Modern tıpta kullanılan birçok ilaç, hastalıkların tedavisinde etkili olsa da yan etkiler ortaya çıkarabilir.

Bu yan etkilerden biri olan akatizi, kişinin sürekli hareket etme ihtiyacı hissettiği bir durumdur.

Bu durum, bireyin yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir ve doğru tedavi uygulanmadığında daha da kötüleşebilir. 

Akatizi Nedir?

Akatizi, hareket etmeyi durduramama ya da otururken veya ayakta dururken sürekli huzursuzluk hissetme durumudur.

Bu terim, Yunanca "a" (yapamama) ve "kathízein" (oturma) kelimelerinden türetilmiştir.

Akatizi, genellikle antipsikotik ve bazı antidepresan ilaçların bir yan etkisi olarak ortaya çıkar.

Psikiyatrik tedavi gören bireylerde Lustral akatizi ve Abilify akatizi gibi durumlar sıklıkla gözlemlenir.

Ayrıca, antiemetik ilaçlar gibi diğer tedavi gruplarına bağlı Metpamid akatizi vakaları da görülmektedir. Akatizi, akut (kısa süreli) ya da kronik (uzun süreli) olarak gelişebilir.

Akatizinin Çeşitleri Nelerdir?

Akut akatizi: İlaç tedavisinin başlamasından kısa bir süre sonra ortaya çıkar ve genellikle birkaç gün içinde fark edilir.

Geç başlangıçlı akatizi: İlaç tedavisinin başlanmasından haftalar ya da aylar sonra gelişir.

Kronik akatizi: Tedaviye rağmen uzun süre devam eden ve bireyin yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyen formdur.

Akatizi Belirtileri Nelerdir?

Akatizi belirtileri, hem fiziksel hem de psikolojik olarak kendini gösterebilir. En yaygın akatizi belirtileri şunlardır:

• Sürekli olarak yer değiştirme veya ileri-geri yürüme
• Ayakta dururken sallanma ya da bacak sallama
• Otururken huzursuzluk hissi ve pozisyon değiştirme ihtiyacı
• Yoğun içsel huzursuzluk ve gerginlik
• Anksiyete ve sinirlilik hali
• Odaklanma ve konsantrasyon problemleri

Bu belirtiler, bireyin günlük aktivitelerini olumsuz etkileyebilir ve uyku düzenini bozabilir. Akatizinin şiddetini değerlendirmek için doktorlar sıklıkla Barnez akatizi ölçeği gibi yöntemlere başvurur.

Akatizi Neden Olur?

Akatizinin ana nedeni, dopamin reseptörlerini etkileyen ilaçların kullanımıdır. Bu ilaçlar, beyindeki kimyasal dengenin bozulmasına yol açabilir. İşte başlıca akatizi nedenleri:

• Antipsikotik İlaçlar: Şizofreni ve bipolar bozukluk tedavisinde kullanılan antipsikotikler, dopamin reseptörlerini bloke ederek akatiziye neden olabilir. Özellikle ikinci nesil antipsikotikler bu durumla ilişkilendirilmektedir.
• Antidepresanlar: Serotonin seviyesini düzenlemek için kullanılan bazı antidepresanlar, özellikle Prozac akatizi gibi vakalara neden olabilir.
• Anti Bulantı İlaçları: Metoklopramid (Metpamid) gibi antiemetik ilaçlar, uzun süreli kullanımda akatizi gelişimine yol açabilir.
• Genetik yatkınlık: Bazı bireyler ilaçlara karşı daha hassastır.
• Yüksek doz ilaç kullanımı: Yan etkiler doz arttıkça daha belirgin hale gelebilir.
• Metabolik durumlar: Diyabet ya da karaciğer hastalıkları gibi durumlar akatizinin ortaya çıkmasını kolaylaştırabilir.

Akatiziye Ne İyi Gelir?

Akatizi, hem ilaçlarla hem de doğal yöntemlerle yönetilebilen bir durumdur. Tedavi sürecinde bireylerin yaşam tarzı değişiklikleri ve destekleyici yöntemlerle semptomlarını hafifletmesi mümkündür. İşte akatiziye iyi gelebilecek yöntemler:

• Egzersiz
• Stres Yönetimi
• Beslenme Düzeni
• Günlük Yaşam Düzenlemeleri
• İlaç Dışı Destekleyici Terapiler

Egzersiz

Hafif ve düzenli fiziksel aktiviteler, akatizinin neden olduğu huzursuzluk hissini hafifletmeye yardımcı olabilir.

• Yürüyüşler: Günlük olarak yapılan 20-30 dakikalık yürüyüşler, hem kasları gevşetir hem de zihinsel rahatlama sağlar.
• Yoga ve Pilates: Hem bedenin hem de zihnin gevşemesini sağlayarak stresin azalmasına yardımcı olur. Özellikle derin nefes alma teknikleriyle akatizi belirtilerini hafifletebilir.
• Gergin Kasları Rahatlatmak: Hafif germe egzersizleri, kas spazmlarını ve sürekli hareket etme ihtiyacını azaltabilir.

Stres Yönetimi

Akatizi, stresle tetiklenebilir ya da daha kötü hale gelebilir. Bu nedenle stres yönetimi, semptomların hafifletilmesinde önemli bir rol oynar:

• Meditasyon ve Mindfulness: Zihinsel rahatlama sağlayarak içsel huzursuzluğu azaltır. Günde 10-15 dakikalık bir meditasyon pratiği, akatiziyle başa çıkmayı kolaylaştırabilir.
• Derin Nefes Teknikleri: Nefes alma teknikleri, hem kalp ritmini düzenler hem de kişinin zihinsel gerginliğini azaltır.
• Masaj Terapisi: Kasları gevşetmek ve sinir sistemini yatıştırmak için masaj etkili bir yöntemdir.

