Teşhis, tedavi veya araştırma amaçlı yapılan tıbbi uygulamalar, uygulamanın türüne göre değişen oranlarda ağrı veya rahatsızlık hissine neden olabilir. Bilinci açık olan hastalarda bu işlemlerin yol açacağı acıdan kaynaklı olarak anestezi uygulamasına ihtiyaç duyulur. İşlemin türüne ve operasyonun gerçekleştirileceği bölgeye göre farklı anestezik yöntemlerden yararlanılır. Genel anestezi ve lokal anestezinin yanında daha hafif işlemler sırasında tercih edilen uyutma tekniklerinden bir tanesi de sedasyondur. Daha çok rahatlatma ve gevşetme, ağrı ve rahatsızlık hislerinin azaltılması amaçlarına hizmet eden sedasyon uygulaması, tıpta pek çok alanda sıklıkla kullanılan bir yöntemdir.

Sedasyon Nedir?

Sedasyon, acı veya rahatsızlığa neden olabilen tıbbi işlemlerden önce hastalara uygulanan rahatlatıcı bir prosedürdür. Operasyon ve çeşitli tıbbi uygulamaların öncesinde hastalardaki kaygının azaltılması, vücut tarafından istemsiz olarak verilen tepkilerin önlenmesi ve girişimler esnasında hissedilecek acının hafifletilmesini sağlayan sedasyon, çeşitli ilaçlar yardımıyla gerçekleştirilir. Sedatif ilaçlar olarak adlandırılan bu ilaçlardan uygun olanları hastaya ağız veya damar yolundan verilebilir. Verilen ilaçların dozu, hastanın yaşına, sağlık durumuna, operasyonun türüne ve süresine göre değişkenlik gösterir. Bu nedenle ilaç türü ve dozu, işlem öncesinde uzman kişiler tarafından yapılacak değerlendirme sonucunda belirlenmelidir.

Bazen tek bir sedasyon dozu böyle bir işlem için yeterli iken bazı durumlarda işlem sürecinde ek dozların verilmesine ihtiyaç duyulabilir. Özellikle planlanandan daha uzun süren işlemler sırasında kolaylıkla ek doz uygulaması yapılarak sedasyon süresi uzatılabilir. Sedasyonun en şiddetli hali genel anestezidir ve genel anestezi alan hastalarda bilinç tamamen kapalıdır. Bu durumda hasta solunum desteğine ihtiyaç duyar ve kardiyovasküler fonksiyonlar bozulabilir. Genel anesteziden daha düşük bir oranda bilincin kapatıldığı sedasyonda bilinç düzeyi, sedasyonun türüne göre değişmektedir.

Sedasyon Türleri Nelerdir?

Yapılacak tıbbi işlemin neden olacağı acı veya rahatsızlık durumuna göre sedasyon farklı türlere ayrılır. Sedasyonun bilinç yatıştırma etkisinin şiddetine göre ilaç dozunun verilmesi ile belirlenen sedasyon türleri şu şekilde sıralanabilir:

• Minimal (Hafif) Sedasyon: Bedensel duyular üzerinde minimum düzeyde etki oluşturan minimal sedasyon, bir tür yatıştırıcıdır. Özellikle kaygı, panik atak gibi durumların yatıştırılması ve rahat bir tıbbi işlemin geçirilmesi açısından tercih edilen hafif sedasyonda hasta kendini rahat ve uykulu hisseder. Diş hekimi korkusu, iğne korkusu gibi durumlarda veya hafif rahatsızlığa neden olan tıbbi görüntüleme prosedürleri esnasında tercih edilebilir.
• Orta Düzey Sedasyon: Bilinçli sedasyon veya prosedürel sedasyon olarak da adlandırılan orta düzey sedasyonda hasta, yarı bilinçli durumdadır. Kendi kendine soluk alabilme ve uyarılara yanıt verebilme hali devam ederken hastanın acı, endişe ve rahatsızlık hisleri önemli ölçüde azalır.
• Dissosiasyon: Dissosiasyon, orta derece sedasyonun bir seviye daha şiddetli halinde denir. Beynin yüksek merkezlerine duyusal uyarıların ulaşmasını engelleyen ilaçlardan yararlanılır. Bu sedasyon düzeyinde hasta çevresinden kopmuş olsa da belirli uyaranlara yanıt verebilir.
• Derin Sedasyon: Genel anesteziden önceki sedasyon fazı olan derin sedasyonda hastanın bilinci neredeyse kapalıdır. Bu düzeyde sedasyon verilen hastada yalnızca sürekli tekrarlanan şiddetli ve ağrılı uyarılara karşı verilen amaçlı tepkiler mevcuttur. Solunum konusunda hastalar yardıma ihtiyaç duyabilse de kardiyovasküler fonksiyonlar genellikle bozulmaz.
• Genel Anestezi: Sedasyonun en şiddetli hali olan genel anestezide bilinç tamamen kapalıdır ve hiçbir uyarana yanıt alınamaz. Hasta solunum desteğine ihtiyaç duyar ve kardiyovasküler fonksiyonlarda bozulma söz konusu olabilir.

Sedasyon Kimlere Uygulanır?

