Aspirasyon, kişinin yutarak midesine göndereceği bir maddenin yanlışlıkla solunum yollarına kaçması olarak tanımlanabilir. Yutma işlemi sırasında solunum yollarına kaçan bu maddeler, akciğerlere kadar inerek çok ciddi komplikasyonların gelişmesine yol açabilir. Aspirasyon farklı nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir.

Aspirasyon Nedir?

Normal şartlarda ağızdan alınan bir besin, tükürük veya herhangi bir madde, sırasıyla yutak, yemek borusu ve mide yapılarından geçer. Burundan veya ağızdan alınan hava ise sırasıyla yutak, gırtlak, soluk borusu (trakea), bronşlar ve akciğer yapılarına doğru ilerler. Yutulan madde ile havanın doğru yere geçişi epiglottis adı verilen küçük bir yapının kontrolü altındadır. Epiglottis nefes alma sırasında yukarı doğru hareket ederek yutaktan gelen havanın doğrudan gırtlağa geçmesini sağlar. Yutma sırasında ise epiglottis aşağı doğru eğilerek soluk borusunu kapatır ve yutulan maddelerin solunum yoluna kaçmasına engel olur.

Yutma ve solunum arasında epiglottisin kurduğu denge ve düzenin çeşitli nedenler ile bozulması sonucunda ise aspirasyon durumu gelişir. Aspirasyonda yutarak mideye doğru ilerlemesi gereken madde, soluk borusuna kaçar. Bu durumun sağlık açısından ciddi sonuçları olabilir.

Aspirasyon başlıca bebeklerde, yaşlılarda ve yutma fonksiyonu ile ilgili sağlık sorunu yaşayanlarda görülür. Aspirasyon, yani soluk borusuna katı ya da sıvı maddelerin kaçması, hiçbir bir belirtiye neden olmayarak fark edilmeyeceği gibi bazı kişilerde de şiddetli semptomların ortaya çıkmasına yol açabilir. Aspirasyonda görülen bazı belirtiler şu şekildedir:

• Boğazda bir şey takılı kalmış hissi,
• Yutma sırasında ağrı, yutmada zorluk,
• Yeme veya içme sonrası öksürme ihtiyacı,
• Yeme veya içme sırasında tıkanma hissi,
• Yeme sırasında guruldama benzeri ses çıkarmak.

Aspirasyon sorunu yaşayan kişilerde yukarıdakilere ek olarak ortaya çıkabilecek belirti ve bulgular ise şöyledir:

• Ağızda fazla miktarda tükürük olması,
• Göğüste rahatsızlık hissi,
• Mide ekşimesi,
• Yemek yerken yorulma, nefes nefese kalmak,
• Yemekten kısa süre sonra (yaklaşık 30 dakika sonra) ateşin çıkması,
• Çiğnemede güçlük yaşamak,
• Sık sık pnömoni (zatürre) geçirmek.

Bebeklik çağı da aspirasyon sorunu ile sık karşılaşılan bir dönemdir. Bebeklerde aspirasyon belirtileri ise şu şekilde sıralanabilir:

• Zayıf emme,
• Beslenirken yüzün kızarması veya buruşması, gözlerin sulanması,
• Beslenirken solunumun hızlanması veya durması,
• Beslenmeden sonra ateşin hafif yükselmesi,
• Hırıltılı solunum gibi çeşitli solunum problemleri,
• Sık sık solunum yolu enfeksiyonu veya pnömoni (zatürre) geçirmek.

Aspirasyon Neden Olur?

Aspirasyon, bebeklerde ve yetişkinlerde farklı sebeplere bağlı olarak gelişebilir.

