Senkop, halk arasında bayılma olarak da ifade edilen durumun tıbbi adıdır. Senkop mekanizması kabaca beyne giden kan miktarındaki ani ve geçici düşüş olarak özetlenebilir. Beynin kanlanmasının bozulması ve çeşitli fonksiyonların kaybı ile genellikle kısa süreli olarak bilinç kaybı meydana gelir ve bu durum ani başladığı gibi ani olarak da sonlanır. Kan basıncından ani düşüş, kalp hızında ani düşüş, vücuttaki kan miktarında meydana gelen değişiklikler, psikolojik durumlar gibi çok çeşitli nedenler ile senkop görülmesi mümkündür. Bayılma sonra ortalama birkaç saniye ya da dakika sonra bilinç yerine gelir ve kişi uyanır.

Devam eden süreçte halsizlik, kafa karışıklığı gibi durumların görülmesi pek çok insanda normal olabilir. Bunların yanı sıra senkop ciddi ve acil müdahale edilmesi gereken bir hastalığın habercisi olarak da ortaya çıkabilir. Özellikle tekrarlayan ve nedeni bilinmeyen senkoplar için ileri araştırma ve tedavi planlaması için vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurmak oldukça önemlidir. Pek çok senkop vakasında doğru tanı, etkili tedavi yaklaşımı ve bireylerin tedavi planına uyumu ile senkop önlenebilir, kalıcı fonksiyon kayıplarının ve ölümcül komplikasyonların önüne geçilebilir.

Senkop Nedir?

Senkop sıklıkla bayılmak olarak tanımlanabilir. Kişinin ani ve kısa süreli olarak bilinç kaybı yaşaması ve ardından kısa sürede toparlayıp eski haline dönmesi genellikle senkopu akla getirir. Senkop vakalarının pek çoğunda altta yatan ciddi bir patoloji yoktur ve bir hastalığın belirtisi olarak ortaya çıkmaz. Ancak vakaların çok da nadir olmayan kısmında senkop başka hastalıkların habercisi olabilir. Ani kardiyak ölümlerde ilk ve bazen tek uyarı işareti olarak senkop görmek mümkündür.

Senkop Neden Olur?

Senkop, bilinç kaybı ile seyrettiğinden kazalara ve ciddi yaralanmalara da yol açabilen bir durumdur. Presenkop olarak tanımlanan kısa dönem, senkoptan önce görülen ve bayılma hissi olarak tarif edilen bir dönemdir. Presenkop baş dönmesi, göz kararması, mide bulantısı gibi belirtiler gösterebilir. Kişiler görsel, işitsel işlev kayıpları yaşayabilir, çarpıntı, soğuk terleme gibi durumları tarif edebilir. Senkop nedeni araştırılırken senkop öncesi yaşanan belirtilerin de doktor ile paylaşılması ayırıcı tanı ve doğru tedavi planlaması için büyük önem arz eder. Epilepsi, nöbet, kalp krizi, kafa travmaları, zehirlenmeler, beyin kanaması, inme, hipoglisemi, diyabetik ketoasidoz gibi acil tıbbi durumlar nedeniyle ortaya çıkan bilinç kayıpları senkop sınıfına dahil edilmez. Senkop, oldukça çeşitli nedenlerle meydana gelebilir ve sık görülen senkop nedenleri başlıca aşağıdaki gibi özetlenebilir.

• Senkop vakalarının aşağı yukarı yarısını oluşturan ve en yaygın görülen senkop türü olan vazovagal senkop (nörokardiyojenik senkop)
• Postural ya da ortostatik senkop (diğer adı postural hipotansiyon olarak da bilinir)
• Kardiyak senkop
• Nörolojik senkop
• Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu (POTS)
• Nedeni bilinmeyen senkop

Senkop çok nadir görülen bir durum değildir ve her yaş grubundan insanı çeşitli nedenlerle etkileme potansiyeline sahip olabilir. Senkop görülme sıklığı ileri yaş ile birlikte artış gösterebilir. Senkop bir hastalığa eşlik edebilir, bir hastalığın semptomu olarak görülebilir ya da erken tanıda pek çok hastalık için yol gösterici olabilir. Bununla birlikte hiçbir hastalığı olmayanlarda senkop görmek de mümkündür.

