Kafatasında bulunan tek kemik olan sfenoid kemik, eşek arısı kemiği olarak da bilinir. Sfenoid kemik kafatasının ortasında ön taraftadır.

Oksipital kemiğin ön tarafında ve frontal kemiğin arkasında bulunur.

Sfenoid kemik orbita, göz küresini tutan yörüngeyi (orbita) oluşturan yedi kemikten biridir.

Beyinciğin temporal loblarını barındıran kafatasının tabanındaki kelebek şeklindeki çukurluk olan orta kranial fossanın tabanını oluşturmaya yardımcı olur. 

Sfenoid Kemik Nedir?

Kafatasının merkezinde bulunan sfenoid kemik, gövdesi ve iki takım kanattan (küçük ve büyük kanat) oluşur.

İki adet pterygoid çıkıntıdan (kanatların gövdeyle birleştiği yerden aşağı doğru inen çıkıntılar) meydana gelen sfenoid kemik oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir.

Sfenoid kemikteki bozukluklar veya sorunlar; sfenoid sinüzit (sfenoid sinüslerin enfeksiyonu), kırıklar veya sfenoid kanat displazisi (nörofibromatozis tip 1 adı verilen bir duruma bağlı bir malformasyon veya eksiklik) dahil olmak üzere bir dizi soruna yol açabilir.

Sfenoid Kemik Anatomisi Nasıldır?

Sfenoid kemik; gövde, küçük kanatlar, büyük kanatlar ve pterigoid çıkıntılar olmak üzere dört ana bileşenden oluşan kelebek benzeri bir yapıya sahiptir. 

Gövde

Orta hat boyunca uzanan merkezi bir bölümde bulunan sfenoid kemiğin gövdesi, kanatların arasında durarak birkaç önemli yapı oluşturur. Öne bakan kısım burun boşluğunu oluşturmaya yardımcı olur.

Sfenoid kemiğin yanları optik sinirin ve oftalmik arterin geçmesine izin veren bir tünel olan optik kanalın oluşumuna katkıda bulunur.

Sfenoid kemiğin üst yüzeyi, hipofiz bezinin bulunduğu küçük bir çukurluk olan hipofoseal fossa, kafatasının tabanında geriye doğru eğimli bir çukurluk olan dorsum sella ve tüberkülum selladan oluşan sella turcicayı (Türk Eyeri) oluşturur.

Sella turcica, iki ön klinoid çıkıntı ve iki kemik çıkıntı (her iki tarafta bir tane) ile çevrilidir. Arka tarafında ise arka klinoid çıkıntılar adı verilen iki çıkıntı daha vardır. Bunlar sella turcicayı derinleştirir. 

Küçük Kanatlar

Sfenoid kemiğin gövdesinin önünden yükselen ve yanlara doğru hareket eden küçük kanat, üçgen şeklindedir. Alt sınırları göz yuvasının bir kısmını oluşturmaya yardımcı olurken, üst yüzey beynin parçalarını barındıran kranial boşluğun bir kısmını oluşturur.

Büyük Kanatlar

Küçük kanatların arkasından çıkan ve yanlara doğru uzanan iki büyük kanat da üçgen şeklindedir: Gövdeye yanal olarak uzanır. Yanları, dışbükey şekilde olan ve geriye, yanlara doğru hareket eden infratemporal yüzeyleri oluşturur. Bunlar, kafatasının tabanında sinirlerin ve kan damarlarının geçmesine izin veren boşluklar olan infratemporal fossanın parçalarını oluşturur.

Büyük kanatların ön tarafı göz yuvasının yan duvarlarının oluşmasına katkı sağlar. Her kanatta; foramen rotundum, foramen ovale ve foramen spinosum olmak üzere üç açıklık vardır. Bunlar önemli sinirlerin ve damarların geçmesine izin verir. Sırasıyla maksiller sinir, mandibular sinir ve orta meningeal damarlar bu açıklıklardan geçer.

Görme ile ilgili sinirlerin geçmesine izin veren büyük bir boşluk olan üst orbital fissür, gövde ile küçük ve büyük kanatların sınırındadır.

Pterigoid Çıkıntılar

Sfenoid kemiğin gövdesinin uzantıları olan pterigoid çıkıntılar, gövdenin arkasından çıkan ve aşağı doğru devam eden iki çıkıntıdan oluşur. Bunlar arasında iki kanal bulunur. Pterigoid ve sinirlerin geçmesine izin veren palatovajinal kanallar ile daha küçük yapıda kanca benzeri bir çıkıntısı vardır.

Sfenoid Kemik Nerede Bulunur?

Sfenoid kemik, kafatasının orta kısmında, orta hattı boyunca yer alır. Frontal kemiği (alın kemiği), kafatasının alt arka kısmını oluşturan trapezoidal bir kemik olan oksipital kemikten ayırır.

Sfenoid kemik; parietal kemik, etmoid kemik, zigomatik kemik, , palatin kemik ve vomer kemikleri de dahil olmak üzere yanlarındaki bir dizi başka kemikle eklemlenir. Böylece beyni barındıracak ve sinirler ile diğer yapıların oradan geçip gitmesine izin verecek bir alan oluşturur.