Yetişkinlerde Aspirasyon Nedenleri

Yetişkinlerde aspirasyonun temel sebebi, yutma fonksiyonunun bozulmasıdır. Yutmanın normal şekilde gerçekleşmemesi, aspirasyona giden mekanizmaları aktif hale getirerek mideye gitmesi gereken maddelerin solunum yollarına kaçmasına yol açar. Yetişkinlerde aspirasyon sebepleri şu şekilde gruplanabilir:

• Dil Kontrolünün Kaybedilmesi: Dil başlıca kaslardan oluşan bir organdır. Dildeki bu kaslar sinirler aracılığıyla kontrol edilir. Bu kontrolün çeşitli nedenlerle kaybedilmesi ya da zayıflaması da yutma refleksinin tetiklenmesinde sorunlara sebebiyet vererek özellikle sıvıların aspire edilmesine yol açabilir.
• Anormal Yutma Refleksi: Yutma refleksinin normal olmaması sonucu besinler ya da diğer maddeler havayoluna kaçabilir.
• Nörolojik Hastalıklar: Parkinson hastalığı gibi nörolojik rahatsızlıklar, dil kontrolünün bozulmasına, dolayısıyla da aspirasyona neden olabilir.
• Özofagial Hastalıklar: Özofagus ya da diğer adıyla yemek borusu ile ilgili problemler de aspirasyon sebebidir. Gastroözofagial reflü hastalığı (GÖRH), disfaji (ağrılı yutma), boğaz kanseri gibi özofagial hastalıklar, aspirasyon gelişimine zemin hazırlar.
• Boyun Ameliyatı: Gırtlağı yani larinksi etkileyen cerrahi operasyonlar yutma fonksiyonunu bozabilir. Gırtlağın üst bölümünde yer alan epiglottis zarar gördüğünde yutma ve solunum arasındaki düzen ortadan kalkarak besinlerin aspire edilmesine sebebiyet verebilir.
• Ağız ve Diş Sağlığı Problemleri: Dental sorunlar, çiğneme ve yutma fonksiyonlarını bozabildiğinden aspirasyon nedeni olabilir.

Ameliyat sırasında genel anestezi altındaki hastaların mide içeriği ağza geri gelerek solunum yollarına kaçabilir. Dolayısıyla ameliyatlarda aspirasyon riski yüksektir. Cerrahi ekip ameliyat sırasında aspirasyon gelişmemesi için gerekli önlemleri alır. Bunlardan ilki hastanın ameliyat öncesi belirli bir süre aç bırakılmasıdır. Ameliyata girecek kişilerin doktorun tavsiye ettiği süre boyunca aç kalması, cerrahiye bağlı aspirasyonun önlenmesi için önemlidir.

Bebeklerde Aspirasyon Nedenleri

Bebeklerde aspirasyon başlıca, boğaz kaslarındaki problemlere bağlı yutma disfonksiyonuna bağlı gelişir. Bebeklik döneminde boğaz kaslarında zayıflığa sebep olabilecek durumlar şu şekildedir:

• Yarın damaklar gibi fiziksel sorunlar,
• Büyüme geriliği,
• Beyin hasarı,
• Sinir hasarı,
• Serebral palsi, spinal müsküler atrofi gibi nöromüsküler hastalıklar.

Aspirasyon Nelere Yol Açar?

Katı veya sıvı maddeleri aspire etmek çok ciddi sağlık problemlerinin gelişmesine zemin hazırlayabilir.

Yetişkinlerde Aspirasyon Komplikasyonları

Aspirasyon, enfeksiyon ve doku hasarı gibi ciddi problemlere yol açabilir. Aspirasyonun en korkulan komplikasyonlarından biri pnömonidir. Aspirasyon pnömonisi, aspirasyon sonucu akciğere kaçan maddelerin enfeksiyon oluşturmasıdır. Aspirasyon pnömonisi, akciğerlerde iltihaplanmaya ve sıvı toplanmasına yol açar. Aspirasyon pnömonisi belirtileri zaman içerisinde yavaş yavaş gelişebilir. Aspirasyon pnömonisi belirtileri şu şekildedir:

• Sık sık öksürme, kötü kokulu balgam,
• Nefes darlığı,
• Ateş, terleme, titreme,
• Derin nefes almakla birlikte öksürme ihtiyacı veya göğüste ağrı hissi,
• Anksiyete, yorgunluk, bilinç bulanıklığı,
• Boğulma hissi.