Yaşlı Bireylerde Senkop 

Senkop görülen yaşlı bireylerde hastaneye yatış ve ölüm riski diğer popülasyonlara göre biraz daha fazla olabilir. Kalp rahatsızlığı olmayan, ciddi kronik bir hastalığı olmayan fakat ayakta uzun süreli dururken bayılan ya da şiddetli stres faktörlerine maruziyet sonrası tetiklenme ile bayılan genç popülasyonda senkopun kardiyak kökenli olması pek fazla beklenen bir durum değildir. Kardiyak senkop, erkek bireylerde ve 60 yaş üzerinde görülme riski daha fazla olan bir senkop çeşididir. Başta kardiyak senkop olmak üzere senkop için çeşitli risk faktörleri bilinen iskemik kalp hastalıkları, efor esnasında yada sonrasında bayılma, kısa süren çarpıntı atakları ve ani bilinç kayıpları, aritmiler, ailede ani kardiyak ölüm öyküsü ya da bilinen konjenital kalp hastalığı varlığı olarak sıralanabilir.

Senkop Belirtileri Nelerdir?

Sık görülen ve bayılan kişiler tarafından takiplenen çok çeşitli semptomlar arasında aşağıdakiler yer alabilir.

• Gözlerin kararması
• Sersemlik ve zihin bulanıklığı
• Nedensiz bir şekilde denge kaybı ve düşme
• Baş dönmesi
• Uykulu hissetmek ve halsizlik
• Fazla yemek sonrası, ağır egzersiz sonrası ya da yoğun stres altında bayılmak
• Ayakta durmakta zorluk çekmek ve güçsüzlük
• Görüş alanında noktalar belirmesi ya da görüş alanında daralma olması
• Baş ağrısı
• Mide bulantısı
• İdrar ya da gaita kaçırma
• Terleme

Semptomların herhangi birnin varlığında ya da alışılmadık durumlarda mutlaka uzman bir doktor görüşü ve altta yatan nedenin araştırılması önerilir.

Senkop Nedenleri Nelerdir?

Beyne yeteri kadar kan ulaşmadığında ve beyin fonksiyonlarını sürdürmede beslenmeye yetecek kadar kanlanamadığında senkop görülür. Senkopun çeşidine bağlı olarak ortaya çıkma nedenleri oldukça çeşitlilik gösterir. Pek çok insanı farklı şekillerde etkileyen kalp ve damar hastalıkları, beyin ve sinir hastalıkları gibi nörolojik kökenli hastalıklar, mental durum ile ilişkili durumlar senkop ile kendini gösterebilir. Bunlara ek olarak vücutta kan akışını önleyen ve pozisyon değişikliği ile kan basıncında ciddi düşme ile ortaya çıkan bir rahatsızlık da senkopa yol açabilir. Pozisyon değişikliği kaynaklı senkop en çok yatar pozisyondan oturur pozisyona geçerken ya da ani ayağa kalkma ile görülür. Durumsal senkoplar da toplumda çok nadir görülen senkop çeşitleri arasında değildir. Yoğun stres, dehidrasyon, korku, kaygı, şiddetli ağrı, uzun süreli açlık, alkol ve madde kullanımı, hiperventilasyon (çok hızlı ve uzun süreli solumak ile vücutta karbondioksit miktarının düşmesi), şiddetli şekilde öksürmek, ıkınmak gibi durumlar, ani baş ve boyun hareketleri (karotis sinüs aşırı duyarlılığı) ve idrar yapma ile durumsal senkop görülebilir.

Vazovagal Senkop Nedenleri

Vazovagal senkop, kan basıncı düzeylerinde ani ve şiddetli bir düşüş ile meydana gelir. Kan basıncının düşüşü ile beyin kanlanması da bozulur ve beyne yeterince kan gidemez. Nörokardiyojenik senkop olarak da bilinen bu senkop tipi genellikle uzun süre ayakta kalmak, yoğun duygusal strese maruz kalmak, çok sıcak havada bulunmak, kan görmek ya da kan vermek, şiddetli korku hissetmek ve bağırsak hareketlerinde ciddi artış nedeniyle görülebilir. Normal bireylerde ayağa kalkar pozisyona geçildiğinde yerçekimi kanunu nedeniyle vücuttaki kan vücudun alt kısmına göllenir. Bu durumda sağlıklı bir kalp ve sağlıklı çalışan otonom sinir sistemi, kan basıncında ani düşüşün önüne geçmek amacıyla çalışır ve kan basıncını sabitler.

Vazovagal senkopta kalp atış hızı ve kan basıncı uygun olmayan bir şekilde ve aniden ciddi miktarda düşüş gösterir. Vazovagal senkop tipik olarak hastaların büyük çoğunluğunda iyi huylu bir durumdur.

