Gıda İntoleransı Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?
İçindekiler
- Gıda İntoleransı Nedir?
- Gıda İntoleransı Nedenleri Nelerdir?
- En Yaygın Gıda İntoleransları Nelerdir?
- Gıda İntoleransı Belirtileri Nedir?
- Gıda İntoleransı Nasıl Tespit Edilir?
- Gıda İntoleransı Ve Gıda Alerjisi Arasındaki Fark Nedir?
- Gıda İntoleransı Nasıl Tedavi Edilir?
- Eliminasyon Diyeti Nasıl Uygulanır?
Gıda İntoleransı Nedir?
Gıda intoleransı; belirli besinleri veya besinin içerdiği bileşeni sindirmekte zorluk çekilmesinden kaynaklı ortaya çıkan sindirim problemidir. Buna bağlı olarak karın ağrısı, gaz ve ishal gibi sindirim ile ilişkili sağlık problemlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Gıda intoleransı; laktoz, histamin ve gluten gibi bileşenlerin bağırsaklarda sindirilememesi sonucu meydana gelmektedir.
Bu intoleransların teşhisi için genel geçer bir test bulunmamaktadır. Ancak sağlık merkezlerinde bu alanda yetkinliği olan kişilerce önerilen testlere tercihen başvurulabilmektedir. Bir gıdaya karşı intoleransa sahip olup olmadığınızı öğrenmeniz için bir beslenme uzmanı rehberliğinde kısa süreliğine bir eliminasyon diyeti uygulatılır. Eliminasyon diyeti sonucunda semptomları tetikleyen besin veya besin gruplarının varlığı tespit edilir. Bu aşamada gıda intoleransını değerlendiren özel testlere de başvurulabilir. Bu şekilde bireyin intoleransı olan gıdanın ve içinde yer aldığı tüm diğer gıda kombinasyonlarının tüketimi sınırlandırılarak semptomların hafiflemesi sağlanır.
Gıda İntoleransı Nedenleri Nelerdir?
Genellikle sindirim enzimi yetersizliği, gıdanın içerdiği kimyasal bileşene karşı hassiyet olması ve içerdiği toksinlerden dolayı meydana gelebilmektedir. Gıda intoleransına neden olabilecek etkenler:
- Genetik; laktoz intoleransına yol açan laktaz enzim eksiklikleri gibi enzim eksiklikleri kalıtsal olabilmektedir. Genetik olması halinde bireyin yaşamı boyunca intoleransı bulunan gıdayı sindirmekte zorluk çeker.
- Sindirim enzimi eksiklikleri; laktoz intoleransı, kalıtsal fruktoz intoleransı ve gluten intoleransı gibi besin intoleransları sindirim enzimi eksikliğinden meydana gelmektedir.
- Gıda ve katkı maddelerindeki kimyasallara karşı hassasiyet; salisilatlar, histaminler, monosodyum glutamatlar (MSG) ve kafein gastrointestinal sistem semptomlarına neden olabilmektedir.
- Toksinler ve gıda zehirlenmeleri; mantar, patates ve bozulmuş balıkta bulunan toksinler ve bakteriler gıda intoleransına benzer semptomlara neden olmaktadır.
- Gastrointestinal sistem hastalıkları; inflamatuar bağırsak hastalığı ve irritabl bağırsak sendromu yaşayan bireylerde görülme olasılığı daha yüksektir.
- Tamamlayıcı beslenmeye geç başlanması; bir bebeğin beslenmesine katı gıdaların geç eklenmesi ilerleyen yaşlarda gıda intoleransı yakalanma olasılığını artırmaktadır.
- Mide ameliyatları; Gastrik bypass bazı besinleri tolere etmesini zorlaştırmaktadır.
En Yaygın Gıda İntoleransları Nelerdir?
Gıda intoleransına neden olabilecek en yaygın üç besin; laktoz, gluten ve yumurtadır. Hassas kişilerde semptomlara neden olan gıdalar:
- Süt ve süt ürünleri; laktozun sindirimi için gerekli laktaz enziminin yeterli bulunmaması sonucunda meydana gelir.
