Hidrosefali, aşırı beyin omurilik sıvısının (BOS) beyindeki boşluklarda birikmesi ve kafa içindeki basıncı artırması durumudur. Beyin omurilik sıvısı, beyinde ve omurilikte üretilerek beyni dış etkilerden korumaya yardımcı olur. Buna karşın çok fazla miktarda beyin omurilik sıvısı beyin dokularına zarar verebilir ve beyin fonksiyonlarında bir dizi bozulmaya neden olabilir. Hidrosefali için cerrahi tedavi, beyinde normal beyin omurilik sıvısı seviyelerinin korunmasına yardımcı olmayı amaçlar. Rahatsızlığa bağlı belirti ve şikâyetler, hastanın yaşına göre değişiklik gösterir. Bazı durumlarda kafa boyutunda büyüme ortaya çıkar. Baş ağrısı, kusma, bulanık görme, bilişsel problemler ve yürüme güçlüğü gibi nörolojik belirtiler sıktır. Hidrosefali kaynaklı belirtileri veya fonksiyonel bozuklukları yönetmek için sıklıkla birçok farklı tedaviye ihtiyaç duyulur. Rahatsızlık tedavi edilmezse ölüme kadar gidebilen ciddi sonuçlara neden olabilir.

Hidrosefali nedir? 

Hidrosefali, beynin derinliklerinde bulunan ve ventrikül adı verilen boşluklarda aşırı sıvı birikmesidir. Bu birikmeye sıklıkla fazla sıvının uzaklaştırılmasını önleyen bir tıkanıklık neden olur. Fazla sıvı ventriküllerin boyutunu artırır ve beyne baskı yapar. Hidrosefali her yaşta ortaya çıkabilmesine rağmen bebekler ve 60 yaş üstü yetişkinler arasında daha sık görülür.

Hastalığın gidişatı temel olarak ne kadar çabuk teşhis ve tedavi edildiğine ve altta yatan başka bir rahatsızlık olup olmadığına bağlı olarak değişiklik gösterir.

Hidrosefali neden olur? 

Beyin omurilik sıvısı (BOS), belirli koşullar altında artarak hidrosefali için zemin hazırlar. Bu artıştan sorumlu nedenler arasında şunlar sayılabilir:

• BOS’un normal şekilde akmasını engelleyen tıkanıklık
• Kan damarlarının BOS’u emme kabiliyetinde azalma
• BOS üretiminde artış

Beyin omurilik sıvısının çok fazla olması beyni baskı altına sokar. Bu basınç ise beyin dokusuna zarar verebilen beyin ödemi ile neden sonuçlanabilir. Bazı durumlarda, hidrosefali bebek doğmadan önce başlar. Doğumda var olan hidrosefali sıralanan durumların bir sonucu olabilir:

• Anne karnında omurganın bir bölgesinde açıklık kalması ile karakterize spina bifida isimli bir doğum kusuru,
• Genetik bir anormallik,
• Hamilelik sırasında geçirilen CMV (sitomegalovirüs), kızamıkçık, kabakulak, frengi ve toksoplazmozis gibi enfeksiyonlar hidrosefaliye neden olabilir.

Hidrosefali ayrıca aşağıdakiler nedeniyle bebekler, küçük çocuklar ve daha büyük çocuklarda ortaya çıkabilir:

• Menenjit gibi merkezi sinir sistemi enfeksiyonları
• Özellikle erken doğmuş prematüre bebeklerde doğum sırasında veya kısa bir süre sonra beyin kanaması
• Doğumdan önce, doğum sırasında veya sonrasında meydana gelen yaralanmalar
• Kafa travması
• Merkezi sinir sistemi tümörleri

Hidrosefali belirtileri nelerdir? 

Hidrosefali kalıcı beyin hasarına neden olabilir. Bu nedenle bu rahatsızlıkta görülen belirtileri tanımak ve hızlı bir şekilde tıbbi yardım almak önemlidir. Hidrosefali belirti ve bulguları hastalığın başlangıç yaşına göre farklılık gösterir.

Bebeklerde görülen belirtiler 

Hidrosefalinin küçük bebeklerde görülebilen yaygın belirti ve bulguları şunları içerir:

• Başın boyutunda hızlı bir artış
• Başın normalden büyük olması
• Bıngıldaklarda şişkinlik veya gerginlik
• Kusma
• Uyuklama
• Sinirlilik
• Zayıf beslenme
• Epileptik nöbetler
• Gözlerin aşağıda sabitlenmesi. Bu görüntüye batan güneş manzarası adı verilir.
• Kas tonusu ve kuvvetinde azalma
• Dokunmaya zayıf tepki
• Büyümede yavaşlama

Daha büyük bebek ve Ççcuklarda görülen belirtiler 

Küçük çocuklarda gözlenebilen belirtiler şunları içerebilir:

• Baş ağrısı
• Bulanık veya çift görme
• Aşağıya doğru sabitlenmiş gözler (Batan güneş manzarası)
• Kafanın anormal genişlemesi
• Uyku hali veya uyuşukluk
• Mide bulantısı ya da kusma
• Dengesizlik
• Zayıf Koordinasyon
• İştahsızlık
• Epileptik nöbetler
• İdrarını tutamamak
• Sinirlilik
• Kişilikte değişim
• Okul performansında düşüş
• Yürüme veya konuşma gibi önceden edinilmiş becerilerle ilgili sorunlar

Yetişkinlerde görülen belirtiler 

Yetişkin yaş grubunda ortaya çıkan yaygın  belirti ve bulgular şunlardır:

• Baş ağrısı
• Uyku hali
• Koordinasyon ve denge kaybı
• Mesane kontrolü kaybı
• Sık idrara çıkma dürtüsü
• Görme bozukluğu
• İş performansını etkileyebilecek hafıza, konsantrasyon problemleri ve düşünme becerilerinde azalma

Yaşlılarda görülen belirtiler 

60 yaş ve üstü bireylerde hidrosefaliye bağlı şu belirtiler yaygındır:

• Mesane kontrolü kaybı veya sık idrara çıkma dürtüsü
• Hafıza kaybı
• Düşünme veya muhakeme becerilerinin ilerleyici kaybı
• Yürüme güçlüğü
• Zayıf koordinasyon veya denge

Ne zaman doktora başvurmalı? 

