Aplastik anemi, kemik iliğinde bulunan kök hücrelerin vücut fonksiyonlarını sürdürmek için ihtiyaç duyulan miktarda kan hücresi yapamadığı bir kan hastalığı şeklidir. Nadir rastlanan bu hastalık her yaşta görülebilir. Aniden oluşabileceği gibi yavaş yavaş gelişme eğilimi de gösterebilir. Belirtiler hastalığın derecesine göre hafif veya şiddetli olabilir. Tedavisi semptomların şiddetine göre değişiklik gösterir ve genellikle ilaçlar, kan veya kök hücre nakli yöntemlerinin kombinasyonu ile yapılır.

Aplastik Anemi Nedir?

Aplastik anemi, vücutta trombositlerin yanı sıra kırmızı ve beyaz kan hücresi üretiminin azalması nedeniyle kansızlık gelişimi ile karakterize bir sağlık problemidir. Bu yüzden de ciltte kolay morarma, nefes darlığı, çarpıntı, çabuk yorulma gibi belirtiler sıktır. Hastalık genellikle hafif şiddettedir ve semptomlar ilaçlarla kontrol altında tutulabilir. Ağır vakalarda ise kemik iliği nakli gerekli olabilir. Sağlıklı kemik iliğinde kök hücre adı verilen ve kan hücresi üretimi yapan hücreler bulunur. Bu kök hücreler kırmızı küre, beyaz küre ve trombositler olmak üzere üç tip kan hücresi üretir. Üretilen bu kan hücreleri tamamen oluştuğunda, kemik iliğini terk ederek kan dolaşımına girer. Kırmızı kan hücreleri (eritrositler) oksijeni akciğerlerden alarak ve vücutta dolaştırarak taşır. Beyaz kan hücreleri (lökositler) bakteri ve mikroplarla savaşır ve onları yok eder. Trombositler ise kanın pıhtılaşmasına yardımcı olarak kanamayı durdurur.

Aplastik Anemi Neden Olur?

Aplastik anemide kan hücresi üretimi yapan kök hücreler zarar görür. Bazı vakalarda kemik iliğinde az sayıda kök hücresi bulunurken diğerlerinde hiç kök hücresi bulunmayabilir. Aplastik aneminin en yaygın nedeni olan otoimmünite kişinin bağışıklık hücrelerinin yanlış olarak kendi kemik iliğine saldırması durumdur. Kemik iliğine zarar vererek kan hücresi üretimini etkileyebilen faktörler şunlar olabilir:

• Genetik: Kalıtsal aplastik anemiye gen kusurları neden olur ve en çok çocuklarda ve genç erişkinlerde görülür. Kalıtsal aplastik anemili hastalarda, lösemi ve diğer bazı kanserler görülme riski daha yüksektir. Bu nedenle düzenli olarak doktor takibi önemlidir.
• Radyoterapi ve kemoterapi: Kanser hücreleri ile birlikte sağlıklı vücut hücrelere de zarar verir.
• Toksik kimyasallara maruz kalma: Pestisit ve böcek ilaçlarında kullanılan bazı kimyasallar ve benzene tekrarlayıcı maruziyet aplastik anemi nedeni olabilir.
• Bazı ilaçların Kullanımı: Bazı antibiyotikler ve antiromatizmal ilaçların aplastik anemi etyolojisinde rolü olduğu anlaşılmıştır.
• Otoimmün bozukluklar: Kişide bulunan bağışıklık sisteminin sağlıklı hücrelere saldırdığı bir otoimmün bozukluk, kemik iliğini kök hücrelerini de içine alabilir.
• Viral enfeksiyonlar: Aplastik anemi nedeni olabilen virüslerden bazıları hepatit, Epstein-Barr, sitomegalovirüs, parvovirüs B19 ve HIV'dir.
• Gebelik: Bağışıklık sistemi gebelik sürecinde kemik iliğine saldırabilir.
• Bilinmeyen faktörler: Çoğu durumda, aplastik aneminin nedenini belirlenemez. Nedeni bulunamayan bu tür aplastik anemi idiyopatik aplastik anemi olarak adlandırılır.

Aplastik Anemi Belirtileri Nelerdir?

Aplastik anemi olan bazı hastalarda herhangi bir semptom olmayabilir. Bununla birlikte görülebilen belirtiler şunları içerebilir:

• Yorgunluk
• Halsizlik
• Nefes darlığı
• Göğüs ağrısı
• Hızlı ya da düzensiz kalp atımı
• Soluk cilt
• Cilt döküntüleri
• Enfeksiyonların daha sık ve uzun olması
• Ateş
• Ciltte beklenmedik şekilde kolay morarmalar
• Yaralanmalarda daha uzun süren kanama
• Burun kanamaları
• Baş ağrısı ve dönmesi

Aplastik Anemi Tanısı Nasıl Konur?

Tanı için hastanın şikayetleri ve tıbbi öyküsü sorgulanır. Detaylı bir fizik muayene yapılır. Kesin tanı için bazı testler özellikle faydalıdır. Hastalığı teşhis etmek için doktor tarafından en sık olarak kan testleri ister ve kesin tanı için kemik iliği biyopsisi yapılır.

Kan Testleri

Aplastik anemili hastaların kan testinde kırmızı ve beyaz kan hücreleri ile trombosit düzeylerinin düşük olduğu gözlemlenir.

