Yaşanılan bir afet sonrası kişide korku, endişe, kaygı, panik gibi duyguların hissedilmesi sıklıkla görülür. Travmatik deneyimler, kişilerin psikolojik yapısını derinden etkileyip, kişiyi olumsuz ruh hali içine sokabilir. Bununla birlikte yaşamı olumsuz etkileyen bu durumlarla başa çıkmanın farklı yolları bulunur. Ruhsal travma; profesyonel yardım, sosyal çevre desteği ve uygun ilaç tedavileriyle iyileşebilen bir durumdur. Yazının devamında afet sonrası ruhsal travmalar hakkında daha detaylı bilgilere ulaşabilirsiniz.

Ruhsal Travma Nedir?

Ruhsal travma, kişilerin yaşamını, ruhsal ve bedensel varlığını tehdit eden ve ya tehdit algısı yaratan, kişiyi aşırı korkutan, dehşet ve çaresizlik yaratan,  çoğu kez olağandışı ve beklenmedik olayların sonucunda meydana gelen ruhsal etkiler, ruhsal örselenmedir. Kişinin deprem, sel, fırtına, yangın gibi doğal afetler veya saldırılar, savaş, trafik ve iş kazaları gibi olumsuz deneyimlerden sonra içine girdikleri psikolojik durumdur. Ruhsal travma genel olarak 4 farklı şekilde travmatik olaya maruz kalınması sebebiyle yaşanabilir:

• Travmatik olayı, kişinin doğrudan kendisinin yaşaması
• Travmatik olaya şahit olması
• Travmatik olayın yakın aile üyelerinden birinin veya sevilen birinin başına gelmesi
• Travmatik olayın görüntülerine, fotoğraflarına veya ses kayıtlarına maruz kalması

Ruhsal Travmaların Belirtileri Nelerdir?

Afet ve benzeri olumsuz olaylardan sonra stres bozukluğu belirtileri, bazen yaşanılan olaydan hemen sonra bazen de yıllar sonra ortaya çıkabilir. Travmalardan sonra en sık görülen iki hastalık, depresyon ve travma sonrası stres bozukluğudur. Kaygı bozuklukları ve geleceğe dair umutsuzluk olabilir. Genel olarak travmatik bir olayın kişilerde yarattığı ruhsal belirtiler, psikolojik ve fiziksel belirtiler olarak ayrılabilir. Bunlar kişiden kişiye değişiklik göstermekle birlikte aşağıdaki belirtiler gözlemlenebilir;

Psikolojik Etkiler

• Kendisi, çevresi veya dünya hakkında olumsuz düşüncelerinin olması
• Gelecek hakkında umutsuzluk hissi
• Travmatik olay anı da dahil olmak üzere olayın ayrıntılarını unutma ve ya genel bir hafıza sorunu yaşanması
• Yaşanılan travmatik olayı sürekli anlatma isteği duymak
• Yakın ilişkileri sürdürmede zorluk çekmek, insanlardan uzaklaşmak
• Aile ve arkadaşlardan kopuk hissetmek ve ya yabancılaşma (Başkaları beni ve yaşadıklarımı anlamıyor hissi)
• Eskiden zevk alınan aktivitelerden artık zevk alamamak, neşesizlik, isteksizlik
• Olumlu duyguları olumlu olarak algılayamamak
• Kendini sık sık suçlamak ve utanmak
• Duygusal donukluk yaşamak
• Herhangi bir işe odaklanamamak,  konsantrasyon sorunları, okuduğunu ve ya dinlediğini anlamada güçlük, dalgınlık hali
• Kâbuslar görmek
• Ağlama krizlerine girmek
• Çabuk sinirlenme
• Gelecekle ilgili plan yapamamak
• Genel bir üzüntü ve çökkünlük halinde olmak,
• Olay anı görüntülerinin istemsiz bir şekilde aklına gelmesi
• Bazı kişilerde intihar düşünceleri

Fiziksel Etkiler

• Kolay bir şekilde ürkmek veya korkmak
• Tehlikeye karşı her zaman tetikte olma hali, kasılma, kas ağrıları
• Ani ses ve hareketlerde irkilme
• Çok fazla içki-sigara içmek, ilaç kullanmak veya hızlı araç sürmek gibi kendine zarar vermekten korkmamak
• Uyku problemleri yaşamak, özellikle uykuya dalmada güçlükler
• Çarpıntı, tansiyon değişiklikleri
• Terleme, titreme
• Nefes daralması
• Öfke patlamaları yaşamak
• Yeme bozukluğu yaşamak

Ruhsal travma yaşayan pek çok kişi erken evrede bu belitileri yaşayabilirken, bir kısmı ilerleyen dönemde hastalığa yakalanır. Bir afet sonrasında başlangıçta bu belirtilerin yaşanması normaldir. Ancak uzun süren belirtiler oluyorsa mutlaka bir psikolojik destek alınması gerekir.

