İnsan vücudu, birbirinden karmaşık ve hayranlık uyandıran yapılarla doludur. Bu yapıların pek çoğu, hayati işlevleri yerine getirmek için birlikte çalışır. Kafatasının derinliklerinde, beynin altında yer alan Sella Turcica (Türk Eyeri), hem anatomik konumu hem de işleviyle dikkat çeker. 

Sella Turcica (Türk Eyeri) Nedir? Sella Turcica Nerede Bulunur?

İnsan kafatası, barındırdığı yapılar ve işlevleri açısından oldukça karmaşık ve bir o kadar da hayranlık uyandıran bir mimariye sahiptir. Bu karmaşık yapıların arasında öne çıkanlardan biri de “Sella Turcica” ya da Türkçe karşılığıyla “Türk eyeri” olarak bilinen anatomik oluşumdur. 

Kafatasının ortasında konumlanan ve hipofiz bezine ev sahipliği yapan bu yapı, ismini görünüşü itibarıyla bir eyeri andırmasından ve tarihsel olarak “Türk eyeri” olarak adlandırılmasından alır. 

Özellikle hormonal sistemin merkezini barındırdığı için vücudun genel sağlığı ve çeşitli sistemlerin işlevleri açısından büyük öneme sahiptir. 

Sella Turcica (Türk Eyeri) Nedir?

Sella Turcica (Türk eyeri), kafatasının içinde, sfenoid kemik (sphenoid bone) olarak adlandırılan kemikte bulunan çukur bir bölgedir. Bu bölge, hipofiz bezini (pitüiter bez) koruyan ve onun düzgün bir şekilde çalışmasına olanak tanıyan özel bir anatomik yapıdır. 

Türk eyeri ifadesi, yapının yandan bakıldığında bir ata binmek için kullanılan eyere benzerliğinden doğmuştur. Özellikle eski anatomistlerin bu yapıyı incelerken benzettikleri eyer tipi, Orta Asya Türkleri tarafından sıkça kullanılan eyer modellerine benzediği için bu isimle anılagelmiştir.

Bu bölgenin en büyük önemi, içindeki küçük ama son derece işlevsel olan hipofiz bezinin korunması ve sabitlenmesidir. Hipofiz bezi ise çok önemli bir işleve sahiptir. Çünkü büyüme, üreme, metabolizma gibi pek çok kritik vücut fonksiyonunu düzenleyen hormonları salgılar. Sella Turcica’nın sağlam ve korunaklı yapısı, hipofiz bezinin dış etkilere karşı korunmasını garanti altına alırken, buradaki anatomik uyum sinirler ve damarlar açısından da hayati önem taşır.

Sella Turcica Nerede Bulunur?

Sella Turcica, kafatasının tabanında, beyni taşıyan kemik yapılardan biri olan sfenoid kemiğin üst yüzeyinde (korpus sphenoidale) yer alır. Kafa tabanındaki orta çukur (middle cranial fossa) bölgesinde konumlanmış olması, onu beyin dokusunun altında ve nazal boşluğun üst kısmında konumlandırır. Önden bakıldığında, sfenoid kemiğin ortasında, arka tarafında dorsum sellae denilen yükseltilmiş bir alan ve önünde tuberculum sellae adlı çıkıntı bulunur. Bu anatomik yapılar, hipofiz bezini çepeçevre sarmalayarak belli bir korunak sağlar.

Sella Turcica’nın üst kısmında “diafragma sellae” isimli ince bir zar yapısı vardır ve bu zar, hipofiz bezinin üstünü örter. Aynı zamanda beyin zarlarının bir uzantısı olan bu diyafram, hipofiz sapının (infundibulum) geçebilmesi için ufak bir delik bırakır. Bu sayede hipofiz bezi, beyin tabanından gelen sinir bağlantıları ve kan damarları aracılığıyla bilgi alışverişine devam edebilir.

Sella Turcica’nın Görevleri 

Sella Turcica’nın temel görevi, hipofiz bezini korumak ve sabitlemektir. Ancak bu tek başına yeterli bir tanım değildir; zira hipofiz bezi, hormon dengesini sağlayarak vücudun pek çok hayati fonksiyonunu kontrol eder.

Sella Turcica’nın temel görevleri:

1. Hipofiz Bezi Koruması:Hipofiz bezi, büyüme hormonu (GH), tiroit uyarıcı hormon (TSH), adrenokortikotropik hormon (ACTH), luteinleştirici hormon (LH), folikül uyarıcı hormon (FSH) ve prolaktin gibi pek çok önemli hormonu salgılar. Bu hormonlar, metabolizma, üreme sağlığı, stres yanıtı ve daha birçok sistemde kilit rol oynar. Sella Turcica’nın çanak benzeri yapısı, bu hayati bezi dış darbelere ve basınca karşı korur.
2. Beyin-Hipofiz İletişimi: Sella Turcica içinde konumlanan hipofiz bezine, beyin sapından uzanan sinir lifleri ve kan damarları ulaşır. Bu iletişim hatları, hipotalamus ve hipofiz arasında hormonların salgılanmasını ve düzenlenmesini sağlar. Bu sayede vücut, örneğin kan basıncının ayarlanmasından stres hormonu salınımına kadar pek çok yaşamsal işlevi otomatik olarak kontrol edebilir.
3. Kafatası İçi Denge ve Basınç: Sella Turcica’nın üzerindeki diafragma sellae ve komşu yapılar, beyin sıvısı ve basıncının düzenlenmesinde dolaylı da olsa rol oynar. Bu sayede olası beyin basıncı değişikliklerinde hipofiz bezinin aşırı baskılanmasının önüne geçilebilir.
4. Radyolojik ve Cerrahi Yaklaşım: Sella Turcica’nın anatomik yapısı, tıbbi görüntüleme ve cerrahi işlemler için de önem taşır. Hipofiz tümörleri, anevrizmalar veya diğer patolojiler söz konusu olduğunda, radyolojik incelemeler (MR, BT gibi) bu bölge üzerine yoğunlaşır. Ayrıca beyin cerrahisi müdahalelerinde Sella Turcica önemli bir referans noktasıdır.

