Erteleme Davranışı ‘’sonra Yaparım Tuzağı’’
ERTELEME DAVRANIŞI
‘’Sonra Yaparım Tuzağı’’
Erteleme; kişilerin hayatında sıkça karşılaşabildiği ve çoğu zaman işlevselliği engelleyen bir davranış biçimidir. Herhangi bir işin ya da sorumluluğun ertelenmesi; başlangıçta basit bir tercih gibi görünse de bu durumun sık sık ve uzun vadede yaşanması bireylerde bir takım ruhsal sıkıntıların yaşanmasına neden olabilmektedir. Stres; suçluluk duygusu ve düşük özsaygı gibi psikolojik etkiler; erteleme davranışından sonra yaşanan ruhsal sıkıntılara örnek verilebilir. Erteleme davranışının temelinde; kişisel motivasyon eksikliklerinden; duygusal kaçınmalara kadar pek çok sebep bulunabilir. Bu yazıda; erteleme duygusunun nedenlerini ve etkilerini inceleyerek; bu davranışla nasıl başa çıkılabileceğine dair stratejiler sunulacaktır.
Kişi gündelik yaşantısında ne yapması gerektiğini bilir fakat yapması gerekeni zamanında yapmayarak sık sık erteleme davranışında bulunabilmektedir. Bu durum bireylerin her zaman tembelliğinden ya da isteksizliğinde kaynaklanmaz. Bu durumun yaşanmasına sebep olan pek çok etken vardır.
Erteleme Davranışının Sebepleri:
1- Mükemmeliyetçilik; birey yaptığı her işin hatasız ve kusursuz olmasını bekler. Fakat bu durum yüksek oranda enerji ister. Bazen bireyler çok fazla enerji harcamaya hazır değildirler. Bu sebeple o işi yapmak için çok fazla enerji sarf edebilecekleri duruma hazır olmayı beklerler ve o ana kadar yapılması gerekeni erteler dururlar. Mükemmeliyetçi kişiler yaptıkları her işin en iyi sonucunu almaya çalışırlar; aksi durumu düşünmeleri halinde ise o işi yapmaktan kaçınırlar.
2- Başarısızlık korkusu; kimi bireyler yaptıkları herhangi bir iş için basit olsun ya da zor olsun fark etmeksizin başarısız olmaktan kaçınırlar. Özellikle eleştiriye kapalı bireylerde erteleme davranışı daha sık gözlemlenen bir durumdur. Bireyin herhangi bir eleştiriden kaçınması; sorumluluk almaması anlamına da gelebilmektedir. Bu sebeple başarısız olma endişesi sebebiyle kişiler yapması gereken işleri erteleme ihtiyacı duyarlar.
3- Başarı korkusu; başarılı olmak çoğu zaman sorumluluğu beraberinde getirmektedir. Sorumluluk; kişinin daha fazla enerji tüketmesine; zihinsel veya bedensel olarak daha fazla aktif olmasına sebep olur. Tüm bunların yanında başarılı olan kişilere karşı diğer bireylerin beklentisi olmaya başlar. Bu gibi durumlar kişinin başarılı olma endişelerini tetikler; dolayısıyla kişi kendisini başarılı kılacak pek çok eylem ve durumdan kaçınabilir. Bu durum erteleme davranışıyla kendini gösterebilmektedir.
4- Anlam eksikliği ve motivasyon; kişiler yaptıkları işlerin anlamlı olmasına ve bunun yanında o işi yapmak için motive olmaya ihtiyaç duymaktadır. Kişi yaptığı ya da yapması gereken herhangi bir işin anlamsız ve gereksiz olduğunu düşünmesi halinde ve o işi yapmaya kendini motive hissetmediğinde erteleme davranışı kendini göstermeye başlayacaktır.
5- Dikkat dağınıklığı ve dürtüsel olma hali; erteleme davranışının büyük bir kısmı daha çok bireyin dikkat dağınıklığı ve dürtüsel olmasından kaynaklanmaktadır. Özellikle teknolojinin son yıllarda ki yaygınlığı ile beraber sosyal medya; TV gibi pek çok teknolojik ürünler bireylerin dikkatini dağıtmada oldukça güçlü bir yere sahip oldu. İnsan beyni zor veya zaman alan işleri yapmaktan ziyade anlık tatmin sağlayan; eğlenceli ve hızlı olan durumları sever. Bu sebeple günümüz insanları bunları sağlayacak her türlü durumlara yönelmeye başlamıştır. Özellikle sosyal medya veya pek çok teknolojik ürün eğlence ve anlık tatmin duygusuna hizmet etmesi durumundan dolayı kişiler yapılması gereken işleri erteleme eğilimindedir.
6- Kaygı ve stres; kişi ruhsal olarak birtakım sorunlar yaşamaya başladığında; özellikle zihinsel anlamda kendini yorgun hissetmeye başlar. Bu duruma bedensel yorgunluk da eşlik edebilir. Unutulmamalıdır ki zihin ve beden etkileşimli olarak bütündür. Özellikle kaygı bozukluğu yaşayan bir kişi zihinsel olarak kendini çok fazla yorgun hissedebilir ve yapması gereken işleri sıklıkla erteleyebilir. Kaygı gibi diğer ruhsal sıkıntılar da erteleme davranışını doğurabilmektedir.