Sfenoid kemik büyük ölçüde kafatasının tabanını temsil eder.

Sfenoid Kemik Ne İşe Yarar?

Yörünge tabanıyla birlikte çalışan sfenoid kemiğin birincil işlevi, kafatasının tabanını ve yanlarını oluşturmaya yardımcı olmaktır. 

Sfenoid kemiğin bazı bölümleri aynı zamanda yüz iskeletinin bileşenleridir. Vücudun bu bölümündeki merkezi konumu, sertliği sağlamak ve beyin ile sinir yapılarını korumak için önemlidir. Arka kısımları aynı zamanda çiğneme ve konuşma ile ilgili kasların bağlanma yerleridir.

Ayrıca, sfenoid kemiğin foraminaları (boşlukları) ve çatlakları kafatasının içi ile dışına önemli sinirlerin ya da damarların geçişine izin verir.

Gövdesindeki bir boşluk burun boşluğuna bağlayan bir sinüs (sfenoid sinüs olarak adlandırılır) oluşturur. Bu durum kafatasının daha hafif olmasını sağlar ve rezonansı iyileştirir.

Sfenoid Kemikle İlgili Hastalıklar Nelerdir?

Sfenoid kemiği etkileyebilecek bazı rahatsızlıklar ortaya çıkabilir. Sfenoid kemiğin önemi göz önüne alındığında ortaya çıkan rahatsızlıklar ciddi yan etkiler oluşturabilir.

Sfenoid kemik ile ilgili hastalıklar ve bozukları şu şekilde sıralamak mümkündür;

Sfenoid Sinüzit

 sinüslerin iltihaplanmasıdır. Genellikle viral bir enfeksiyondan kaynaklanır, ancak bakteri ya da herhangi bir mantardan da kaynaklanabilir. Lokalize sfenoid sinüs enfeksiyonu nadir görülür. Ancak ciddi sonuçlar ortaya çıkarabilir. Sfenoid sinüzitin belirtileri şu şekilde sıralanabilir;

• Gözlerin arkasında ağrı

Sfenoid sinüslerin enfeksiyonu akut veya kronik sfenoid sinüzite yol açabilir. Genellikle çevredeki bölgelerde enfeksiyonla birlikte görülen bu durum ateşe, geniz akıntısına ve güçsüzlüğe yol açabilir.

Bu tür belirtilerin fark edilmesi halinde zaman kaybetmeden bir sağlık merkezine giderek gerekli tanı ve tedavi işlemlerini yaptırmak oldukça önemlidir.

Çünkü enfeksiyon tedavi edilmez ve kendi kendine ilerlemesine izin verilirse hastalarda , beyin apsesi ya da kranial sinirlerle ilgili sorunlar gibi ciddi sağlık problemleri gelişebilir.

Sfenoid Kırıkları

Sfenoid kemiği kırıldığında, göz yuvası veya kafatasının tabanı etkilenir. İşlevi göz önüne alındığında, bu durum kranial sinirlere ve gözlere zarar vermenin yanı sıra renk görme kaybı da dahil olmak üzere çok sayıda tehlikeli komplikasyona yol açabilir.

Kulağın hemen arkasındaki mastoid kemiği üzerinde morarma, hemotimpanum (orta kulakta kan) ya da kranial sinir felci (kranial sinir fonksiyonunun azalması veya tamamen kaybı) sfenoid kırıkların belirtileridir. Sfenoid kırık vakalarında acil tıbbi müdahale gerekir.

Sfenoid Kanat Displazisi

Nörofibromatozis tip 1 (ciltte renk değişikliği, ciltte, beyinde ve vücudun diğer kısımlarında tümör gelişimi ile karakterize) rahatsızlığı olan hastalarda, sfenoid kanatlar anormal hücresel gelişim nedeniyle kötü şekillenebilir.

Bu durum, tedavi edilmezse sonunda körlüğe yol açabilecek çok çeşitli semptomlara yol açabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Türk Eyeri Olarak Adlandırılan Kemik Nerededir?

Türk eyeri olarak adlandırılan kemik sfenoid kemiğin üzerinde bulunur. Kemik yapı olarak Türklerin geçmişte kullandığı eyere benzemesinden dolayı Türk Eyeri olarak adlandırılır. Sfenoid kemiği üzerinde eyer şeklinde bir çukurda bulunur.

Sfenoid Sinüs Nedir?

Sinüsler, burun boşluğunun her iki tarafında bulunan, burundan solunan havayı filtreleyen ve temizleyen, kafatasının kemiklerini hafifleten hava dolu keseciklerdir (boş alanlar). Baş bölgesinde dört adet çift sinüs vardır. Bunlardan en arkada (başın arkasına doğru en uzakta) olanı sfenoid sinüstür. Sfenoid sinüsler, optik sinirin yakınındaki sfenoid kemiğinde ve kafatasının yan tarafındaki hipofiz bezinde bulunur. Orbitayı (göz yuvası) oluşturan yedi kemik vardır ve sfenoid bu kemiklerden biridir. Diğer bezleri kontrol eden birçok farklı hormon üreten  sfenoid kemiğinde bulunur. 

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.