Kanser Genetiği

Eski Yunanlar kanserin vücuttaki fazla sıvıya bağlı olduğunu düşünürken, 18 ve 19. yüzyıllarda doktorlar parazitlerin kansere neden olduğunu düşünmekteydi. Günümüzde bilim insanları, kanser ve genler arasındaki ilişki hakkında oldukça fazla bilgiye sahiptir. Ultraviyole, radyasyon, virüsler ve çeşitli kimyasallar insan vücudundaki genlerde hasara yol açar. Bazı özel genler(onkogenler ve tümör baskılayıcı genler) etkilenirse, kanser gelişir.

Birçok insanda kanser aile öyküsü olmakla birlikte, meme ve yumurtalık kanserlerinin çoğunluğu aslında kalıtsal nedenlere bağlı değildir. Ebeveynlerin genetik yapılarında meydana gelen ve ‘mutasyon’ olarak adlandırılan, daha sonraki nesillere yani çocuklarına geçebilen genetik farklılıklar nedeniyle ortaya çıkan kanserlere ‘kalıtsal kanserler’ denilmektedir. Tüm kanserlerin yaklaşık %10’u kalıtsaldır. Kalıtsal kanserlere neden olan genetik mutasyonların bilinmesi, ileride kanser oluşumu ile ilgili risklerin belirlenebilmesi açısından önemlidir. Dolayısıyla risk saptanan kişilerde kanser taramaları sayesinde erken tanı ile önlem alınabilmesi, kanserin engellenebilmesi sağ kalımın artırılması sağlanmış olur.

BRCA1 ve BRCA 2 genlerindeki mutasyonlar kalıtsal meme ve yumurtalık kanserlerinin en önemli nedenidir. Bu kanserlerin yaklaşık %50-75’i bu iki gendeki mutasyondan kaynaklanmaktadır.

Meme ve/veya yumurtalık kanseri geçmişi olan birçok ailede bilinen genlerle ilişkilendirilmiş bir mutasyon tespit edilememiştir. Bunun nedeni ailesel kanserlerin diğer genlerdeki mutasyonlar, ortak yaşam alanı ve yaşam tarzı gibi çevresel etmenler ile bunların birleşiminden kaynaklanmasıdır.

Meme ve/veya Yumurtalık Kanseri İçin Riskiniz Nedir?

Kalıtsal meme ve yumurtalık kanserinde genetik risk değerlendirmesi, yalnızca genetik uzmanı hekimler tarafından yapılabilmektedir.

• Ailesinde meme ya da yumurtalık kanseri geçmişi olmayan 30 yaş üstü bir kadın, ortalama risk grubundadır.
• Ailesinde meme ya da yumurtalık kanser geçmişi olan bir kişi için BRCA1/2 genetik testi bu iki kanser türünün oluşumu ve gelişimi açısından riskin değerlendirilebilmesi için uygun bir testtir.
• Eğer bir kişi zaten meme ya da yumurtalık kanseri tanısı almışsa, BRCA1/2 genetik testi, kanserin prognozu ve diğer kanser türlerinin görülme ihtimalini belirleyebilmek için önem arz eder
• Bir kişinin kanser riskinin belirlenmesi, hekimlerin kanser taraması ve önleyici yöntemler ile kişiye özgü tavsiyeler verebilmesini sağlamaktadır. 

Kanserle İlişkili Olabilecek Genler Hangileridir?

Tümör baskılayıcı genler: Bunlar koruyucu genlerdir. Bu genler normalde hücre bölünme hızını sınırlar, hasarlı DNA’yı tamir eder ve hücre ölümünü kontrol eder. Bu genler mutasyona uğradığında hücreler büyümeye devam eder ve sonunda tümör oluşur. BRCA1, BRCA2 (meme kanseri), ve p53 genlerini içeren 30’a yakın tümör baskılayıcı gen tanımlanmıştır. Tüm kanser vakalarının yaklaşık % 50’sinde  p53 geni ya yoktur ya da hasarlıdır.

Onkogenler: Sağlıklı hücreyi, kanseröz hücreye dönüştüren genlerdir. HER2/neu (meme kanseri) ve ras, en yaygın iki onkogendir.

