Tüm vücut dengesini alt üst ediyor

İnsan sağlığı ve neslinin devamı metabolizma, büyüme-gelişme, zihinsel fonksiyonlar, bağışıklık sistemi ve üreme için hayati rolleri bulunan hormon ve benzeri sinyal taşıyıcı maddelerin kusursuz çalışmasına bağlıdır. Endokrin ve nöroendokrin sistemler olarak bilinen ve vücut içinde bir noktadan diğerine sinyal ileten ağlarda herhangi bir sebeple karışıklığa yol açan kimyasal maddelere ise “endokrin karıştırıcı” adı verilmektedir. Radyofrekans iletiminin bozulmasına yol açan “jammer”lara benzetebilecek bu maddeler moleküler düzeyde sinyal taşıyıcı maddeleri algılayan sabit sensörleri geçici olarak köreltmek ya da bu sensörleri kandırarak aşırı uyarmak suretiyle etki gösterir.

Hormon ve benzeri moleküller dolaşımda genellikle bir kargo proteinine bağlı halde taşındıklarından bu proteinlerin yapısını ve miktarını değiştiren kimyasal maddeler de sinyal iletimini bozabilir. Diğer taraftan, bazı kimyasal maddeler ise hormonların üretimi ya da aktive/deaktive olmasına karışarak endokrin sistemlerde arızaya yol açabilmektedir. Bazı sensörler ise sabit değil de hareketli olduğundan bağladıkları hormonları (sensör-hormon ilişkisi birleşen lego parçalarına benzer) doğrudan DNA’ya taşımak suretiyle bu moleküllerin yaşamsal kodlara erişmesini sağlayabilmektedir.

Günlük yaşamda sıkça karşılaşıyoruz

Bir hayvana ait hormon başka bir hayvan türüne toksik etki gösterebileceği gibi bitkisel hormonlar da farklı yollardan insan ve hayvanlara ulaşarak istenmeyen etkilere yol açabilir. İlaç endüstrisince üretilen sentetik hormonlar, kimya endüstrisinde kullanılan kimyasal ajanlar ve yan ürünler de endokrin sistemleri bozabilmektedir. Gelişme geriliği, dikkat dağınıklığı, hiperaktivite, entellektüel becerilerde azalma, erken ya da geç ergenliğe girme, obezite, iştahsızlık gibi yeme davranış bozuklukları, sperm sayı ve kalitesinde bozukluk-kısırlık, tiroit hormon yetersizliği, iskelet anormallikleri, yorgunluk, sık hasta olma, erken yaşlanma ve hatta bazı tür kanserlerle ilişkili olduğundan neredeyse çoğu bilim adamının şüphe duymadığı bu kimyasal ajanlara akla gelebilecek her ortamda, kullanılan çoğu malzemede (ambalaj, boya, oyuncak vs) ve hatta gıda maddelerinde (zirai kalıntılar, katkı maddeleri vs) rastlamamak/maruz kalmamak neredeyse imkansızdır.

Bu maddelere dikkat!

Tanımlanmış bine yakın endokrin bozucu arasında; ev ortamında bulunanlar aletler, yapı/izolasyon malzemeleri, mefruşat, mobilya ve temizlik ürünleri,  kozmetikler, şampuan, losyon ve sabun gibi kişisel bakım ürünleri, gıda katkı maddeleri, plastik ve lastik ürünleri, haşere ve böcek öldürücüler, dezenfektanlar ve antimikrobik ürünler, tutkal, boya, ahşap ürünlerinde kullanılan yüzey koruyucular, çözücüler, alev almayı önleyecek kimyasallar, metalurjide kullanılan ürünler, fitoöstrojenler, flavinoidler, fenolik asitler ve hastane ortamında özellikle laboratuvarda kullanılan kimyasallar sayılabilir.

Alınması gereken önlemler

• Bu kimyasal maddelere karşı bilinç daha ilkokul yıllarında verilecek eğitimle artırılmalı
• Habitatın (hava, su kaynakları, bitki örtüsü vs) ve yaşam alanlarımızdan uzakta dahi olsalar başka canlıların doğal ortamlarının korunmasına (endüstriyel atıkların filtrelenmesi vs) özen gösterilmeli
• Çocuk sahibi olmayı planlayan çiftlere, gebe ve yeni annelere eğitim verilmeli
• Dayanıklı tüketim malzemeleri, ev ortamında kullanılan ürünler alınırken bilinçli davranılmalı
• Sebze ve meyvelerin tarımsal ilaç vs’den arınmış olmasına özen gösterilmeli, gerekli durumlarda evdeki musluklarda filtre kullanılmalı
• Gıda maddeleri (bilhassa işlenmiş) ile temas halinde olan plastik ve benzeri petrokimyasallardan üretilmiş kaplar, ambalajlar bilinçli seçilmeli
• Cam şişede sular tercih edilmeli
• Kaynağı/içeriği bilinmeyen bitkisel karışımlar sağlık profesyoneline danışılmadan tüketilmemeli, bilinmeyen mantarlar toplanıp yenmemeli
• Bebek ve çocukların normal gelişim gösterip göstermedikleri mutlaka izlenmeli
• Erken veya geç ergenlik belirtisi gösteren, hızla ve aşırı kilo alan çocuklar hekim muayenesinden geçirilmeli
• Şüpheli gölet ve su birikintilerine yüzme/serinleme amacıyla girilmemeli
• Kullanılmayan deterjan, temizlik sıvıları ve ilaçlar (örn. doğum kontrol hapları, hormon içeren ilaçlar) lavabo, klozet vs’ye dökülmemeli
• Sinek ve sivrisinek kovucu olarak doğal uçucu yağlar (lavanta, ökaliptus, limon, nane gibi) tercih edilmeli

Sağlık Destek Sitesi Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.