Botulizm, clostridium botulinum adlı bakterinin ürettiği botulinum toksinine bağlı olarak ortaya çıkan, nadir ancak dikkate alınması gereken ciddi bir zehirlenme türüdür. Dünya üzerindeki en güçlü zehir türlerinden biri olan botulizm, sinir sistemini felç ederek ölümcül sonuçlara yol açabilir. Botulizm genellikle düşük asiditeye sahip, oksijensiz ortamda saklanmış gıdalardan kaynaklanır ve bağışıklık sistemi zayıf kişilerde risk daha yüksektir. 

Gıda zehirlenmesi ve botulizm zaman zaman birbirine karıştırılsa da gıda zehirlenmesi genellikle mide ve bağırsak rahatsızlıkları (bulantı, kusma, ishal) ile kendini gösterirken, botulizm daha ciddi nörolojik etkiler (kas zayıflığı, solunum zorluğu) ile ortaya çıkar. 

Botulizm (Botilismus) Nedir?

Botulizm, clostridium botulinum bakterisinin ürettiği toksin nedeniyle sinir sistemine zarar veren ve kas felçlerine yol açabilen ciddi bir zehirlenme hastalığıdır. Botulizm sinir sistemine zarar vererek, kas felcine yol açabilir. Botulizm, genellikle kontamine olmuş gıda maddelerinin tüketilmesi ile bulaşır, ancak enfekte yaralar veya bebeklerde botulizm vakaları da görülebilir.

Clostridium botulinum bakterisinin ürettiği nörotoksinler sebebiyle meydana gelen botulizm zehirlenmesi, sinir hücrelerinin kaslara sinyaller göndermesini engelleyerek vücudun felç olmasına neden olabilir. 

Başlıca nedenler arasında gıda, yara ya da yeterli beslenememeye bağlı zayıf bağışıklık gösterilebilir. Botulizmden çeşitli korunma yolları da bulunur. Botulizm belirtilerinin görüldüğü durumlarda ise konuşma güçlüğü veya solunum problemleri yaşanıyorsa derhal acil tıbbi yardım alınması gerekir. 

Botulizm (Botilismus) Belirtileri Nelerdir?

Botulizm, ölümcül kabul edilen ciddi bir zehirlenme türüdür. Clostridium botulinum bakterisi tarafından üretilen botulinum toksini nedeniyle ortaya çıkar. Bu toksin, sinir hücrelerini olumsuz yönde etkileyerek kaslara sinyal gönderiminin önüne geçebilir. Bunun sonucunda ise felç ve solunum yetmezliği gibi rahatsızlıklar gözlemlenebilir. 

Genellikle belirtiler sinir sistemi üzerinde etkili olduğundan kas güçlüğü ve felç ile kendini gösterebilir. Belirtiler, toksinin vücuda giriş yoluna bağlı olarak üç ana türde birbirinden ayrılabilir:

• Gıda botulizmi, kontamine olmuş yiyeceklerin tüketilmesiyle,
• Yara botulizmi, enfekte yaralardan toksin salgılanmasıyla,
• Bebek botulizmi ise bebeklerin sindirim sistemine giren sporlarla ortaya çıkar.

Gıda kaynaklı botulizm gerçekleştiğinde erken belirtiler içerisinde; mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, kramplar, ishal ya da kabızlık yer alabilir. 

Herhangi bir yara nedeniyle görüldüğü zaman ise yara yerinde şişlik, kızarıklık, iltihap, hassasiyet veya ağrı oluşabilir. Sinir sistemi üzerindeki etkileri arasında çift görme, göz kapaklarında düşüklük, peltek konuşma ve kaslarda güçsüzlük baş gösterebilir.  Ayrıca solunum kaslarında felç, nefes almada güçlük, göğüste sıkışma hissi de yaşatabilir. Yara botulizm için erken teşhis oldukça önemlidir. Teşhis edilmediği zaman hayati risk oluşturarak ölümcül olabilir. 

Bebeklerde görülen botulizm de oldukça önemlidir. 1 yaşın altındaki bebeklerde bu bakterinin bağırsaklarda çoğaldığı görülebilir. Bakterilerin toksin üretmesi sonucunda ise bebek botulizm ortaya çıkabilir. Çoğu zaman 3 hafta içerisinde gelişir, erken belirtiler içerisinde kabızlık yer alır. Şiddetli kabızlık, karında şişlik, gaz sancısı da belirtiler arasında yer alır. Ayrıca kaslarda zayıflık, bebeğin başını tutamaması, reflekslerin azalması veya kaybolması gibi belirtiler gözlemlenir. 

Bebek botulizmi fark edilmediği ve buna bağlı tedaviye başlanmadığı durumlarda solunum yetmezliğine neden olabileceğinden ölümcül sonuçlara yol açabilir. 

Botulizm Zehirlenmesi Neden Olur?

Botulizm, tedavi edilmediği durumlarda ölümcül olan ciddi bir rahatsızlıktır. Bir zehirlenme türü olarak bilinir ve genelde üç türe ayrılır. Gıda kaynaklı, yaraya bağlı veya 1 yaşın altındaki bebeklerde gözlemlenebilir. Ev yapımı konserveler, yeteri kadar sterilize edilmediğinde bakteriler toksin üretmeye devam ederek tehlikeli boyuta ulaşabilir. 