Her yaş grubunda hidrosefali düşündüren belirti veya bulgu gözlemlendiğinde derhal tıbbi yardım istenmelidir. Altta yatan çeşitli rahatsızlıklar hidrosefali ile ilişkili sorunlara neden olabileceğinden, zamanında tanı ve uygun bakım alınması önemlidir. Bebek ve küçük çocuklarda uyarı işareti olabilecek belirtiler şunlardır:

• Yüksek perdeli ağlama
• Emme veya beslenme ile ilgili sorunlar
• Açıklanamayan, tekrarlayan kusmalar
• Başını hareket ettirmek veya yatmak istememe
• Solunum güçlüğü
• Epilepsi nöbetleri

Hidrosefali tanısı nasıl konulur? 

Hamilelik sırasında yapılan rutin prenatal ultrason taraması ile gelişmekte olan fetüste hidrosefali tespit edebilir. Doğumdan sonra bebeğin baş çevresi düzenli olarak ölçülür. Kafa büyüklüğündeki herhangi bir anormallik daha ileri testler için yol gösterici bir rol oynar. Bu durumda öncelikle beyin ultrasonu yapılır. Ultrason taraması herhangi bir anormallik gösteriyorsa, daha ayrıntılı bilgiler veren MRG (manyetik rezonans görüntüleme) veya BT (bilgisayarlı tomografi) taraması yapılır. Daha büyük çocuklar veya yetişkinlerde hidrosefali belirtileri varsa:

• Hastanın tıbbi geçmişi incelenir.
• Fiziksel ve nörolojik muayene yapılır.
• BT veya MR gibi bir görüntüleme yöntemi istenir.

Hidrosefali tedavisi nasıl yapılır? 

Hidrosefali tedavi edilmediğinde ölümcül olabilir. Tedavide amaç daha fazla beyin hasarı oluşumunu engellemektir. Ne yazık ki daha önce meydana gelen beyin hasarlarını tersine çevirmek mümkün değildir. Tedavi ise BOS'un normal akışını geri kazanmak için yapılır. Bunun için aşağıdaki cerrahi seçeneklerden biri tercih edilebilir.

Şant takılması 

Hidrosefali tedavisi için en sık tercih edilen yöntemdir. Şant uzun bir tüpten yapılmış bir kapakçık içeren bir sıvı tahliye sistemidir. Kapakçık beyin omurilik sıvısının normal hız ve doğru yönde akmasına yardımcı olur. Cerrahi bir işlemle şantın bir ucu beyne diğer ucu ise göğüs veya karın boşluğuna yerleştirilir. Böylece fazla sıvı beyinden uzaklaştırılarak tüpün diğer ucundan dışarı akar ve aktığı bölgeden daha kolay bir şekilde emilebilir. Şant sıklıkla ömür boyu takılı kalır ve fonksiyonunda herhangi bir sorun olup olmadığı düzenli olarak izlenir.

Ventrikülostomi 

Ventrikülostomi adı verilen prosedür şant tedavisine alternatif olarak tercih edilebilir.

Genellikle ventriküller arasındaki sıvı akışında tıkanıklık varsa bu yöntem kullanılır. Bu cerrahi işlem, beyinde bulunan ve ventrikül adı verilen boşlukların dibine veya iki ventrikül arasına bir delik açılması şekilde yapılır. Bu delik BOS'un beyinden uzaklaştırılmasını sağlar.

Şantlar bazı hastalar için uygun olmayabilir. Hastanın şant takılması için uygunluğunu kontrol etmek aşağıdaki yöntemler uygulanır:

• Lomber ponksiyon. Beyin omurilik sıvısının bir kısmı belden omurgaya yerleştirilen bir kanül vasıtasıyla omurganın tabanından çıkarılır. Bu işlem hastanın yürüme veya zihinsel becerilerinde düzelme sağlarsa şant takmak muhtemelen tedaviye yardımcı olacaktır.
• Lomber infüzyon testi. Belden omurga içine sıvı enjekte edilirken beyin omurilik sıvısı basıncı ölçümleri alınır. BOS basıncının belirli bir sınırın üzerinde çıkması hastaların şant tedavisinden fayda göreceği anlamına gelir.

Hidrosefali komplikasyonları nelerdir? 

Hidrosefaliye bağlı komplikasyonlar hastalığın şiddeti, ne zaman geliştiği ve nasıl ilerlediği gibi çeşitli faktörlere bağlıdır. Bebek doğduğunda ciddi bir hidrosefali varsa beyin hasarı ve fiziksel sakatlık riski daha olasıdır. Vakalar çok şiddetli değilse ve tedavi uygun ve hızlıysa görünüm daha iyidir. Doğuştan hidrosefali hastası olan bebekler, uzun vadeli komplikasyonlara yol açabilecek kalıcı beyin hasarı yaşayabilir. Bu çocuklarda ilerleyen yaşlarda şunlar görülebilir;

• Sınırlı bir dikkat süresi
• Otizm
• Öğrenme güçlüğü
• Fiziksel koordinasyon problemleri
• Hafıza ile ilgili sorunlar
• Konuşma problemleri
• Görme problemleri

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.