Sedasyon, tıbbi prosedürler sırasında çok yaygın olarak kullanılan uyutma tekniğidir. Uygulama sırasında verilen ilaçlara karşı alerjik reaksiyonu bulunmayan her türlü hastaya tıbbi işlem öncesinde sedasyon uygulanabilir. Sedasyonun yaygın olarak tercih edildiği tıbbi işlemlerden bazıları şunlardır:

• Zihinsel veya psikiyatrik hastalıkları olan, tıbbi işlemlere karşı direnç gösteren hastalara uygulanacak rutin tıbbi müdahaleler
• Kaygı, iğne korkusu, diş hekimi korkusu ve panik atak gibi sorunları bulunan hastalara yapılması gereken işlemler
• Diş çekimi ve ağız sağlığına ilişkin bazı rahatsızlık verici tedaviler
• Çocuklarda veya yetişkinlerde mide bulantısı, kusma gibi tepkilere yol açan diş hekimliği uygulamaları
• Endoskopi, bronkoskopi, kolonoskopi gibi işlemler
• Bazı bilgisayarlı tomografi (BT) veya manyetik rezonans (MR) uygulamaları
• Ayak veya cilt gibi bölgeler üzerinde gerçekleştirilmesi gereken küçük cerrahi müdahaleler
• Biyopsiler
• Sünnet

Genel anesteziye oranla çok daha güvenli ve kolay bir uyutma işlemi olan sedasyonun riskleri ve yan etkileri de çok daha azdır. Bazı hastalarda sedasyon sonrasında halsizlik, reflekslerde azalma, tansiyon düşüklüğü, baş ağrısı, kısa süreli hafıza sorunları gibi durumlar yer alabilir. Bunlar her hastada görülmemekle birlikte genellikle işlemden kısa süre sonra hafifleyerek kaybolan yan etkilerdir. Her tıbbi operasyon, özellikle de ameliyatların büyük bir kısmı sedasyon ile gerçekleştirilmeye uygun değildir. Bu gibi durumlarda genel anestezi veya lokal anestezi türlerinden yararlanılır. Genel anestezi veya spinal lokal anestezi alan hastalarda yan etkiler genellikle daha şiddetli ve daha uzun sürelidir. Mide bulantısı, kusma, baş ağrısı gibi yan etkiler bu hastalarda belirgin düzeyde daha şiddetlidir.

Sedasyon Nasıl Uygulanır?

Sedasyon uygulaması ile gerçekleştirilecek bir operasyon veya tıbbi müdahale öncesinde anestezi uzmanı tarafından değerlendirilen hasta için bir planlama yapılır. Öncelikle hedeflenen uygun sedasyon türü, kullanılacak ilaç türü ve dozu belirlenir. Bazı durumlarda hastanın tıbbi geçmişi de göz önünde bulundurularak akciğer ve kalbin görüntülenmesi için göğüs röntgeni, kalp ritminin kontrol edilmesi için EKG, anemi ve enfeksiyon gibi durumların araştırılması için basit kan testleri istenebilir.

Bunlardan elde edilen sonuçlar, sedasyon altında gerçekleştirilecek tıbbi işlemin ve sedasyon uygulamasının planlaması için önemlidir. Bu değerlendirmelerin ardından işlem sürecinde gerek duyulabilecek monitörizasyon ve kurtarma malzemeleri belirlenerek işlemin yapılacağı ortamda hazır bulundurulur. Sedasyon öncesinde damar yolu açılır ve analjezik madde uygulaması yapılır. Sedasyon uygulamasında tercih edilebilen farklı ilaç türlerinden bazıları şunlardır:

• Benzodiazepinler (Midazolam, Lorazepam, Diazepam)
• Barbitüratlar (Metoheksital, Tiyopental)
• Barbitürat olmayan sakinleştiriciler (Propofol, Etomidat)
• Opioidler (Morfin, Fentanil, Meperidin)
• Opioid olmayan analjezikler
• İnhalasyon ajanları (Nitröz oksit)
• Deksmedetomidin

Sedasyonun türüne karar verildikten sonra işleme uygun düşen sedasyon ilacına ve ilacın dozuna karar verilebilir. Alerjik reaksiyon öyküsü bulunan hastalarda gerçekleştirilecek tıbbi işleme uygun sedatif ajanlardan uygun olanı tercih edilebilir. İşlem günü geldiğinde istenilen sedasyon düzeyi için belirlenmiş olan sedatif ajan, hastaya verilir ve sedasyon gerçekleştikten sonra tıbbi işleme başlanır.

Hastada istenilen bilinç düzeyine ulaşılamaması veya operasyonun beklenenden daha uzun sürmesi nedeniyle hastanın bilincinde açılma başlaması halinde ek dozlara ihtiyaç duyulabilir. Bu aşamadan sonra yapılan tıbbi işlemin sonlanması beklenir. İşlem tamamlandıktan sonra hasta, ilk mental durumuna ulaşıncaya dek gözlem altında tutulur. Herhangi bir yan etki veya alerjik reaksiyon riskine karşın hekim tarafından uygun görülen süreç boyunca hastanın sağlık kuruluşundan ayrılmamasında fayda vardır.

Eğer siz de herhangi bir tıbbi işlem öncesinde sedasyon veya genel anestezi alacaksanız uygulamanın detayları hakkında hekiminizden bilgi alabilirsiniz. Kaygı veya endişeler nedeniyle planlanmış olan tedavileriniz sırasında sedasyona ihtiyaç duyuyorsanız hekiminizin görüşünü alarak uygun nitelikteki tedavilerinizin sedasyon yardımıyla gerçekleştirilmesini talep edebilirsiniz.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.