- Gluten; buğday, arpa ve çavdarda bulunan proteindir. Bütün tahıllarda gluten yoktur. Ayrıca paketli gıdalarda gluten bulunmaktadır. Bu nedenle gluten içeren gıdaları kısıtlamak için gıda etiketleri iyi okunmalıdır.
- Yumurta; özellikle yumurta beyazından kaynaklanmaktadır. Yumurta beyazının sindirimi oldukça zordur.
- Kafein; kahve, çay, çikolata ve enerji içecekleri kafein kaynaklarıdır. Sinirlilik, uykusuzluk ve baş ağrısı gibi semptomları önlemek amacı ile az miktarda ve gündüz vaktinde tüketilmelidir.
- Salisilatlar; bitkiler tarafından böceklere ve hastalıklara savunma olarak üretilen doğal olarak oluşan kimyasallardır. Tahıllar, bitki bazlı gıdalar ve ilaçlarda bulunmaktadır.
- Aminler; çürüme, fermantasyon ve depolama sırasında bakteriler tarafından üretilen bileşenlerdir. Özellikle kurutulmuş etler, olgun meyveler ve fermente besinler kaynaklarıdır.
- Yüksek FODMAP içeren besinler; fermente edilebilen oligosakkaritler, disakkaritler, monosakkaritler ve poliollerin tüketiminden kaynaklı şişlik, gaz ve ishal gibi sindirim rahatsızlıkları görülmektedir.
- Sığır eti ve kuzu eti; Hayvan etine duyulan intolerans, hayvanların beslenme şekliyle ilişkidir. Hayvanın yem kaynağı mısır ve soya ise bireylerde bundan kaynaklı rahatsızlık meydana getirmektedir.
Gıda İntoleransı Belirtileri Nedir?
Gıdalara intoleransının neden olabileceği birçok belirti vardır. Ayrıca yaşanan semptomları besin intoleransına bağlı meydana gelmeyebilir. Bu nedenle besin intoleransı belirtilerinin nedenini anlamak için uzman bir hekime başvurulmalıdır. Aşağıda gıda intoleransında yaygın olarak görülebilecek belirtiler verilmiştir:
- Karın ağrısı
- Mide rahatsızlığı
- İshal
- Deride döküntü
- Gaz ve şişkinlik
- Mide bulantısı
- Baş ağrısı
- Göğüste ağrılı yanma hissi
Gıda İntoleransı Nasıl Tespit Edilir?
Besin intoleransı teşhisine özel tek bir gıda intolerans testi yoktur. Teşhisi için tıbbi geçmişe, tedaviye yanıta ve bazı testlere bakılmaktadır. Teşhisi koymak için kullanılan testlerden biri laktoz intoleransının hidrojen nefes testidir. Diğer yöntemler ise doktor ve diyetisyenin yönettiği eliminasyon diyetleridir.
Gıda intoleransına neden olan şüpheli besinler diyetten kısa bir süreliğine çıkarılmaktadır. Semptomlarda iyileşme görüldükten sonra besinler diyete tek tek aşamalı bir şekilde eklenmektedir. Bu sayede hangi besinin semptomları tetiklediği tespit edilir. Bu süre boyunca besin-semptom günlüğü tutulması semptomlara neden olan besinlerin tespiti için kolaylık sağlar.
Gıda İntoleransı Ve Gıda Alerjisi Arasındaki Fark Nedir?
Gıda intoleransının bazı semptomları gıda alerjisine benzemektedir. Bu nedenle sıklıkla bu iki kavram karıştırılır. Gıda intoleransı, gıda alerjisinde olduğu gibi bağışıklık sistemini etkilemez ve anaflaktik şok gibi ciddi alerjik semptomlara neden olmaz. Gıda alerjisinden sorumlu besin küçük bir miktarda da tüketilmesinde bireylerde ciddi semptomlar meydana gelebilir ancak gıda intoleransında bireyin bir besine karşı intoleransı olmasına rağmen, diyetinde küçük porsiyonlarda tüketmesi herhangi bir soruna neden olmayabilir. Bir gıda tüketildikten sonra semptomlar meydana gelirse gıda intoleransı veya gıda alerjisi olup olmadığının tespiti ve tedavisi için bu alanda yetkin bir hekime başvurunuz.