DNA Tamir Genleri: DNA’nın çoğalması esnasında oluşan hataları tamir eder. Tamir edilmeyen hatalar, mutasyona yol açar ve sonunda kanser gelişir. Çeşitli genlerdeki mutasyonlar sonucuna kanser gelişir, ancak kanserlerin pek çoğu belirli bir tip genle ilişkili değildir. Belirli genler, diğer genler veya çevresel faktörlerle tahmin edilemeyen yollarla etkileşerek kanser gelişimine neden olur. Bazı kanser tiplerine duyarlı olan genler tespit edilmiş olup, hasarlı bu genlerin çoğunun belirli organlarda kansere neden olduğu saptanmıştır. Örneğin BRCA1 ve BRCA2 isimli genler meme, yumurtalık ve prostat kanserlerinde, APC, KRAS, MSH2 ve MLH1 genleri barsak kanserinde, VHL geni von Hippel-Lindau sendromu, STK11 geni ise Peutz-Jeggers sendromunda rol almaktadır. TP53 ve RB1 ise birçok ailesel olmayan ve kendiliğinden gelişen kanser ile ilişkilidir. 

BRCA1 ve BRCA2 Genleri Nedir?

Tüm insanlar biri anneden diğeri babadan olmak üzere BRCA1 ve BRCA2 genlerinin 2

kopyasına sahiptir. Bu iki genin görevi ise, vücudun farklı bölgelerinde kanser gelişmesinin önlenmesidir.

BRCA1/2 genlerinin fonksiyonlarını düzgün bir biçimde yerine getiremediği durumda ise, meme, yumurtalık, pankreas ve prostat kanserlerinin gelişme riski artmaktadır.

BRCA1/2 mutasyonu olan bireylerde kanser diğer bireylere göre daha erken yaşta ortaya çıkar ve aynı ya da farklı bir organdaki ikincil bir kanser ortaya çıkma riski de daha yüksektir.

Sağlık Destek Sitesi Genetik Kanser Polikliniği, BRCA1/2 testi bu iki genin analizi ile kanser riskini arttıran tüm kalıtsal genetik mutasyonların ortaya çıkmasını sağlamaktadır.

BRCA1/2 Genetik Testi Sizin İçin Uygun mu?

Aşağıdaki kişisel ya da ailesel geçmiş ile ilgili soruların cevaplanması ile genetik testin sizin için uygun olup olmadığı belirlenebilir:

• 45 yaşından önce meme kanseri tanısı alan var mı?
• 60 Yaşından önce östojen reseptör, progesteron reseptör ve HER2/neu negatif meme kanseri tanısı alan var mı?
• Her iki memede kanser bulgusu var mı?
• Herhangi bir yaşta yumurtalık, yumurtalık kanalı ya da birincil peritonel kanser bulgusu olan var mı?
• Herhangi bir yaşta erkek meme kanseri geçmişi olan aile bireyi var mı?
• Aynı aile içerisinde 2 ya da daha fazla meme/yumurta/pankreas ve/veya prostat kanseri geçmişi var mı?
• Ailede BRCA1 ya da BRCA 2 mutasyonuna sahip olduğu bilinen birey var mı?

Genetik Test Sonucu Açıklamaları:

Genetik test yaptıran bir kişi mümkün olan 3 sonuçtan birini elde edecektir: Pozitif, negatif ve yetersiz sonuç (İlişkilendirilmemiş varyant, VUS)

BRCA1/BRCA2 Mutasyonu Olan Bir Kişiye Tıbbi Tavsiyeler: 

Tespit Edilen Mutasyonu Olmayan Hastalar İçin Tıbbi Tavsiyeler

Meme kanseri öyküsü olan hastalarda, hastalık evresine uygun olarak bakım ve klinik takip yapılmalıdır.

Ailesinde yumurtalık kanseri hikayesi olan hastalara:

• Yumurtalık kanseri taraması ve muhtemel önleyici cerrahi müdahalenin tartışılması gerekmektedir.

Ailesinde meme kanseri hikayesi olan hastalara:

• Meme kanseri taraması ve muhtemel önleyici cerrahi müdahalenin tartışılması gerekmektedir.

Eğer ailede bilinen BRCA1/2 mutasyonu varsa ve sizin testiniz negatif ise, genel meme kanseri taraması yapılması daha uygundur. Eğer ailede diğer kanser türleri varsa, o kanserlere yönelik tarama ve önleyici faaliyetler değerlendirilmelidir.

Sağlık Destek Sitesi Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.