Karaciğer Nakli ve Nakil Sonrası Yaşam
İçindekiler
- Karaciğer Nakli Nedir?
- Karaciğer Nakli Şartları Nelerdir?
- Karaciğer Nakli Uyumu Nasıl Anlaşılır?
- Karaciğer Nakli Hangi Durumlarda Yapılır?
- Karaciğer Nakli İçin Ne Gerekli?
- Karaciğer Nakli Ne Zaman Gerekir?
- Karaciğer Nakli Nasıl Yapılır?
- Karaciğer Nakli Sonrası Yaşamda Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
- Karaciğer Nakli Kimlere Yapılmaz?
- Kimler Karaciğer Vericisi Olabilir?
- Kaynaklar:
Karnın sağ üst tarafında, kaburgaların arkasında konumlu büyük bir organ olan karaciğer pek çok hayati fonksiyonun yerine getirilmesinde önemli rol oynar. Enerji kaynaklarını düzenlemek, enfeksiyonla mücadele etmek, kandan ilaçları ve diğer kimyasal maddeleri temizlemek, gibi pek çok metabolik faaliyette görev alan karaciğer, kendisini yenileme özelliği ile bilinir. Ek olarak karaciğer, A vitamini gibi sağlıklı bir yaşamın devamlılığı için elzem olan vitaminlerin depolanmasında da görev alır (3). Karaciğer kendini yenileyebilen bir organ olsa da aşırı alkol tüketimi, hepatit virüsleri gibi çeşitli nedenlerle karaciğerde geri dönüşü olmayan bir hasar meydana gelebilir. Bu durumda karaciğer yetmezliği olarak da bilinen karaciğerin işlevini yerine getiremediği bir tablo ortaya çıkabilir. Karaciğer yetmezliği, erken dönemde tedavi edilmezse ilerleyen dönemlerde kişinin yaşamını tehdit edici boyuta ulaşabilir. Karaciğer yetmezliği hastalarında karaciğer nakli önemli bir tedavi seçeneğidir.“Karaciğer nakli nedir?”, “Şartları nelerdir?” gibi karaciğer nakline ilişkin merak edilen sorular ve yanıtları yazının devamında detaylandırılmıştır.
Karaciğer Nakli Nedir?
Karaciğer nakli, hasarlı karaciğerin çıkarılıp yerine beyin ölümü gerçekleşmiş bir vericiden veya canlı donörden alınan karaciğerin tamamının ya da bir parçasının yerleştirilmesi operasyonudur (4).
Karaciğer Nakli Şartları Nelerdir?
Günümüzde medikal ve teknolojik gelişmeler sayesinde karaciğer nakli operasyonları başarı ile uygulanmaktadır. Karaciğer nakli için organ nakli merkezine yönlendirilen hastalar öncelikle detaylı olarak muayene edilir. Karaciğer nakli beyin ölümü gerçekleşmiş bir kişiden alınan karaciğer ile yapılabileceği gibi günümüzde canlı donörden karaciğer nakli operasyonları da oldukça yaygındır. Ancak karaciğer nakli ameliyatı için bazı koşullar vardır. Bu koşullara hem hastanın hem de vericinin uygun olması önemlidir. Buna göre alıcı için başlıca karaciğer nakli şartları şu şekilde sıralanabilir (4):
- Karaciğer nakli uygulanması için bir yaş sınırı bulunmamakla birlikte özellikle 65 yaş üzerindeki kişilerde operasyon sonrasında çeşitli komplikasyonlar gelişme riski daha yüksek olduğundan ileri yaş grubundaki kişiler uzman doktorun uygun görmesi halinde operasyondan faydalanabilir.
- Karaciğer hasarına neden olan en önemli faktörlerden bir tanesi alkol tüketimidir. Karaciğer nakline karar verilen hastaların nakilden en az 6 ay öncesinde alkolü bırakması önemlidir.
- Yakın zamanda herhangi bir enfeksiyon hastalığı geçiren hastalarda enfeksiyonun tamamen geçtiğinden emin olana kadar karaciğer nakli ameliyatı yapılmaz.
Yukarıda sayılanların yanı sıra karaciğer nakli için verici yani donör olmanın da bazı şartları vardır. Buna göre karaciğer nakli donörü olabilmenin şartları şu şekildedir (1):
- Donörün genel sağlık durumunun iyi olması
- 18 yaşın üzerinde olması,
- Kendi rızasıyla verici olması,
- Hastanın 4. dereceye kadar akraba olması,
- Akraba olmayan ancak verici olmaya gönüllü olanların Sağlık Bakanlığı tarafından görevlendirilen kurullar tarafından onaylanması,
- Karaciğer ile ilgili herhangi bir sağlık sorunu bulunmaması.