Postural Senkop Nedenleri

Postural hipotansiyon ya da ortostatik hipotansiyon olarak da bilinen postural senkopta hızlı pozisyon değişikliği ile (örneğin yattıktan sonra aniden ayağa kalkmak gibi) kan basınca ani bir düşüş meydana gelir. Bazı ilaçlar ve susuz kalmak (dehidratasyon) bu duruma neden olabilir. Postural senkopta hızla ayağa kalkmak ile sistolik kan basıncında en az 20 milimetre civa ve diyastolik kan basıncında en az 10 milimetre civa düşüş kaydedilir.

Kardiyak Senkop Nedenleri

Beyne kan akışını olumsuz etkileyen bir kalp veya kan damarı problemi varlığında kardiyak senkop görülebilir. Kardiyak senkop nedenleri başlıca aşağıdaki gibi özetlenebilir.

• Anormal kalp atış ritmi (aritmi)
• Kalbin yapısındaki bir problemden kaynaklanan kan akışındaki kusurlar (örneğin hipertrofik kardiyomiyopati).
• Miyokardiyal iskemi olarak adlandırılan kalp damarlarınının tıkanıklığı
• Kapak hastalıkları (aort darlığı, aort yetmezliği, mitral kapak yetmezliği gibi)
• Kan pıhtıları
• Kalp yetmezliği

Kardiyak senkop varlığında ya da ailede kardiyak senkop öyküsü varsa uygun tanı ve tedavi planlaması için bir kardiyolog muayenesi önerilir.

Nörolojik Senkop Nedenleri

Epilepsi, nöbet, inme veya geçici iskemik atak (GİA) gibi çeşitli nörolojik hadiselerde nörolojik senkop meydana gelme riski yükselebilir. Toplumun büyük çoğunluğunda görülen kronik hastalıklar arasında yer alan migren ve normal basınçlı hidrosefali gibi çeşitli patoloji,ler de nörolojik senkop nedenleri arasında gösterilebilir.

Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu (POTS)

Postural ortostatik taşikardi sendromu varlığında oturma ya da yatma pozisyonundan ayağa kalkar pozisyona geçiş ile birlikte kalp hızında aniden ve büyük oranda bir artış (taşikardi) meydana gelebilir. Kalp atış hızındaki artış genellikle ayağa kalktıktan sonraki on dakika içinde gözlenir ve dakikada 30 atış ya da daha fazla hızlanma görülebilir. Bu durum daha çok kadınlarda görülür.

Nedeni Bilinmeyen Senkop

Bilinmeyen senkop nedenleri, senkop çeşitlerinin yaklaşık üçte birini oluşturur ve bu oran hiç az değildir. Bununla birlikte bazı ilaçların yan etkisi olarak senkop riskinde artış da beklenilir. Nedeni belirlenememiş ve tekrarlayan senkoplarda uzman bir doktordan destek almak ve altta yatan nedeni belirlemek ölümcül komplikasyonları önlemek açısından büyük önem taşır.

Senkop Nasıl Teşhis Edilebilir?

Senkop varlığında uzman bir doktor tarafından kapsamlı bir değerlendirme şarttır. Ayrıntılı fizik muayene ve tıbbi geçmiş sorgulanmasının ardından gerekli durumlarda çeşitli tetkikler ile senkop değerlendirmesi yapmak ve altta yatan problemi bulmak mümkün olabilir. Bayılmanın öncesinde herhangi bir belirti olup olmadığı, nasıl, nerede ve ne zaman bayılma gerçekleştiği, tetikleyici herhangi bir faktör hatırlanıp hatırlanmadığı başta olmak üzere senkop semptomları hakkında pek çok bireysel soru uzman doktor tarafından yöneltilebilir. Senkop ile başvuran bireyin çeşitli pozisyonlarda kalp atış hızı (nabız) ve kan basıncı (tansiyon) ölçülebilir ve kayıt altına alınıp kıyaslanabilir. İleri tetkik ve kapsamlı araştırma gerektiren bazı senkop vakalarında doktor tarafından istenen testlerin bir kısmı aşağıdaki gibi özetlenebilir.