7- Alışkanlık haline getirme; her davranış gibi erteleme davranışı da alışkanlığa dönüşebilmektedir. Kişi hayatında neyi sıklıkla tekrar eder ise o alışkanlığa dönüşür. Kişi hayatı boyunca sık sık erteleme davranışını göstermiş ise bu davranış şekli artık bir döngüye girmiş demektir.
Erteleme Davranışının Üstesinden Gelmek:
1- Erteleme davranışın altındaki sebebi ya da sebepleri bulmak erteleme davranışının üstesinden gelebilmek için atılması gereken ilk adımdır. Her bireyin erteleme davranışının altında farklı nedenler olabilmektedir. Bunlar arasında mükemmeliyetçilik; özgüven eksikliği; motivasyon kaybı gibi durumlar bulunabilir. Birey altta yatan sebepleri bulduğunda; sorunların üstesinden gelmek için problemleri detaylandırmalı ve gerektiğinde psikoterapi yolu ile destek almalıdır. Örneğin; mükemmeliyetçi bir yapıdan dolayı erteleme davranışı gerçekleşiyorsa; kişi mükemmeliyetçi yanını kendisini engellemeyecek bir noktaya getirmelidir.
2- Küçük adımlarla gerçekçi hedeflere doğru ilerlemek erteleme davranışında atılması gereken en önemli ikinci adımdır. Erteleme davranışı gösteren pek çok birey kendisine zor gelecek hedefler belirlemektedir. Büyük veya göz korkutucu görünen işleri daha küçük ve yönetilebilir parçalara bölerek yapmak; bireyin o işi yapmasını daha fazla kolaylaştırır. Örneğin; günde 1 saat spor yapmayı hedefleyen bir kişinin günde 15 dakika ya da 20 dakika yürümeye başlaması hedeflenen noktaya gelinmesini kolaylaştırır.
3- Öncelik listesi oluşturmak her zaman için acil ve önemli işleri belirlemeyi kolaylaştırmaktadır. Acil ve önemli işlerin öncelikli hale gelmesi o işi yapmaya kişiyi daha fazla motive etmektedir ve işlerin aksamasına engel olabilmektedir.
4- İç ve dış motivasyonu güçlendirmek için kişinin kendisine ufak ödüller vermesiyle gerçekleşebilir. Çoğunlukla yapılan işlerin akabinde ödül verilir fakat bu durum ilgili iş yerine getirilmediğinde aksayabilmektedir. Bu sebeple ilgili işe başlamadan önce bireyin kendisini ödüllendirmesi iç ve dış motivasyonu arttırır ve bu durum kişinin yapması gereken işi yerine getirmesini kolaylaştırabilir. Ödül her zaman görevden sonra değil; öncesinde de gelebilir; öncesinde gelen ödüller bazı durumlarda bireye daha fazla motivasyon sağlayabilir.
5- Dikkat dağıtan tüm unsurlardan uzak durmak erteleme davranışının üstesinden gelmek için atılan diğer önemli adımlardandır. Çalışma alanının düzenlenmesi; telefon vb. aletleri uzaklaştırmak ya da bildirimleri kapatmak odaklanmayı arttırır. Sosyal medyadan uzak durmak da aynı şekilde odaklanmayı arttırarak bireyin yapması gereken işe daha fazla zaman ayırmasını sağlayabilmektedir.
6- Kusurlu olmaya izin vermek; bir işe başlamaya bireyi bir adım daha yaklaştırabilir. Mükemmeliyetçi olmak; bir işi yapmanın; onun kusursuz olması gerektiğine inanmak hangi iş olursa olsun kişiyi bir adım geride tutmaktadır. Bu sebeple mükemmeliyetçi duygularından arınabilen bireyler; yapılan bir işin kusurlu olabileceğine izin verebilen bireyler yapılması gereken işler konusunda bir adım geride durmak yerine o işi yapmaya daha önde başlayabilmektedir. Mükemmeliyetçilik duyguları çoğunlukla bireyleri yapılması gereken işler konusunda durdurmaktadır.
Uzm.Psk.Berivan Edemen
Derman Psikoloji
‘’Sonra Yaparım Tuzağı’’
Erteleme; kişilerin hayatında sıkça karşılaşabildiği ve çoğu zaman işlevselliği engelleyen bir davranış biçimidir. Herhangi bir işin ya da sorumluluğun ertelenmesi; başlangıçta basit bir tercih gibi görünse de bu durumun sık sık ve uzun vadede yaşanması bireylerde bir takım ruhsal sıkıntıların yaşanmasına neden olabilmektedir. Stres; suçluluk duygusu ve düşük özsaygı gibi psikolojik etkiler; erteleme davranışından sonra yaşanan ruhsal sıkıntılara örnek verilebilir. Erteleme davranışının temelinde; kişisel motivasyon eksikliklerinden; duygusal kaçınmalara kadar pek çok sebep bulunabilir. Bu yazıda; erteleme duygusunun nedenlerini ve etkilerini inceleyerek; bu davranışla nasıl başa çıkılabileceğine dair stratejiler sunulacaktır.
