Günümüzde insan sağlığını tehdit eden en tehlikeli alışkanlıklardan biri sigaradır. Sigara dumanı, içindeki yaklaşık 5 bin civarında zararlı madde nedeniyle, vücuda alındığında çok sayıda hastalığa neden olmaktadır. Sigara akciğerler ve kalbe olan zararlı etkileri dışında, neredeyse vücuttaki tüm organları etkileyen bir dizi problemi de beraberinde getirmektedir. Sigara kullanımı, tüm dünyada en önemli önlenebilir ölüm veya hastalık sebebini oluşturmaktadır. Türkiye’de yılda yaklaşık 100 bin, ABD’de yılda 430 bin insan, sigaraya bağlı hastalıklar nedeniyle hayatını kaybetmektedir. ABD’de nüfusun yaklaşık yüzde 25’i sigara kullanmakta, Türkiye’de bu oran kent nüfusu içinde yüzde45’e çıkmaktadır.

Akciğer kanserinin yüzde 85’i, kronik bronşitin yüzde 75’i, kalp hastalıklarının yüzde 25’i sigaradan kaynaklanmaktadır. Akciğer kanserine yakalanma riski hiç içmeyenlerde yüzde 3, günde 1 paket içenlerde yüzde 61, 1-2 paket içenlerde yüzde 217’dir.

Çocuklar sigaranın varlığından erken yaşta haberdar oluyor

Sosyal, psikolojik ve genetik faktörlerin bileşimi sonucu ortaya çıkan sigara alışkanlığı, daha çok çocukluk ve gençlik yaşlarında ortaya çıkmaktadır. Çocuklar erken yaşlarda sigaranın varlığından haberdar olmaktadır. Çocukların dörtte üçü, ebeveynleri sigara içsin veya içmesin 5 yaşına geldiklerinden sigarayı öğrenmektedir. 11 yaşındaki çocukların üçte biri, 16 yaşındaki çocukların üçte ikisinin sigarayı denemiş oldukları saptanmıştır. İngiltere’de her gün yaklaşık 450 çocuk sigaraya başlamaktadır. Yapılan araştırmalara göre 11 yaş civarındaki gençlerde sigara içme oranı düşükken, yaş arttıkça bu oran ciddi bir şekilde yükselmekte ve 11-15 yaş arası sigara içenlerin oranı, yüzde10-11’lere ulaşmaktadır. Sigara içen erkek çocukların sayılarının daha fazla olduğu, erkeklerin kızlara oranla daha erken yaşta sigaraya başladıkları gözlenmiştir.

Gençlik çağlarında sigaraya başlama nedenleri arasında; arkadaşlara uymak, dışlanmaktan çekinmek, cool görünmek, bağımsızlık arayışı, özenme, eğitim yıllarında yaşanan stres (özellikle üniversite çağı), öğretmenlerin sigara içmeleri, sigara içen modeller (gençlik, moda ve erkek dergileri), doktorların sigara içmeleri ( sigara içen kişiler üzerinde çok olumsuz etki yapmakta, kişiye sigara içmek için kendince bir neden bulma hakkı tanımaktadır), sigara şirketlerinin reklamları (ağızlarındaki sigara bulunan kovboy resimleri ve filmleri, şık ve zengin ortamlarda sigara içilmesi…)

Akciğer kanserine yakalanma riski 10 kat artıyor

Gençlere sigarının yol açabileceği sağlık problemleri anlatıldığında dinlemekten etkilenmemektedirler. Arkadaş çevresinin sigara içmeyi onaylaması bir ergen için daha önemlidir. Sigara içenleri yanıltan en önemli durumlardan biri de, sigara içtikleri halde özellikle akciğer kanserine yakalanmayan insanlar olduğu gibi sigara kullanmayan ve akciğer kanseri hastası olabilen kişilerdir. Sigara içen kişiler akciğer kanserine yakalanmasa bile sigara içen birinin akciğer kanserine yakalanma riski, içmeyenlere göre 8-10 kat daha fazladır. Akciğer kanseri olan kişilerin de yüzde 80’i sigara içenlerden oluşmaktadır. Günde bir paket sigara içenlerin akciğer kanserine yakalanma riski içmeyenlere oranla 10 kat daha fazladır. 2 paket içenlerde bu fark 25 kata çıkmaktadır.