• Laboratuvar tetkikleri: Anemi, tiroid ve karaciğer fonksiyonları gibi çeşitli metabolik ya da genetik durumların değerlendirilmesi için kan ve idrar testleri istenebilir.
• Elektrokardiyogram (EKG): EKG ile kalbin elektriksel aktivitesi kaydedilir ve değerlendirilir. Özellikle kardiyak senkoplarda altta yatan kalp yetmezliği ya da aritmi gibi durumlar hakkında bilgi alınabilir.
• Egzersiz stres testi (Efor testi): Kalbi strese sokmak amacıyla egzersiz sırasında EKG değişiklikleri ve kalbin ultrasonu (ekokardiyografi) değerlendirilir.
• Gezici monitör (Holter cihazları): Kalbin hızı ve ritminin günlük ya da haftalık kaydedildiği elektrotların kullanıldığı bir monitördür.
• Ekokardiyografi (ECO): Kalbin görüntülenmesini sağlayan bir ultrason cihazıdır.
• Tilt masası- eğik masa (baş yukarı eğme testi): Senkop şikayeti ile başvuran hastada baş yukarıda kalırken masa farklı seviyelere getirilerek kan basıncı ve kalp atış hızının dakikalık ya da atım bazında kaydedildiği bir testtir. Bu test ile senkop nedeni olan anormal kardiyovasküler refleksler kontrol edilebilir.
• Otonom refleks testi: Çeşitli testler ile bazı uyaranlara cevap olarak nabız, tansiyon, vücut sıcaklığı ve terleme fonksiyonu hakkında bilgi elde edilmesi amaçlanır. Bu ölçümler ile otonom sinir sisteminin doğru çalışıp çalışmadığı ve sinir hasarı varlığı test edilebilir.

Elektrofizyoloji çalışmaları, nörolojik değerlendirmeler ve bilgisayarlı tomografi (BT) taraması dahil olmak üzere diğer bazı testler de senkop tanısı amacıyla tercih edilebilir. İç kulaktaki sorunları dışlamak bir kulak burun boğaz uzmanı randevusu gerekebilir.

Senkop Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Bayılma anına şahitlik edildiği durumlarda bayılan kişinin nefes aldığından emin olunmalıdır. Senkop sonrası en az 10-15 dakika boyunca bireyin uzanması sağlanmalıdır. Bayılmada tedavi seçenekleri senkopa yol açan nedenin bulunmasına ve çeşitli testlerin sonuçlarına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Tedavide amaç çoğu zaman senkop ataklarının önüne geçmek ve ölümcül komplikasyon ve kazaları önlemektir. Tedavi yöntemleri başlıca aşağıdaki gibi sıralanabilir.

• İlaç tedavisi ya da kullanılan ilaçların uzman bir doktor tarafından gözden geçirilmesi, gerekli durumlarda yeniden değerlendirme ve değişiklik yapılması
• Kan dolaşımının sağlıklı olmasını sağlamak amacıyla kompresyon çorapları giymek
• Sağlıklı ve düzenli bir beslenme planı oluşturmak, tuz tüketimini kısıtlamak, fazla kafein ve alkol tüketiminden kaçınmak
• Ayağa kalkarken dikkatli olmak, ani hareketlerden kaçınmak, gerekirse tutunmak ya da destek almak
• Senkop atağına neden olan çeşitli tetikleyicilerden kaçınmak ve bu durumlardan kaçınmaya çalışmak, örneğin çok uzun süre ayakta durmamak, çok sıcak ve soğuk ortamlarda uzun süre bulunmamak, yoğun stres ile başa çıkma yöntemleri benimsemek
• Kalp hastalığı varlığında doğru tedavi planına sadık kalmak ve takipleri aksatmamak
• Kalp atış hızını düzenlemek ve ani kardiyak ölümleri önlemek amacıyla yalnızca belirli durumlarda olmak üzere kalp pili kullanmak
• İmplante edilebilir bir kardiyoverter defibrilatör (ICD) gerekli durumlarda doktor tarafından implante edilebilir. Bu cihaz ile nabız ve kalp ritmi sürekli olarak izlenir ve anormal ritim varlığında otomatik müdahale edilir.

Senkopun beklenmedik ve korkutucu bir durum olması durumu olduğundan çok daha tehlikeli gösterebilir. Senkop, pek çok insan için herhangi bir sağlık sorununu göstermez ve geçicidir. Bayılma şikayetinden sonra mutlaka bir doktor kontrolüne gitmek ve olası nedenleri, altta yatan hastalıkları dışlamak rahatlatıcı olabilir. Bayılmaya neden olan hastalığın tedavi edilmesi senkopların, senkopa bağlı komplikasyon ve kazalar kaynaklı ölümlerin önlenmesinde büyük önem arz eder.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.