Malnütrisyon; beslenmede bozukluk, beslenmenin düzgün olmaması anlamına gelir. Malnütrisyon kronik hale geldiğinde kişinin genel sağlığını olumsuz yönde etkiler. Çocukluk çağında malnütrisyon büyüme ve gelişmenin duraksaması dahil olmak üzere pek çok soruna yol açarken yetişkinlerde malnütrisyon da vücut fonksiyonlarında bozulmaya neden olur.

Malnütrisyon Nedir?

Malnütrisyon; beslenme anlamına gelen ‘nütrisyon’ kelimesine anormal, kötü, hastalıklı anlamına gelen ‘mal’ ön ekinin gelmesiyle oluşturulmuş bir tıbbi terimdir. Dolayısıyla malnütrisyon kötü beslenme olarak tanımlanabilir. Geçmişte malnütrisyon daha çok eksik ve yetersiz beslenme anlamında kullanılmaktayken günümüzde aşırı beslenme ve obezite gibi kavramlar da malnütrisyon kapsamına girmektedir.

Malnütrisyon çeşitli besinlerin ya da besin gruplarının eksik veya fazla tüketilmesi sonucu oluşur. Malnütrisyon, iki ana gruba ayrılır:

• Yetersiz Beslenme: Vücudun ihtiyacını karşılayacak ölçüde kalori, protein veya vitamin, mineral gibi mikro nütrientleri alamama durumudur. Yetersiz beslenme; yaşa göre az kiloda olma (zayıflık), yaşa göre kısa boyda olma (bodurluk) ve boya göre az kiloda olma gibi (cılızlık) gibi sorunlara yol açar.
• Fazla Beslenme: Aşırı kalori alma, ihtiyaçtan fazla protein veya yağ tüketme gibi davranışlar da malnütrisyon tablosu oluşturur. Bu davranışlar kişinin aşırı kilo ve obezite gibi sağlık sorunları yaşamasına sebebiyet verir.

Protein, karbonhidrat gibi makro nütrientlerin yetersiz alındığı bir beslenme düzenine sahip kişilerde demir, çinko, vitamin A eksikliği de sıkça görülür. Ancak mikro nütrient eksikliğinin fazla beslenme tipi malnütrisyonda da görülebilir. Bu durumun sebebi aşırı beslenme düzeninde sıkça tercih edilen yağlı yiyeceklerin, şekerli besinlerin mikronutrientler açısından genellikle fakir olmasıdır.

Malnütrisyon Belirtileri Nelerdir?

Malnütrisyon belirtileri, kişide görülen beslenme bozukluğu türüne göre değişiklik gösterir. Malnütrisyon semptomlarını bilmek hem kişinin kendisine hem de sağlık çalışanlarına, beslenme bozukluğunu tespit etmek konusunda yardımcı olur.

Beslenmenin yetersiz, eksik olduğunda ortaya çıkan belirtiler şu şekildedir:

• Kilo kaybı
• Kas kütlesinde azalma
• Yanaklarda ve göz kürelerinde çökme
• Karında şişlik
• Saçlarda ve ciltte kuruma
• Yara iyileşmesinde gecikme
• Halsizlik, yorgunluk
• Odaklanmada zorluk
• Asabiyet
• Depresyon ve anksiyete

Yetersiz beslenen kişilerde yukarıda sayılan semptomlardan bir ya da birkaçı görülebilir. Spesifik bazı besin eksikliklerinin ise kendine özgü belirtileri vardır. Örneğin protein eksikliğine bağlı gelişen Kwashiorkor hastalığı; karında şişkinlik ve vücut genelinde ödem yapar. Kalori eksikliğine bağlı gelişen Marasmus hastalığında ise vücut yağ ve kas kütlesinde ciddi ölçüde azalma ve boya göre az kiloda olma (cılızlık) gibi belirtilerin ortaya çıkmasına sebep olur.

Mikronütrient eksikliklerinde görülen belirtiler ise şu şekildedir:

• Vitamin A eksikliği: Gözlerde kuruma ve gece körlüğü semptomları görülür. Enfeksiyon riskini artırır.
• Çinko eksikliği: Büyümede duraksama, yara iyileşmesinde gecikme, iştah kaybı, saç dökülmesi ve ishal; sık görülen belirtilerdir.
• Demir Eksikliği: Beyin fonksiyonlarında bozulma, vücut sıcaklığını ayarlamada problem, mide ile ilgili sorunlar gibi belirtileri vardır.
• İyot Eksikliği: Tiroit hormonlarını üreten tiroit bezinde büyüme (guatr), büyüme ve gelişmede gerilik gibi semptomların ortaya çıkmasına yol açar.

Yetersiz beslenme fiziksel ve zihinsel sağlığı olumsuz yönde etkilediği için kişilerde ölüme kadar giden ciddi sağlık sorunlarına zemin hazırlayabilir.

Aşırı Beslenme Belirtileri

Aşırı beslenmenin en sık görülen belirtileri fazla kiloluluk ve obezitedir. Ancak aşırı beslenmeye bağlı besin eksikleri de görülebilir. Yapılan araştırmalar A ve E vitamini gibi bazı mikronütrientlerin eksikliğinin aşırı kilolu ve obez kişilerde, ideal kiloda olan kişilere göre daha sık görüldüğü tespit edilmiştir. Bu durum, aşırı beslenen kişilerin tercih ettiği yiyeceklerin kalori olarak yüksek ancak besin grubu çeşitliliği açısından düşük olmasıyla ilgili olduğu belirlenmiştir.