Sella Turcica Hastalıkları ve Tedavi Yöntemleri

Sella Turcica’da oluşabilecek hastalıklar büyük ölçüde hipofiz bezinden kaynaklanır. Bu hastalıklar, hormon dengelerini etkileyerek ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bazı durumlarda ise Sella Turcica’nın şekilsel veya yapısal bozuklukları ön plana çıkar. İşte yaygın görülen bazı hastalıklar ve tedavi yöntemleri:

1. Hipofiz Adenomları
2. Boş Sella (Empty Sella) Sendromu
3. Hipofiz Bezi Yetmezliği (Hipopitüitarizm)
4. Kistik ve Granülomatöz Lezyonlar

1. Hipofiz Adenomları

Hipofiz adenomları, hipofiz bezinde oluşan genellikle iyi huylu tümörlerdir. Bu tümörler, hipofiz bezinin fazla hormon salgılamasına (örneğin akromegali, Cushing hastalığı, hiperprolaktinemi gibi) veya hormon eksikliğine neden olabilir. Adenomlar bazen fazla büyüyerek görme sinirlerine baskı yapabilir ve görme bozukluklarına yol açabilir. Tedavi yöntemi olarak cerrahi müdahale (transsfenoidal cerrahi), ilaç tedavisi (örneğin dopamin agonistleri) veya radyoterapi uygulanabilir.

2. Boş Sella (Empty Sella) Sendromu

Boş Sella Sendromu (Empty Sella Syndrome), Sella Turcica’nın çeşitli nedenlerle hipofiz bezi dokusunun incelmesi ya da küçülmesi sonucu boş görülmesidir. Bu durumda, hipofiz bezi yassılaşır ve Sella Turcica’da beyin omurilik sıvısı (BOS) birikir. Çoğu zaman belirti vermeden tesadüfen keşfedilir; ancak hipofiz fonksiyonlarında aksaklıklara sebep oluyorsa ilaç tedavisi veya cerrahi girişim gerekebilir.

3. Hipofiz Bezi Yetmezliği (Hipopitüitarizm)

Hipofiz bezinin yetersiz çalışması sonucu büyüme hormonu, gonadotropinler, TSH, ACTH gibi hormonların üretimi azalabilir veya tamamen durabilir. Bu durumda büyüme geriliği, cinsel gelişim bozukluğu, hipotiroidi, adrenal yetersizlik gibi tablo ortaya çıkar. Hipopitüitarizm sıklıkla hipofiz tümörleri, travma veya enfeksiyon gibi durumlar sonucunda görülür. Tedavi, eksik olan hormonların dışarıdan ilaç olarak verilmesini ve altta yatan nedenin giderilmesini içerir.

4. Kistik ve Granülomatöz Lezyonlar

Sella Turcica ve çevresinde nadiren kistler veya granülomatöz (iltihaplı) lezyonlar da görülebilir. Bunlar hipofiz bezine bası yaparak hormon dengesini bozabilir veya sinir dokusuna baskı uygulayarak nörolojik semptomlara yol açabilir. Tedavide cerrahi veya medikal yaklaşımlar kullanılır. Doğru tanı için genellikle manyetik rezonans (MR) görüntüleme tercih edilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Sella Turcica ismi nereden gelir?

Sella Turcica, Latince “Türk eyeri” anlamına gelir ve anatomistler tarafından bu oluşumun bir ata binmek için kullanılan eyer şekline benzetilmesi sonucu adlandırılmıştır. Eski çağlarda “Türk eyeri” olarak bilinen eyer tipi, özellikle Orta Asya’da yaygın olarak kullanılmıştır.

Sella Turcica’nın hipofiz bezine etkisi nedir?

Sella Turcica, hipofiz bezini koruyarak sabit bir konumda tutar. Böylece hipofiz bezi, beyinle ve kan dolaşımıyla rahatça iletişime geçerek hormon salgısını düzenleyebilir. Ayrıca dış basınç ve darbelere karşı bezi fiziksel olarak korur.

Sella Turcica hastalıkları nasıl teşhis edilir?

Bu bölgeyle ilgili hastalıkların teşhisinde sıklıkla MR (Manyetik Rezonans) ve BT (Bilgisayarlı Tomografi) gibi radyolojik yöntemler kullanılır. Kan testleriyle de hormon seviyeleri değerlendirilerek hipofiz bezinin işlevsel durumu hakkında bilgi edinilir.

Boş Sella Sendromu ciddi midir?

Boş Sella Sendromu çoğu zaman tesadüfen teşhis edilir ve hastanın hayat kalitesini çok etkilemez. Ancak hipofiz fonksiyonlarının etkilendiği durumlarda, hormon tedavisi veya cerrahi müdahale gerekebilir. Bu nedenle düzenli takip önemlidir.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.