Travmalardan etkilenmiş pek çok kişi:

• Yaşadıklarının bir ruhsal rahatsızlık olduğunu bilmediği ve ya belirtileri kendi güçsüzlüğüne-eksikliğine bağladığı  için
• Bu sorunların tedavi edilebileceğini bilmediği için,
• Tedavi imkanlarına nasıl ulaşacağını bilmediği için,
• Maddi imkanları olmadığı için
• Sorunlarını konuşmaya utanıp sıkıldığı ve ya rahatsız olduğu için…

tedaviye başvurmuyor olabilir.

Oysa ki bu sorunların hem psikolojik açıdan hem de ilaçla başarılı bir şekilde tedavisi mümkündür. Bu belirtilerin farkına varıp yardım aramak sorunların çözümünü kolaylaştıracaktır.

Ruhsal Travmayı Doğal Olarak Atlatma Yolları Nelerdir?

Deprem, sel, yangın gibi afet ya da travmatik olaylar, kişilerde ruhsal durumun bozulmasına yol açabilir. Böyle durumlardan sonra çoğunlukla korku ve çaresizlik hissi gibi istenmeyen duygularla baş etmek gerekebilir. Kişiden kişiye değişebilecek olmakla ve fiziksel olarak güvenlik karşılandıktan sonra yapılabilecek olmakla birlikte, ruhsal travmayla baş etmenin yollarından bazıları şöyle olabilir;

• Kendinizi sosyal yaşamdan izole etmemeye çalışmak, yakın çevreyle iletişim, işbirliği ve dayanışma halinde olmak

• Aynı veya benzer ruhsal travmayı yaşamış kişilerle konuşmak
• Yapılabiliyorsa; açık havada nefes egzersizleri, yürüyüş ve esneme hareketleri gibi aktivitelerde bulunmak
• Olumsuz duyguları tetikleyebileceği için alkol, uyuşturucu vb. maddeleri kullanmamak
• Stres, kaygı gibi duygular yaratan durumlardan mümkün olduğunca uzak kalmak ve normal yaşamda var olmak için; mümkün olabiliyorsa okul, iş vb. rutin yapılan işleri bırakmamak, mümkün olan en kısa sürede rutine dönüşü sağlamak
• Kendinizi iyi hissettirecek yardım faaliyetleri gibi çalışmalara gönüllü katılmak
• Sevdiğiniz bir şarkıyı, müziği, melodiyi dinlemek veya yapılabilen sosyal aktivitelere dahil olmak
• Yaşanılan travmatik olayı unutmaya çalışmak yerine, bu olayla yüzleşmeye çalışmak ve bu konuda zorlanıyorsanız mutlaka profesyonel bir yardım eşliğinde bunu yapmak,
• Bir psikiyatri uzmanından veya psikologdan profesyonel yardım almak

Travmatik olayların yarattığı ruhsal bozukluklarla başa çıkmada hem ilaçlar hem psikolojik tedaviler etkilidir.

Afet Sonrası Nasıl Destek Olur?

Travmatik olaylar sonrası çoğu kişi, bu durumla başa çıkma ve uyum sağlama konusunda zorluk yaşar. Afetten etkilenenlere yardım ve destekte bulunan görevliler, psikolojik yardım konusunda da önemli bir görev üstlenirler. Afet yardım personelinin çalışma planı ise genellikle şu şekilde ilerleyebilir:

Afetzedelere acil tıbbi yardımda bulunup, temel ihtiyaçlarını karşılamak

• İnsanların kendilerini ifade etmesine fırsat verip, onları dinlemek,
• Afetin boyutu ve kurtarma çalışmaları hakkında afetzedelere bilgiler vermek
• Afetzedelerin yakınlarıyla sağlıklı iletişim kurmasına yardımcı olmak
• Anne, baba ve çocuklardan oluşan çekirdek aileyi bir araya getirmek
• Kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için onları cesaretlendirmek
• Afetzedeleri, kamu kuruluşlarının veya sivil yardım ekiplerinin verdiği desteklere yönlendirmek

Afet yardım personellerinin yukarıda belirtilenlerin dışında, yapmaktan kaçınması gereken unsurlardan bazıları ise şunlardır:

• Afetzedelere kişisel detaylı sorular sormamaya özen göstermek
• Afetzedelere yaşanılan durumu hafife indirgeyecek şekilde ifadelerde bulunmamak
• Kişilere ne hissetmeleri ve ya hissetmemeleri gerektiği konusunda telkinde bulunmamak
• Afetzedelere yerine getirilemeyecek sözler vermemek