Aşırı beslenmenin somut bir şekilde değerlendirilmesi için en sık kullanılan ölçek vücut kitle indeksi (VKİ)’dir. Kişinin boy ve kilosuna hesaplanan VKİ değerinin 25-30 arasında olması aşırı kiloyu, 30-35 arasında olması ise obeziteyi işaret etmektedir. VKİ değerinin ideal aralığı ise 20-25’tir.

Aşırı kiloluluk ve obezite; diyabetten hipertansiyona, yüksek kolesterolden kalp damar hastalıklarına çok sayıda hastalığın gelişimine temel hazırlamaktadır. Dolayısıyla obezitenin önlenmesi ya da tedavi edilmesi, kişinin daha sağlıklı ve uzun bir yaşam sürmesine olanak tanır.

Malnütrisyon Neden Olur?

Malnütrisyon; çevresel, ekonomik ve tıbbi faktörlerin etkili olduğu küresel bir problemdir. Dünya Sağlık Örgütü; global düzeyde 460 milyon yetişkinin ve 150 milyon çocuğun yetersiz beslenme, yaklaşık 2 milyardan fazla insanın da aşırı kiloluluk ve obezite sorunu yaşadığını tahmin etmektedir. Malnütrisyonun dünyanın farklı bölgelerinde bu kadar çok sayıda insanı etkilemesinin pek çok farklı sebebi vardır:

• Gıda güvencesinin olmaması: Gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde ülkelerde yaşayan çok sayıda insan, yeterli ölçüde gıdaya ulaşmakta güçlük çekmektedir. Bu duruma, ülkede ilgili gıdanın tedariğinde sıkıntı yaşanması veya ülkede yaşayan insanların ilgili gıdayı alacak ekonomik güçlerinin olmaması gibi nedenler yol açmaktadır.
• Sindirim sistemi hastalıkları: Çölyak hastalığı, Crohn hastalığı gibi sindirim sistemi rahatsızlıkları bağırsaklardaki besin emilimini bozarak malnütrisyon tablosu oluşturabilir.
• Aşırı alkol tüketimi: Alkolün fazla tüketilmesi hem protein hem kalori hem de mikro nütrientlerin yetersiz alımına yol açabilir.
• Zihinsel sağlık sorunları: Mental sağlığın bozulması, farklı mekanizmalar aracılığıyla malnütrisyon gelişimine zemin hazırlayabilir.
• Besin hazırlamada güçlük: Başta ileri yaş grubundaki kişiler olmak üzere başka birinin yardımı olmadan kişisel ihtiyaçlarını karşılamada zorlanan kişilerde malnütrisyon gelişebilir. Çünkü bu kişiler marketten veya pazardan besin almada, bu besinler hazırlamada, pişirmede güçlük yaşayabilir. Tüm bunlar kişinin yetersiz beslenmesine sebebiyet verir.

Malnütrisyon dünyanın her bölgesinde her yaştan ve her cinsiyetten kişiyi etkileyebilir. Ancak bazı kişiler malnütrisyon açısından risk altında bulunmaktadır. Malnütrisyon riski yüksek gruplar şu şekildedir:

• Gıdaya erişimde zorluk yaşayan ülkelerde, bölgelerde yaşayan insanlar
• Çocuklar, gebeler ve emziren anneler gibi beslenme ihtiyacı fazla olan kişiler
• Ekonomik olarak dar gelirli bireyler
• Yalnız yaşayan veya bir engeli bulunan yaşlı insanlar
• Besin emilimi ile ilgili sağlık sorunu yaşayan kişiler

Malnütrisyon Tedavisi Nasıldır?

Yetersiz beslenme tedavisinde temel yaklaşım kişide eksik olan besin gruplarının belirlenmesi ve bu besinlerin yerine konulmasıdır. Eksik olan besinlerin yerine konulmasıyla birlikte genellikle kişideki eksiklik belirtileri ortadan kalkar.

Aşırı beslenme sorunu yaşayan insanlarda temel tedavi yöntemi ise kişinin beslenme düzenin daha sağlıklı olacak şekilde düzenlenmesidir. Bu düzenleme ile birlikte hem kişinin ideal kilosuna inmesi hem de kilo verirken vitamin, mineral eksikliği sorunu yaşamaması amaçlanır.

Malnütrisyon, milyarlarca insanı etkileyen global bir sorundur. Malnütrisyonu önlemek için çok sayıda uluslararası kuruluş birlikte çalışarak toplumlar arası gıdaya erişim eşitsizliğini azaltmaya çalışmaktadır. Bireylerin kendileri de gerek yetersiz gerekse aşırı beslenmenin önüne geçmek için çeşitli önlemleri alabilir. Örneğin her besin grubundan farklı gıdaları içeren bir beslenme listesi hazırlanabilir. Bu listeyi hazırlarken kişinin yaşına, cinsiyetine, genel sağlık durumuna, günlük fiziksel aktivite süresine dikkat edilmelidir. Tüm bu değerler göz önüne alınarak oluşturulmuş beslenme düzeni kişiyi hem yetersiz beslenmeden hem de aşırı beslenmeden korur. Beslenme listesini oluştururken bir uzmandan yardım almak da faydalı olacaktır.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.