardan laboratuvara, zamandan zamana ve kişiden kişiye değişebilir. Kortizol seviyesi testi yaptırmanız gerekiyorsa, sağlık uzmanınız sonuçlarınızı yorumlayacak ve daha fazla test yaptırmanız gerekip gerekmediğini size bildirecektir.

Yüksek Kortizol Seviyelerinin Belirtileri Nelerdir?

Cushing sendromunun belirtileri kortizol seviyesinin ne kadar yüksek olduğuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Normalden yüksek kortizol seviyelerinin yaygın belirtileri ve semptomları:

• Özellikle yüz ve karın bölgesine kilo almak,
• Karın bölgesinde (göbekte) geniş, mor çatlakların oluşması,
• Üst kol ve uyluklarda oluşan kas güçsüzlüğü,
• Genellikle Tip 2 diyabete dönüşen yüksek kan şekeri,
• Kan basıncının yüksek olması (hipertansiyon),
• Kadınlarda aşırı saç büyümesi (hirsutizm),
• Kemiklerin zayıflaması (osteoporoz) ve kemik kırıkları.

Cushing sendromu veya adrenal yetmezlik belirtilerinden bir veya birkaçının bulunması durumunda bir sağlık uzmanına başvurmak sağlıklı bir yaşam sürmek için oldukça önemlidir.

Düşük Kortizol Seviyelerinin Belirtileri Nelerdir?

Normalden daha düşük kortizol seviyelerinin veya adrenal yetmezliğin belirtilerinden bazıları:

• Yorgunluk hali,
• Herhangi bir nedene bağlı olmayan ani kilo kaybı,
• İştahsızlık,
• Düşük tansiyon seviyeleri (hipotansiyon).

Kortizol Hormonu Hakkında Sık Sorulan Sorular

Yüksek Kortizol Seviyelerine Ne Sebep Olur?

Uzun bir süre anormal derecede yüksek kortizol (hiperkortizolizm) seviyelerine sahip olmak nadir görülen bir hastalık olan Cushing sendromu olarak kabul edilir. Normalden daha yüksek kortizol seviyelerinin ve Cushing sendromunun nedenleri şunları içerebilir:

• Bazı hastalıkların tedavisinde kullanılan prednizon, prednizolon veya deksametazon gibi büyük miktarlarda kortikosteroid içeren ilaçlar almak,
• Adrenokortikotropik hormon (ACTH) üreten tümörler (bunlar genellikle hipofiz bezinde bulunur. Bununla birlikte nadiren, akciğerler gibi vücudun diğer bölgelerindeki nöroendokrin tümörler yüksek kortizol seviyelerine neden olabilir.),
• Aşırı kortizol üretimine neden olan adrenal bez tümörleri veya adrenal dokunun aşırı büyümesi (hiperplazi).

Bu tür durumlar kortizol hormonun fazla salgılanmasına yol açarak vücuttaki kortizol seviyelerinin artmasına neden olabilir.

Düşük Kortizol Seviyelerine Ne Sebep Olur?

Normalden daha düşük kortizol seviyelerine sahip olmak (hipokortizolizm) adrenal yetmezlik olarak kabul edilir. İki tür adrenal yetmezlik vardır. Bunlar primer ve sekonder adrenal yetmezlik olarak adlandırılır.

• Birincil Adrenal Yetmezlik: Birincil adrenal yetmezlik yaygın olarak, bağışıklık sisteminin, adrenal bezlerde bulunan sağlıklı hücrelere bilinen herhangi bir neden olmadan saldırdığı bir otoimmün reaksiyondan kaynaklanır. Buna Addison hastalığı denir. Böbreküstü bezleri vücutta oluşan bir enfeksiyon veya dokularda oluşan kan kaybından (adrenal kanama) dolayı zarar görebilir. Tüm bu durumlar vücutta kortizol üretimini sınırlar.
• Sekonder Adrenal Yetmezlik: Daha az aktif bir hipofiz bezi (hipopituitarizm) veya hipofiz tümörünün bulunması, vücutta ACTH üretimini sınırlayabilir. ACTH, adrenal bezlere kortizol üretmesi için sinyal veren önemli bir hormondur. Bu nedenle sınırlı ACTH seviyeleri sınırlı kortizol üretimi ile sonuçlanır. Bununla birlikte kortikosteroid ilaç tedavisini bıraktıktan sonra da kortizol seviyeleri normalden daha düşük seviyelerde olabilir.

Düşük Kortizol Seviyelerinin Belirtileri Nelerdir?

Normalden daha düşük kortizol seviyelerinin veya adrenal yetmezliğin belirtilerinden bazıları şunları içerebilir:

• Yorgunluk hali,
• Herhangi bir nedene bağlı olmayan ani kilo kaybı,
• İştahsızlık,
• Düşük tansiyon seviyeleri (hipotansiyon).

Kortizol Seviyeleri Nasıl Azalır?

Cushing sendromu (çok yüksek kortizol seviyesine bağlı durum) olması durumunda kortizol seviyesini düşürmek için tıbbi bir tedaviye ihtiyaç duyulabilir. Tedavi genellikle ilaç ve/veya ameliyatı uygulamasını içerir. Genel olarak, kortizol seviyesini düşürmek ve gereken aralıklarda tutmak için yapılacak olanlardan bazıları şu şekildedir:

• Kaliteli Uyku: Obstrüktif uyku apnesi, uykusuzluk veya gece vardiyasında çalışma gibi kronik uyku sorunları kortizol seviyesinin artmasına neden olabilir. Bu nedenle yeterli uyumak vücuttaki kortizol seviyesinin düşmesine katkı sağlayabilir.
• Düzenli Egzersiz Yapmak: Düzenli egzersiz yapmak uyku kalitesini iyileştirmeye ve stresi azaltmaya yardımcı olabilir. Bunun sonucunda vücuttaki kortizol seviyeleri normal değer aralığında bulunabilir.
• Stresi Yönetmek: Düşünme kalıplarının, nefesin, kalp atış hızının ve diğer gerginlik belirtilerinin farkında olmak, stresin farkında olmaya ve stresi yönetmeye yardımcı olabilir. Vücuttaki stres düzeyinin azalması yüksek kortizol seviyesinin normal aralıklarda olmasına katkı sağlayabilir.
• Derin Nefes Egzersizleri Yapmak: Kontrollü nefes alma, kortizol seviyelerini düşürmeye yardımcı olan parasempatik sinir sistemini uyarmaya yardımcı olur. Düzenli olarak derin nefes egzersizi yapmak vücuttaki kortizol seviyesinin normal değer aralıklarda olmasına yardımcı olabilir.

Kortizol, vücudun çeşitli yönlerini etkileyen temel bir hormondur. Stresinizi sınırlamak ve bu nedenle kortizol seviyenizi yönetmek için günlük hayatta yapabileceğiniz adım olsa da, bazı durumlarda alınan önlemlere rağmen anormal derecede yüksek veya düşük kortizol seviyelerine sahip olabilirsiniz. Aşırı kilo alımı veya kilo kaybı, normal değer aralığından daha düşük veya yüksek kan basıncı gibi belirtiler yaşıyorsanız, bir sağlık uzmanına başvurmanız oldukça önemlidir.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.