Afet Sonrası Çocuklara Olan Yaklaşım

Afet, çocukları yetişkinlere oranla daha ciddi etkileyebilir. Çocukların, afet sırasında ve sonrasında olup bitenleri anlayamama, aşırı korku, endişe, panik, öfke gibi duyguları yaşamaları olağandır. Kimi çocuk yaşadığı afeti hatırlamak istemeyip yok sayarken, kimi çocuk ise olayı sürekli yaşıyormuş gibi davranışlar sergileyebilir. Afet sonrası çocuklarda tuvalet alışkanlıkları, motor becerileri veya konuşma konusunda sorunlar görülebilir. Bu durumlarla başa çıkmak için başta anne-babalar olmak üzere, diğer aile üyelerinin yapması gerekenlerden bazıları ise şöyledir:

• Çocuğa, kendisinin ve ailesinin güvende olduğunu hissettirmek
• Çocuğun yanından uzaklaşmayıp, her türlü ihtiyacında yanında olmak
• Çocuklara sakin, güven verici ve tutarlı söylemlerde bulunmak
• Çocuklara bedensel yakınlığı sağlayıp, sık sık ellerini tutmak ve sarılmak
• Çocuğun rutinine dönüşünü sağlamak
• Akranlarıyla bir araya gelmesine ve oyun oynamasına olanak sağlamak (oyun çocuk için tedavi edicidir ve duyguları ifade etmesine olanak sağlayan bir araçtır.)
• Çocukların yaşadığı afeti anlatmasını isteyip, yaşadığı deneyimler hakkında onlarla konuşmak, ancak bunun için onları zorlamamak
• Okul çağındaki çocuklarda zaman zaman görülen suçluluk duygusunu ortadan kaldırmak için onlara telkinlerde bulunmak
• Çocukların; ağlama, bağırma, öfke, kızgınlık ve korku gibi duygularını yaşamasına engel olmamak
• Çocukların yanında afetlerden bahsetmekten kaçınmamak; ancak olayın vehameti ve ürkütücülüğü hakkında detaylar vermemeye özen göstermek,  dehşet verici ve abartılı ifadelerden uzak durmak
• Yaşadıkları afet sırasında ve sonrasında yapılması gerekenleri yaşına uygun basit bir dille, kısaca, travmatize edici, dehşet içeren ayrıntılara girmeden anlatmak

Ruhsal Travma Sonrası İyileşme

Ruhsal travma sonrası iyileşme, duygusal ve fiziksel semptomları azaltmaya yönelik yapılan çalışmalardır. Bunun sağlanması için de sosyal çevre desteği başta olmak üzere, ilaç tedavileri ve psikoterapi uygulamaları gerekebilir. Genel olarak ruhsal travma tedavisi uygulamaları aşağıdaki gibidir:

Psikoterapi

Psikoterapi, kendi içinde birkaç farklı yönteme ayrılan uygulamaları içerebilir. Bunlardan bazıları ise şöyledir:

Bilişsel Terapi: Bu yöntem ile sorunlu duygu, düşünce ve davranışlarla yüzleşip bunların değiştirilmesi amaçlanır.

Göz Hareketi Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme Terapisi: Travmatik olaya verilen tepkiyi değiştirmeye yarayan bir dizi göz hareketleridir.

Psikodinamik Terapi: Psikodinamik terapiyle yaşanılan travmatik olayın neden olduğu duygusal durumların düzelmesi amaçlanır. Bu yöntemle kişinin bilinçaltındaki duygu ve düşünceleri açığa çıkarılarak, yaşamı etkileyen olumsuz ruh halinden uzaklaşması sağlanabilir.

Dinamik ve destekleyici psikoterapilerle, kişiye göre bunlardan oluşan bütüncül bir yaklaşım ve ya terapi ile birlikte ilaç tedavisi ve sosyal destek sistemlerinin sağlanması ile tedavi süreçleri yönetilebilir.

İlaç Tedavisi

Psikiyatri uzmanları tarafından önerilen ilaç tedavileri, kişilerin ruhsal travma semptomlarını azaltmaya ve normal hayatlatına devam etmesine yardımcı olur. Bu yöntemde kullanılan ilaçlar; antidepresanlar, anksiyete gidericiler ve antipsikotik türevi ilaçlar olabilir. Bu ilaçların herhangi biri hekim gözetimi, hekimin tavsiye ettiği miktar ve hekimin tavsiye ettiği kullanım biçimi, süresi dışında kullanılmamalıdır. İlaç tedavisinin kişiye sağladığı yararlardan bazıları ise şunlardır:

• Depresyon ve anksiyete duygularını azaltmaya yardımcı olmak
• Uyku problemlerini düzeltmek
• Korkunç rüya ve kâbusları ortadan kaldırmak
• Şiddetli kaygı ve endişe durumlarını azaltmak
• Travmatik olayı hatırlamayı en aza indirmek
• Genel bir ruhsal iyilik hali sağlamak

Siz veya yakınınız travmatik bir olay geçirdiyseniz bu durumla baş edebilmek için bir sağlık kuruluşuna başvurabilirsiniz ya da afet sonrası gönüllü psikiyatrik çalışmalara yardım almak için başvurup, destek alabilirsiniz.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.