Bunlara ek olarak karaciğer nakli için kan grubu uyumu şartı aranır. Bu noktada öncelikle alıcı ve donörün kan grubunun aynı olması önemlidir. Kan grubu aynı olmayan durumlarda diğer şartların da uygun olması koşuluyla 0 kan grubuna sahip olanlar verici olabilir (1).
Karaciğer Nakli Uyumu Nasıl Anlaşılır?
Karaciğer nakli için doku uyumu gerekmez. Bunun yerine kan uyumu şartı aranır. Karaciğer nakli ameliyatı sonrasında gelişebilecek en önemli komplikasyonlardan bir tanesi organ reddidir. Vücut yeni nakledilen organı kabul etmediğinde yüksek ateş, karın ağrısı, idrar renginde koyuluk gibi bazı semptomlar ortaya çıkabilir (4).
Karaciğer Nakli Hangi Durumlarda Yapılır?
Akut karaciğer yetmezliğine (herhangi bir sebeple ani gelişen karaciğer yetmezliği) veya kronik karaciğer yetmezliğine (uzun süredir devam eden karaciğer hasarı) sebep olan hastalıklar ile karaciğerin metabolik hastalıkları karaciğer naklinin uygulandığı başlıca durumlardır. Karaciğer nakli uygulanmasını gerektirebilecek bazı sağlık sorunları şu şekilde sıralanabilir (4, 5):
- Alkole bağlı gelişen siroz gibi karaciğer hastalıkları,
- Nedeni bilinmeyen siroz,
- Hepatit B ve C gibi viral enfeksiyonların neden olduğu karaciğer yetmezliği,
- İleri derece karaciğer kanseri.
Karaciğer Nakli İçin Ne Gerekli?
Karaciğer nakli için öncelikle alıcı ve donör arasında kan uyumu olması gereklidir. Ancak bu noktada genellikle Rh faktörünün uyumu aranmaz. Ek olarak 0 kan grubuna sahip kişiler diğer kan gruplarına sahip olan kişiler için başka şartların sağlanması halinde verici olabilir. Burada önemli olan donörün genel sağlık durumunun iyi olması ve verici olmaya kendi rızasıyla karar vermesidir.
Karaciğer Nakli Ne Zaman Gerekir?
Karaciğer yetmezliği akut ve kronik olmak üzere iki ana başlık altında incelenir. Akut karaciğer yetmezliği hastalarında daha önce bilinen bir karaciğer hastalığı olmamasına rağmen viral enfeksiyonlar, çeşitli ilaçların kullanımı, kimyasal maruziyeti gibi çeşitli sebeplerle ani gelişen karaciğer yetmezliği söz konusudur. Kronik karaciğer yetmezliği ise uzun süreli alkol kullanımı, ilaç kullanımı gibi sebeplerle karaciğerde hasarın uzun süre devam etmesi durumudur. Karaciğer hasarının uzun süre devam etmesi zamanla karaciğerin geri dönüşü olmayan şekilde fonksiyonlarını kaybetmesine ve kronik karaciğer yetmezliği gelişmesine neden olabilir. Uzmanlar akut karaciğer yetmezliği durumunda en hızlı şekilde karaciğer nakli yapılmasını önerebilir. Bununla birlikte kronik karaciğer yetmezliği vakalarında uzmanlar hastalığın seyrine göre karaciğer nakline karar verebilir (5).
Karaciğer Nakli Nasıl Yapılır?
Günümüzde karaciğer nakli ameliyatı beyin ölümü gerçekleşmiş birinden (kadavradan) karaciğerin tamamı alınarak veya uygun bir vericinin karaciğerinin bir kısmı alınarak yapılabilir. Beyin ölümü gerçekleşmiş bir vericiden alınan karaciğer nakli sırasında cerrahlar karın bölgesinden yapılan bir kesi yardımıyla hastanın karaciğerine ulaşır, karaciğeri çıkarır ve yerine kadavradan alınan karaciğeri yerleştirir. Ardından kesiyi kapatır. Canlı donörlü nakil ameliyatlarında ise öncelikle donör genel anestezi etkisi altındayken karaciğerinin bir parçası çıkarılır. Ardından alıcının karaciğeri çıkarılır ve vericiden alınan karaciğer parçası yerine yerleştirilir. “Karaciğer nakli ne kadar sürer?” sorusuna verilebilecek kesin bir yanıt bulunmasa da canlı donörle yapılan karaciğer transplantasyonu ameliyatı 8 ila 18 saat, kadavradan nakil ameliyatı ise 4 ila 6 saat civarında sürebilir (5).