Bebeklerde Aspirasyon Komplikasyonları

Bebeklerde aspirasyon da yetişkinlerde olduğu gibi pnömoni başta olmak üzere çeşitli komplikasyonlara neden olabilir. Bebeklerdeki aspirasyon pnömonisi belirtileri de yetişkinlerdekine benzerlik gösterir. Uzun süre devam eden aspirasyon sonucu bebeklerde pnömoniye ek olarak dehidratasyon, beslenme bozukluğu, kilo kaybı gibi sağlık sorunları görülebilir.

Aspirasyon Tanı ve Tedavisi Nasıldır?

Aspirasyonun tanı alması ve tedavi edilmesi, aspirasyona bağlı komplikasyonları engellemek adına önemlidir.

Tanı

Aspirasyon, kişide belirgin semptomlara yol açtığında durumu fark etmek ve teşhisi koymak görece daha kolaydır. Ancak bazı hastalarda aspirasyonun belirtileri çok açık olarak görülmez. Bu gibi durumlarda tanı koymak daha güç olabilir. Aspirasyon tanısı için öncelikle hastanın şikayetleri sorgulanır ve fizik muayenesi yapılır. Aspirasyon teşhisinde kullanılan yöntemler ise şöyledir:

• X-ray Filmleri: Filmler ile solunumun hangi ölçüde efektif olduğu belirlenir.
• Bronkoskopi: Bu yöntemde hastanın boğazından solunum yollarına doğru ucunda kamera olan ince bir tüp ilerletilir. Böylece kamera yardımıyla solunum yollarının ve akciğerlerin iç yapısı görüntülenir.
• Modifiye Baryum Yutma Testi: Bu yöntemde hasta baryum içeren katı ya da sıvıların yutarken seri halde filmleri çekilir. Böylece solunum yollarına kaçak olup olmadığına bakılır.
• Yutmanın Fiber Optik Endoskopik Olarak Değerlendirilmesi: FEES olarak adlandırılan bu yöntemde burundan boğaza doğru ucunda kamera olan ince tüp ilerletilir. Kamera ile yutak ve gırtlak bölgesinin görüntüsü alınırken hastanın tükürüğünü yutması istenir. İşlem sırasında hastalardan katı ve sıvı besinleri yutması da talep edilebilir. Tüm bunlar sırasında ise kamera ile boğazda solunum yollarına kaçak olup olmadığı incelenir.

Tedavi

Aspirasyon tedavisinin temel mantığı, aspirasyona neden olan sebebin düzeltilmesidir. Altta yatan sebep düzeltilmeden aspirasyonu tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmaz.

Aspirasyonu önlemeye yarayacak birtakım uygulamalar ise şu şekildedir:

• Yemekler küçük parçalar halinde tüketilmelidir.
• Yemek yerken sakinleşmiş ve rahat olmaya dikkat edilmelidir.
• Kuru yiyecekler sos benzeri maddelerle yumuşak hale getirilmelidir.
• Ağızdaki besin yutulmadan yeni bir şey yenmemelidir.
• Yeme ve içme sırasında konuşulmamalıdır.
• Yatar pozisyonda yemek yenmemeli, sıvı tüketilmemelidir.
• Ağız ve diş sağlığına özen gösterilmelidir.
• Sigara içilmemelidir.

Aspirasyon hem yetişkinlerde hem de bebeklerde ciddi sağlık problemlerine yol açabilir. Bu durumun önüne geçebilmek için beslenme sırasında gerekli önlemler alınmalıdır. Halihazırda aspirasyon sorunu yaşayan, aspirasyon belirtileri gösteren kişiler vakit kaybetmeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalıdır. Sağlıklı günler dileriz.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.