Sigara, ölüme giden yol için vize veriyor

• Sigara ile birlikte alınan nikotin vücuda ilk girdiğinde beyin ve sinir sistemini uyarır. Ancak sonraki alışlarda beyin ve sinir sistemi üzerinde baskılayıcı, uyuşturucu bir etki gösterir. Kan basıncı ve nabız yükselir, sindirim yavaşlar. Organların yeterince kan almaları engellenir. Çok yüksek dozlarda bulantı, kusma ve solunum felci ile ölüme neden olur.
• Sigara içenlerde ortaya çıkan en önemli akciğer problemlerinde biri de KOAH’tır (kronik bronşit ve anfizem). Bu hastalıklar, öksürük ve balgam çıkarma ile başlayıp hava yolları va akciğerlerde harabiyet ile ileri yaşlarda nefes darlığı ile seyreden hastalıklardır. Solunum yolu enfeksiyonları sigara içenlerde daha sık ortaya çıkmaktadır. Sigara içmek zor nefes almak anlamına gelmektedir. 20 yaşında nefes alma kapasitesi yüzde100’ken, sigara içenlerde ileri yaşlarda bu oran, yüzde40’lara kadar düşmektedir.
• Erkeklerde sigara içimi ile koroner kalp hastalıkları riski, yüzde 60-70 oranında artmaktadır. Kalp hastalıklarına bağlı ani önümler sigara içen erkeklerde 2/4 kat daha fazladır. Kadınlarda ise doğum kontrol hapı kullanımı ile birlikte sigara kullanımı sonucu ortaya çıkan kalp krizi riski, içmeyenlere göre 10 kat daha fazladır. Yüksek tansiyonu olan kişilerde sigara içimi beyin kanaması riskini artırmakta ve bu kişilerde felç daha çok görülmektedir.
• Sigara cildin ön büyük düşmanıdır. Cilde su veren kan damarları sigara içtikten sonra birkaç dakika büzülmektedir. Ciltte renk değişikliği olur ve cilt erken yaşlanır.
• Diş etleri kirli ve pis bir görünüm kazanır, diş eti hastalıkları ortaya çıkar.
• Ağızda tat alma eksikliği ortayı çıkar ve dudak, dil kanseri görülme riski artar.
• Gırtlak ve nefes borusunda iltihaplanma, kronik farenjit durumu, ses tellerinde kanser riski görülmektedir.
• Gözlerde katarakt ve ileri yaşlarda körlük görülebilir.
• Mide ve yemek borusunda ülser, kanama, gastrit ve kanser riski artmaktadır.
• Kadınlarda kısırlık, düşük, eksik doğum, erken menopoz, rahim kanseri, adet düzensizlikleri, hormonlarda azalma, erkeklere iktidarsızlık, ereksiyonda ve sperm sayısında azalma gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır.
• Sigara mesane kanseri riskini artırır.
• Ellerde ve parmaklar sararma, tırnaklarda zayıflama olur.
• Kemik ve iskelet sistemi bozulur, kemik erimesi ortaya çıkabilir.
• Kol ve bacak damarlarında çeşitli hasarlar oluşabilir, kılcal damar tıkanmaları nedeniyle el ve ayaklar bu tıkanıklığa bağlı olarak kesilebilir.
• Vücutta yorgunluk, halsizlik, stres, performans düşüklüğü ve reflekslerde azalma görülür.

Bırakmayı gerçekten istemek herşeyden önce geliyor

Sigara bırakma konusunda Batı ülkelerinde yaygın olan sigarayı bırakma poliklinikleri, ülkemizde de yaygınlaşmaya başlamıştır. Sağlık Destek Sitesi Hastanesi Sigarayı Bırakma Polikliniğimize başvuran kişiler; göğüs hastalıkları, kardiyoloji ve psikiyatri kliniklerinin ortak olarak yürüttükleri bir poliklinik. Bu polikliniğe özellikle sigarayı bırakma konusunda niyetli ancak bunu başaramayan kişilerin tedavisi tercih ediliyor. Kişinin bunu öncelikle istemesi gerekiyor. Bir yakını bile getirse kendi istemedikçe çoğu zaman bunu başaramıyor. Bir de sigarayı bırakmayı çok istediği halde nikotin bağımlılığı nedeniyle bunu başaramayan kişiler takibe alınıyor.

Hastaların fiziksel muayeneleri yapılıyor

Sigarayı bırakma polikliniğine başvuranlar öncelikle; kardiyoloji ve göğüs hastalıkları uzmanı tarafından muayene ediliyor. Daha sonra kalp ve solunum durumunu belirlemek amacıyla geniş kapsamlı tetkikler yapılıyor. (Akciğer grafisi, solunum fonksiyon testleri, elektro kardiyogram, riskli hastalarda efor testi ve kalp eko kardiyografisi, kan şekeri, üre, karaciğer fonksiyon testleri, sedimantasyon, kolesterol, trigliserid düzeyleri.) Daha sonra kişinin sigaraya bağımlılık derecesini belirlemek amacıyla “nikotin bağımlılık testi” uygulanıyor. Sigarayı bırakmak isteyen kişi sigaranın zararları ve yol açtığı hastalıklar konusunda bilgilendiriliyor. Hastanın nikotine bağımlılık derecesi belirlendikten sonra sigarayı bırakmada kullanılacak yöntemler tespit ediliyor (ilaç kullanımı, nikotin bantları…) ve hasta ile birlikte sigarayı bırakma günü saptanıyor. Hastanın sigarayı bırakma süreci esnasında ortaya çıkabilecek problemleri için psikiyatri uzmanı devreye girerek, kişinin sıkıntıları rahatlatılmaya çalışılıyor.

Sigaraya fiziksel mi yoksa psikolojik olarak mı bağımlısınız?