Karaciğer Nakli Sonrası Yaşamda Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
Karaciğer yetmezliği hastaları veya verici olmaya gönüllü olanlar için karaciğer nakli sonrası yaşam standartlarının nasıl olacağı önemlidir. Genel sağlık durumu iyi olan vericilier operasyon sonrasında birkaç ay içerisinde günlük hayatlarına geri dönebilirler. Karaciğer nakli sonrasında organ reddi gelişmemesi için uzmanlar hastaları ve hasta yakınlarını detaylı olarak bilgilendirir. Bu süreçte hastaların dikkat etmesi gerekenler şu şekilde sıralanabilir (4):
- Doktorların önerdiği sürelerde kontrole gitmek,
- Doktor tarafından reçete edilen ilaçları düzenli kullanmak,
- Alkolden veya bitkisel kürlerden uzak durmak,
- Sağlıklı ve dengeli beslenmeye, düzenli olarak egzersiz yapmaya özen göstermek,
- Doktor tarafından önerilmesi halinde grip, zatürre, Hepatit B gibi enfeksiyon hastalıklarına karşı aşı yaptırmak.
Karaciğer nakli karaciğer yetmezliği gelişen hastalarda hayat kurtarıcı olabilir. Ancak nakilden olumlu sonuç alınmasında erken tanı önemlidir. Siz de uzman hekim kadrosu bulunan bir sağlık kuruluşuna başvurmayı ve düzenli kontrollerinizi yaptırmayı ihmal etmeyin.
Karaciğer Nakli Kimlere Yapılmaz?
Birçok ileri derece karaciğer rahatsızlığı için karaciğer nakli çok önemli ve şart olmasına karşın bazı durumlarda karaciğer nakli yapılamamaktadır. Operasyon sadece karaciğer nakli şartlarını taşıyan kişilere yapılmaktadır. Aşağıdaki durumlardan birini veya birkaçını taşıyan kişilere nakil gerçekleştirilememektedir:
- Hayati riske sebep olan hastalığa sahip olma
- Alkol başta olmak üzere bağımlılık yapıcı alışkanlığa sahip olma
- Başka organ yetmezliğine sahip olma
- Yetmezlik derecesinde akciğer, kalp hastalığına sahip olma
- AIDS hastalığına sahip olma
- Ağır ruhsal hastalığa sahip olma
- Karaciğer kanserine sahip olma
- Yüksek akciğer tansiyonuna sahip olma
- Sebebi bilinmeyen ve tedavi edilemeyen enfeksiyona sahip olma
Kimler Karaciğer Vericisi Olabilir?
Karaciğer vericisi olabilmenin bazı şartları mevcuttur. En başta gönüllülük esas olmak üzere diğer şartlar şunlardır:
- Verici olabilmek için yaş sınırlaması mevcuttur. 18 yaşından küçükler ile 65 yaşından büyük yetişkinlerin karaciğerleri alınmamaktadır. Bu yaş aralıklarında cerrahi risk oldukça yüksektir.
- Verici ile alıcı arasında akrabalık bağı bulunmalıdır. En az 4. dereceye kadar akrabalık bağı bulunması beklenmektedir. Bunun dışındaki vericiler için etik kurul onayı alınması şarttır.
- Karaciğer nakli için kan grubu uyuşmazlığına dikkat edilmelidir. Alıcı ve verici arasında uyumsuzluk olmamalıdır.
- Verici; donör olma şartlarını karşılamalı, karaciğer hastalığına sahip olmamalıdır.
- Vericinin karaciğer sağlığının yanında böbrek sağlığı da önemlidir. Bu organlarda herhangi bir rahatsızlık bulunmamamalıdır.
- Vericinin beden kitle indeksinin otuzun üzerinde olması risk teşkil etmektedir. Bu vericilerde karaciğer yağlanması varlığı gibi ekstra faktörler sorgulandıktan sonra nakil gerçekleştirilmelidir.