Kemik İliği Biyopsisi

Kemik iliği biyopsisi kemiklerin ortasında yer alan kemik iliğinden örnek alınması işlemidir. Biyopsi için en sık olarak kalça kemiği tercih edilir. Ağrılı bir prosedür olduğu için işlemden önce ilgili bölge lokal anestezi iğne yapılarak uyuşturulur. Daha sonra kalın bir iğne ile kemiğe girilerek kemik iliğinden küçük bir numune alınır. Alınan kemik iliği laboratuvara gönderilir ve orada mikroskop altında incelenir. Aplastik anemide kemik iliğindeki kan hücre sayılarının normalden daha az sayıda olduğu görülür.

Aplastik Anemi Tedavisi Nasıl Yapılır?

Hastalığın ciddiyetine ve kişinin yaşına bağlı olarak farklı tedaviler planlanabilir. Bazı hastalarda herhangi bir tedavi verilmeden belli aralıklarla durum takip edilir. Tedavi gereksinimi olan hastalarda ise çeşitli ilaçlar, kan transfüzyonu veya kemik iliği nakli seçeneklerinden bir veya daha fazlası tercih edilir. Kan hücresi sayısının aşırı derecede düşük olduğu şiddetli aplastik anemi, yaşamı tehdit eder ve acilen hastaneye yatmayı gerektirir. Tedavi seçenekleri aşağıda detayları ile açıklanmıştır:

• Kan transfüzyonu: Aplastik anemi için kalıcı bir tedavi olmasa da, kan nakli, kemik iliğinin üretemediği kan hücrelerini geçici de olsa yerine koyarak kanamayı kontrol edebilir ve semptomları hafifletebilir. Bu amaçla kırmızı kan hücresi ve trombosit nakli yapılır. Kırmızı kan hücresi nakli ile vücuttaki kırmızı kan hücresi sayısı artırılır. Bu da kansızlığı ve ilişkili çarpıntı, nefes darlığı, yorgunluk gibi semptomları azaltmaya yardımcı olur. Trombositler ise gelişebilen aşırı kanamayı önlemeye yardımcı olur. Yapılabilen kan transfüzyonu sayısında genellikle bir sınır olmamakla birlikte, bazen çoklu transfüzyonlarda komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Kırmızı kan hücre nakli ile vücutta birikebilen aşırı demir yüklenmesi, tedavi edilmezse hayati organlara zarar verebilir. Bu amaçla kullanılan ilaçlar vücuttaki fazla demirin atılmasına yardım eder. Zaman içinde vücut transfüze edilen kan hücrelerine karşı antikor geliştirebilir. Bu antikorlar nakledilen kan hücrelerine saldırarak onların sayısını azaltır. Bu nedenle ilerleyen dönemde immünsupresif, yani kişinin bağışıklığını baskılayan ilaç kullanımı gerekli hale gelebilir.
• Kök hücre nakli: Hastayala uyumlu bir donörden alınan kök hücrelerin nakli bazı hastalar kesin tedavi sağlayabilir. Şiddetli aplastik anemi vakalarında kemik iliğini baştan inşa etmek için yapılır. Bu amaçla ilk aşamada kişinin kendi kemik iliği radyoterapi veya kemoterapi ile yok edilir. Daha sonra donörün kanından saflaştırılarak elde edilen kök hücreler hastanın kan dolaşımına damardan verilerek işlem sonlandırılır. Bu sağlıklı kök hücreler, boşaltılmış olan kemik iliği boşluklarına göç ederek yeni kan hücresi oluşturmaya başlar. Prosedür, hastanın uzun bir süre hastanede yatmasını gerektirir. Nakilden sonra, hastaya bağışlanan kök hücrelerin vücut tarafından reddini önlemeye yardımcı olacak ilaçlar verilir.
• İmmünsupresif ilaçlar: Kemik iliği nakli yapılamayan hastalarla otoimmün aplastik anemi olgularında immünosüpresan adı verilen ve bağışıklık sistemini baskılayarak etki gösteren ilaçlar tercih edilir.
• Kemik iliğini uyaran ilaçlar: Bazı ilaçlar, kemik iliğini yeni kan hücresi üretmesi için uyarmaya yardımcı olur.
• Antibiyotikler ve antiviraller: Aplastik anemi, kişinin bağışıklık sistemini zayıflatarak enfeksiyonlara daha yatkın hale getirir. Bu sebeple şiddetli aplastik anemisi olan hastaların enfeksiyonları önlemeye yardımcı olmak için düzenli olarak antibiyotik veya antiviral ilaçlar kullanması gerekebilir.

Radyoterapi ve kemoterapinin neden olduğu aplastik anemi, genellikle bu tedaviler kesildikten sonra düzelir. Aynı durum aplastik anemiye neden olan birçok ilaç için de geçerlidir. Gebelikle birlikte aplastik anemi gelişen hamile kadınlar kan nakli ile tedavi edilir. Çoğu olguda, doğumdan sonra gebelikle ilişkili aplastik anemi düzelir.

Hastalıkları erken dönemde yakalayıp, gerekli tedavileri hızlı bir şekilde alabilmek için düzenli sağlık kontrollerine gitmek önemlidir.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.