Et, fasulye, patates, balık gibi düşük asit içeren gıdalarda risk oldukça fazladır. Bozuk, vakumlu paketlenmiş gıdalar içerisinde salam, sosis, sucuk gibi işlenmiş etler yer alabilir. İyi ve uygun koşullarda saklanmadıklarında ise bakteriler oksijensiz ortamda çoğalır. Uzun süre beklemiş ya da bekletilmiş konserveler, vakumlu ürünlerin tüketilmeden önce kontrol edilmesi önerilir. Fermente veya ev yapımı turşular, soslar uygun saklama koşullarına göre saklanmadığı zaman içerisinde yer alan bakteriler toksin üreterek zehirleyebilir. Düşük tuz oranı ve sterilizasyon eksikliği zehirlenme riskini artıran unsurlardır. Bu noktada şişmiş, bozulmuş veya kötü kokulu konserve gıdalara karşı dikkatli olmak hayati bir öneme sahiptir. 

1 yaş altındaki bebeklerde gözlemlenen bebek botulizmi bal tüketimi, kirli toprak ve tozlar, hijyenik olmayan emzik ya da biberonlar gibi faktörlere bağlı olarak gelişebilir. Bal ve şuruplar, özellikle bir yaş altındaki bebekler için tehlikelidir ve gıda zehirlenmesine sebebiyet verebilir. Bebeklerin bağırsakları tam gelişmemiş olduğu için toksinli bakteriler burada çoğalıp zehir üretebilir. 

Yaraya bağlı ortaya çıkan botulizm ise, bakterinin vücuda girmesiyle birlikte oksijensiz ortamda üremesi sonucu ortaya çıkar. Genellikle sinir sistemi üzerinde büyük etkisi olduğundan felç şeklinde kendini gösterebilir. Kirli toprak veya paslı metal parçaları ile oluşan yaralar, bakterilerin vücuda doğrudan girmesine yol açarak üreyerek çoğalmalarına zemin hazırlar. Özellikle kirli ve oksijensiz kalan derin yaralar, bakterilerin üremesi için en uygun ortamı oluşturur. 

Botulizm Tedavisi

Botulizm tedavisinde erken tanı ve teşhis büyük öneme sahiptir. Doğru an da en uygun tedavi yönteminin belirlenmesi gerekebilir. Hızlı ve etkili bir şekilde yapılmadığı durumlarda ise felç solunum kaslarına kadar ilerleyerek solunum yetmezliğine yol açabilir. Bu sebeple belirtilerin görülmesi ile derhal hastaneye gidilmesi ve tedaviye başlanması önerilir. 

Hastaneye hızlı başvuru ve tanı konması izlenen ilk adımlardan biridir. Sonrasında semptomlar izlenir ve antioksidan tedavisi başlatılabilir. Ayrıca gerektiği noktada solunum desteği verilebilir. Bunun yanı sıra bazı vakalarda destekleyici tedaviler uygulanabilir. Enfeksiyon varsa kaynağının temizlenmesi öngörülür. Bu nedenle antibiyotik veya cerrahi müdahale gerekebilir. 

Botulizm şüphesi olan kişilerin vakit kaybetmeden hastaneye başvurmaları tavsiye edilir. Tanı için klinik belirtiler değerlendirilir, laboratuvar testleri yapılır. Klinik muayene sırasında çift görme, kas güçsüzlüğü, solunum sıkıntısı gibi belirtiler gözlemlenebilir. Kan ve dışkı testleri ile botulinum toksinine bakılabilir. Aynı zamanda elektromiyografi yardımıyla sinir ve kas fonksiyonları değerlendirilir. Bazen tüketilen şüpheli gıdalarda toksin olup olmadığına bakılabilir. 

Sıkça Sorulan Sorular

Botulizme neden olan gıdalar nelerdir?

Botulizme neden olan gıdalar içerisinde ev yapımı sebze, et, balık konserveleri, vakumlu paketlenmiş ve bozulmuş et ürünleri, ev yapımı turşular, fermente gıdalar, 1 yaş altı bebekler için ise bal yer alabilir. 1 yaşın altındaki bebeklere bal verilmesi tehlikeli olabilir. Ev yapımı konserveler uygun saklama koşullarına dikkat edilmemiş işlenmiş gıdalar botulizm riski barındırır. 

Botulizm ve gıda zehirlenmesi arasındaki fark nedir?

Botulizm ve gıda zehirlenmesi aynı şeyler değildir. Her ikisinin de vücuda zararlı toksinlerin girmesiyle meydana gelmesiyle ortaya çıkar, ancak botulizm özel olarak Clostridium botulinum bakterisinin ürettiği nörotoksin nedeniyle gelişir. Gıda zehirlenmesi, genellikle kirli ya da bozulmuş yiyeceklerin tüketilmesinden kaynaklanırken, botulizm, özellikle yanlış saklanmış, konserve edilmiş ya da işlenmiş gıdalarda bulunan botulinum toksiniyle bağlantılıdır. Gıda zehirlenmesi genellikle mide bulantısı, kusma, ishal gibi sindirim sorunlarıyla kendini gösterirken, botulizm nörolojik belirtilerle (kas zayıflığı, felç, solunum sorunları) daha ciddi ve ölümcül olabilir.

Botulizm ne kadar tehlikelidir?

Botulizm hızlı bir şekilde saptanmadığı ve tedavi edilmediği zaman hayati risk taşır. Özellikle bebeklerde ölüme yol açabilir. Bu noktada çok ciddi bir toksin kaynaklı hastalıklar içerisinde olduğu söylenebilir. Bu nedenle tedavi edilmezse ölümcül olabilir. Solunum kaslarının felç olması durumunda hasta nefes alamadığı için acil tıbbi müdahaleye ihtiyaç duyabilir. Bu yüzden belirtilerin görülmeye başlanması ile birlikte derhal hastaneye gidilmesi olası komplikasyonların önüne geçebilir.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.