Beslenme Düzeni

Beslenme, akatizi semptomlarının yönetilmesinde önemli bir rol oynar. Beynin kimyasal dengesi için gerekli olan besinleri tüketmek faydalı olabilir:

• Omega-3 Yağ Asitleri: Somon, ceviz ve keten tohumu gibi omega-3 yönünden zengin gıdalar, beynin kimyasal dengesini destekler.
• B Vitamini Kompleksi: Özellikle B6 ve B12 vitamini, sinir sistemi üzerinde olumlu etkiler sağlar ve dopamin üretimini destekler.
• Magnezyum ve Çinko: Kasların gevşemesine ve sinir sisteminin düzenlenmesine yardımcı olan bu mineraller, semptomları hafifletebilir.
• Şeker ve Kafein Tüketimini Azaltma: Şeker ve kafein, sinir sistemini uyararak akatizi belirtilerini kötüleştirebilir. Bu nedenle bu maddelerin tüketimi sınırlanmalıdır.

Günlük Yaşam Düzenlemeleri

Bireyin çevresel faktörleri kontrol etmesi, akatiziyle başa çıkmasını kolaylaştırabilir:

• Sessiz ve Sakin Ortamlar: Gürültüsüz ve rahat bir ortamda bulunmak, içsel huzursuzluğu azaltabilir.
• Rahatlatıcı Aktiviteler: Resim yapmak, kitap okumak veya doğa yürüyüşleri gibi bireyi sakinleştiren aktiviteler faydalı olabilir.
• Uyku Düzeni: Düzenli ve kaliteli uyku, vücudun kendini yenilemesine yardımcı olur. Yatmadan önce telefon ya da ekran kullanımını azaltarak daha iyi bir uyku kalitesi sağlanabilir.

İlaç Dışı Destekleyici Terapiler

Akatiziye yönelik doğal ve ilaç dışı yöntemler de faydalı olabilir:

• Akupunktur: Sinir sistemi üzerindeki yatıştırıcı etkisi nedeniyle, akupunktur bazı bireylerde akatizi semptomlarını hafifletebilir.
• Aromaterapi:Lavanta yağı gibi rahatlatıcı esansiyel yağların kullanımı, bireylerin stresini azaltarak hareket etme ihtiyacını hafifletebilir.

Akatizi Ne Kadar Sürer?

Akatizinin süresi, nedenine ve uygulanan tedaviye bağlı olarak değişir:

• Akut Akatizi: Genellikle birkaç saat veya gün içinde geçer.
• Geç Başlangıçlı Akatizi: Haftalar ya da aylar sürebilir.
• Kronik Akatizi: Tedavi edilmezse uzun yıllar devam edebilir.

Erken tanı ve uygun tedavi, akatizinin süresini kısaltmada kritik öneme sahiptir.

Sık Sorulan Sorular

Lustral akatizi yapar mı?

Lustral gibi SSRI grubu antidepresanlar nadir de olsa akatiziye neden olabilir. Bu tür ilaçlar serotonin seviyelerini etkilediği için bazı bireylerde huzursuzluk ve hareket etme ihtiyacı gibi yan etkiler görülebilir. Böyle bir durum fark ederseniz, doz ayarlaması ya da ilaç değişikliği için doktorunuza başvurmalısınız.

Akatizi olmak ne demek?

Akatizi, bireyin durmaksızın hareket etme ihtiyacı hissettiği bir durumdur. Bu rahatsızlık genellikle ilaç yan etkisi olarak ortaya çıkar ve kişinin otururken veya ayakta dururken bile huzursuzluk hissetmesine neden olur. Tedavi edilmediğinde günlük yaşamı ve psikolojik sağlığı olumsuz etkileyebilir.

Barnez akatizi ölçeği nedir?

Barnez akatizi ölçeği, akatizinin şiddetini değerlendirmek için kullanılan bir klinik ölçüm yöntemidir. Doktorlar, bu ölçekle hastanın semptomlarını analiz ederek doğru bir tedavi planı oluşturabilir. Ölçek, fiziksel hareketler ve içsel huzursuzluk gibi belirtilerin derecesini ölçer.

Hamilelik sırasında akatizi yaşanır mı?

Hamilelik sırasında kullanılan bazı ilaçlar (örneğin antipsikotikler veya antiemetikler), akatizi semptomlarına neden olabilir. Bu durumda, tedavi planı mutlaka bir doktor kontrolünde yeniden düzenlenmelidir.

Akatiziye doğal yöntemlerle müdahale edilebilir mi?

Meditasyon, yoga, derin nefes alma gibi gevşeme teknikleri ve dengeli beslenme akatizi semptomlarını hafifletebilir. Ancak bu yöntemler ilaç tedavisinin yerine geçmez, sadece destekleyici olarak kullanılır.

Akatizi geçmezse ne yapılmalı?

Akatizi tedaviye rağmen düzelmiyorsa, altta yatan nedenlerin yeniden değerlendirilmesi ve tedavi planının güncellenmesi gerekir. Alternatif ilaçlar, destekleyici terapiler veya ileri tanı yöntemleri kullanılabilir.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.