Sigara bağımlılığının iki yönü bulunmaktadır. Fiziksel ve psikolojik bağımlılık. Fiziksel bağımlılığı sigaradaki “nikotin” maddesi yapar. Psikolojik bağımlılık ise kişiden kişiye değişmektedir. Kendine güvensiz, sorunlardan kaçan kişiler psikolojik bağımlılığa daha eğilimlidir. Nikotin bağımlılığı oluşmuş kişilerde sigarayı bıraktıktan sonraki ilk 3 gün en zor dönemdir. Bu dönemde; huzursuzluk, sinirlilik, konsantrasyon güçlüğü ortaya çıkabilir. Bu dönemde aktif olmak, kafeinden uzak durmak, sigarayı akla getirecek ortamlarda bulunmamak, sakız çiğnemek ve kuruyemiş yemek, dönemi daha kolay atlatmada yardımcı olacaktır. Yine bu dönemde nikotin bantları ve sakızları da kişiye yardımcı olabilir. Psikolojik bağımlılığı belirgin olan kişilerde ise psikiyatri gözetiminde ve gerekirse antidepresan türü ilaçlardan yardım alınmalıdır.

Sigara içen kişilerin önemli bir bölümü, sigarayı bırakma konusunda ufak bir teşvik ve destek beklemektedir. Kendi başına sigarayı bırakmak yönünde karar alan kişilerde başarı oranı yüzde10’un üzerine çıkmamaktadır.

Sigarayı bırakmaya kendinizi hazırlayın

• Sigarayı bırakma kararında olumlu düşünün. Başarılı olamayacağınıza ya da zorlanacağınıza dair düşünceleri kafanızdan kovun. Milyonlarca kişi sigarayı bıraktı ve sağlığına kavuştu. Sizin onlardan bir eksiğiniz yok.
• Sigarayı neden bırakmak istediğinizi listeleyin ve bir kağıda yazın. Sigara aklınıza geldikçe bu listeye bir göz atın.
• Sigara sağlığınıza ve başkalarına olan sorumluluklarınıza gölge düşürmektedir. Sigarayı bırakmak için başka güçlü nedenleriniz olduğunu da unutmayın.
• Sigara bulamadığınızda nasıl huzursuz olduğunuzu, bir paket sigara almak için nasıl koşturduğunuzu, ateş bulmak için nasıl çabaladığınızı düşünün.
• Lokantada sigara içtiğiniz için istediğiniz yere oturamadığınızı ve toplumda ikinci sınıf vatandaş muamelesi gördüğünüzü unutmayın.
• Sigarayı bırakmak için özel bir gün saptayın. Başka bir anlamlı (doğum günü, evlik yıldönümü, evlilik…) günü düşünün ve her yıl çifte kutlama yapın.
• Sigarayı bırakma kararına başkalarına da ortak edin.
• Sigarayı bırakacağınız günü çevrenize ilan edin. O gün size önemli bir destek gelecektir.

Unutmayın! Sigarayı bıraktıktan sonra hayatın tadı çok daha kolay çıkarılıyor

• İlk günlerde hayat temponuzu artırın. Zevk aldığınız işlerle uğraşın. Sigara içilmeyen yerlere gidin.
• Bol sıvı alın, ancak yanında sigara içmek isteyeceğiniz içeceklerden uzak durun.
• İhtiyaç duyuyorsanız elinizde anahtarlık, tesbih tutun.
• Sakız çiğneyin
• Yemeklerden sonra mutlaka dişlerinizi fırçalayın
• Canınız sigara istediğinde süt ve meyve suyu için
• Sigara içmeyenlerle birlikte olmaya çalışın
• Sigara içmek istediğinizde duş alın
• Bol egzersiz yapın, kendinizi çok daha iyi hissedeceksiniz

Ve sağlığınız yeniden sizinle…

Son sigara içildikten 12 saat sonra vücut kendini iyileştirmeye başlar. Vücuttaki nikotin ve karbonmonoksit miktarı hızla azalmaya başlar, birkaç gün içinde vücutta belirgin bir rahatlama olur. Birkaç gün içinde nefes alma rahatlar, sigaranın yol açtığı öksürük yavaş yavaş azalmaya başlar, egzersiz kapasitesi artar. Kişi, sigaranın kokusu, bütçesine getirdiği yük ve bağılılıktan kurtulur. Vücuttaki nikotinin büyük bir kısmı 2-3 gün içinde atılmaktadır.

Sigarayı bıraktıktan sonra 5 yıl sonra kalp krizi riski içmeyenlerle aynı düzeye iner.

10 yıl sonra akciğer kanserinden ölüm riski, yüzde 50 oranında azalır.

10-20 yıl sonra herhangi bir nedenle ölüm riski, içmeyenlerle aynı olur

Sigarayı bıraktıktan 1 yıl sonra koroner kalp hastalıklarına bağlı ölüm riskinde yüzde 50 azalma olur

Sigarayı bırakmada psikolojik bağımlılığı belirgin olan kişilerde ise psikiyatri gözetiminde ve gerekirse antidepresan türü ilaçlardan yardım alınmalıdır. Sigarayı bırakma sonrasındaki sıkıntıların geçici olduğunu ve daha sağlıklı bir yaşama başlangıç teşkil ettiği unutulmamalıdır.

Sağlık Destek Sitesi Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.