Gıda İntoleransı Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavide temel yöntem sindirim güçlüğüne neden olan besini diyetten çıkarmak veya tolere edilebilen düzeyde tüketmektedir. Ayrıca gıdanın sindirilmesine yardımcı olacak takviyeler doktorunuz tarafından reçete edilebilir. Örneğin; laktozu sindirmek için gerekli olan laktaz hapları alınarak süt ve süt ürünleri tüketilebilir. Buna ek olarak laktozsuz süt gibi gıdayı daha kolay tolere etmemizi sağlayan besinler denebilir. Her gıda intoleransına göre çıkarılacak besinler ve uygulanacak yöntemler değişmektedir. Genel olarak bu beslenmedeki değişiklikler eliminasyon diyetleri ile yapılmaktadır.
‘Gıda intoleransı nasıl geçer mi?’ sorusunun cevabı maalesef bazı besinlere karşı sindirim güçlüğü devam edebilir. Bu nedenle uygulanan eliminasyon diyetleri o besinin yaşam boyunca kısıtlayabilir.
Eliminasyon Diyeti Nasıl Uygulanır?
Eliminasyon diyeti gıda intoleransına neden olduğu şüphenilen besinlerin diyetten çıkarılmasına dayanan bir beslenme modelidir. Eliminasyon diyetleri gıda intoleransında etkili bir diyet modelidir. Ancak diyet uygulanırken gerekli vitamin, mineral dengesi sağlamak ve protein, kahbonhidrat ve yağları doğru kaynaklardan yeterli düzeyde alabilmek için bir diyetisyen yardımı ile uygulanmalıdır. Eliminasyon diyeti aşamalardan oluşmaktadır. Eliminasyon diyetlerinin ilk üç aşaması tanıya yardımcı olurken son aşaması tedaviye yönelik olmaktadır. Bu aşamalar şunlardır:
- Birinci aşama: İlk olarak diyetisyen hangi besinlerden sorun kaynaklandığını bulmak amacı ile bir beslenme günlüğü tutulmasını ister. Bu günlük sayesinde özellikle semptomları tetikleyen besinlerin tespiti kolaylaşır.
- İkinci aşama: Eliminasyon diyetine başlanılan aşamadır. Bu aşamada birinci aşamada belirlenen besinler diyetten tamamen çıkarılmaktadır. Bu nedenle birey besin etiketlerine dikkat etmelidir.
- Üçüncü aşama: Eliminasyon diyetinin üçüncü aşamasına geçebilmek için 5 gün herhangi bir semptom yaşanmaması gerekmektedir. Semptomlar gözlenmezse eğer bireyden üç günde bir beslenmesine çıkarılan besinlerden birini eklenmesi istenir. Besinler tüketildikten sonra herhangi bir semptom gözlenmesi halinde günlüğe kaydetmesi istenmektedir.
- Dördüncü aşaması: Üçüncü aşamada semptomları tetikleyen besinler tespit edilmiştir. Ayrıca gıda intoleransına neden olan besinlerin tüketim toleransı da eliminasyon diyeti boyunca belirlenmiştir. Son aşamada uzman diyetisyen bu veriler doğrultusunda kişiye özel yaşam boyu uygulayabileceği beslenme planı planlamaktadır.
- Gıda intoleransında uygulanan eliminasyon diyetlerinin yanı sıra ilaç tedavisi de uygulanabilmektedir. İlaç tedavileri gıda intoleransında doğrudan iyileştirmez. Sadece hastada meydana gelen semptomları hafifletir.
Kaynakça
https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/food-allergy-and-intolerance
https://www.verywellhealth.com/food-intolerance-causes-and-risk-factors-5216457
https://www.nhs.uk/conditions/food-intolerance/
https://www.verywellhealth.com/most-common-food-sensitivities-1944845
https://www.allergyuk.org/resources/food-intolerance/
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/food-allergy/expert-answers/food-allergy/faq-20058538
https://www.allergy.org.au/patients/food-other-adverse-reactions/food-intolerance