Kişi gündelik yaşantısında ne yapması gerektiğini bilir fakat yapması gerekeni zamanında yapmayarak sık sık erteleme davranışında bulunabilmektedir. Bu durum bireylerin her zaman tembelliğinden ya da isteksizliğinde kaynaklanmaz. Bu durumun yaşanmasına sebep olan pek çok etken vardır.
Erteleme Davranışının Sebepleri:
1- Mükemmeliyetçilik; birey yaptığı her işin hatasız ve kusursuz olmasını bekler. Fakat bu durum yüksek oranda enerji ister. Bazen bireyler çok fazla enerji harcamaya hazır değildirler. Bu sebeple o işi yapmak için çok fazla enerji sarf edebilecekleri duruma hazır olmayı beklerler ve o ana kadar yapılması gerekeni erteler dururlar. Mükemmeliyetçi kişiler yaptıkları her işin en iyi sonucunu almaya çalışırlar; aksi durumu düşünmeleri halinde ise o işi yapmaktan kaçınırlar.
2- Başarısızlık korkusu; kimi bireyler yaptıkları herhangi bir iş için basit olsun ya da zor olsun fark etmeksizin başarısız olmaktan kaçınırlar. Özellikle eleştiriye kapalı bireylerde erteleme davranışı daha sık gözlemlenen bir durumdur. Bireyin herhangi bir eleştiriden kaçınması; sorumluluk almaması anlamına da gelebilmektedir. Bu sebeple başarısız olma endişesi sebebiyle kişiler yapması gereken işleri erteleme ihtiyacı duyarlar.
3- Başarı korkusu; başarılı olmak çoğu zaman sorumluluğu beraberinde getirmektedir. Sorumluluk; kişinin daha fazla enerji tüketmesine; zihinsel veya bedensel olarak daha fazla aktif olmasına sebep olur. Tüm bunların yanında başarılı olan kişilere karşı diğer bireylerin beklentisi olmaya başlar. Bu gibi durumlar kişinin başarılı olma endişelerini tetikler; dolayısıyla kişi kendisini başarılı kılacak pek çok eylem ve durumdan kaçınabilir. Bu durum erteleme davranışıyla kendini gösterebilmektedir.
4- Anlam eksikliği ve motivasyon; kişiler yaptıkları işlerin anlamlı olmasına ve bunun yanında o işi yapmak için motive olmaya ihtiyaç duymaktadır. Kişi yaptığı ya da yapması gereken herhangi bir işin anlamsız ve gereksiz olduğunu düşünmesi halinde ve o işi yapmaya kendini motive hissetmediğinde erteleme davranışı kendini göstermeye başlayacaktır.
5- Dikkat dağınıklığı ve dürtüsel olma hali; erteleme davranışının büyük bir kısmı daha çok bireyin dikkat dağınıklığı ve dürtüsel olmasından kaynaklanmaktadır. Özellikle teknolojinin son yıllarda ki yaygınlığı ile beraber sosyal medya; TV gibi pek çok teknolojik ürünler bireylerin dikkatini dağıtmada oldukça güçlü bir yere sahip oldu. İnsan beyni zor veya zaman alan işleri yapmaktan ziyade anlık tatmin sağlayan; eğlenceli ve hızlı olan durumları sever. Bu sebeple günümüz insanları bunları sağlayacak her türlü durumlara yönelmeye başlamıştır. Özellikle sosyal medya veya pek çok teknolojik ürün eğlence ve anlık tatmin duygusuna hizmet etmesi durumundan dolayı kişiler yapılması gereken işleri erteleme eğilimindedir.
6- Kaygı ve stres; kişi ruhsal olarak birtakım sorunlar yaşamaya başladığında; özellikle zihinsel anlamda kendini yorgun hissetmeye başlar. Bu duruma bedensel yorgunluk da eşlik edebilir. Unutulmamalıdır ki zihin ve beden etkileşimli olarak bütündür. Özellikle kaygı bozukluğu yaşayan bir kişi zihinsel olarak kendini çok fazla yorgun hissedebilir ve yapması gereken işleri sıklıkla erteleyebilir. Kaygı gibi diğer ruhsal sıkıntılar da erteleme davranışını doğurabilmektedir.
7- Alışkanlık haline getirme; her davranış gibi erteleme davranışı da alışkanlığa dönüşebilmektedir. Kişi hayatında neyi sıklıkla tekrar eder ise o alışkanlığa dönüşür. Kişi hayatı boyunca sık sık erteleme davranışını göstermiş ise bu davranış şekli artık bir döngüye girmiş demektir.
Erteleme Davranışının Üstesinden Gelmek:
1- Erteleme davranışın altındaki sebebi ya da sebepleri bulmak erteleme davranışının üstesinden gelebilmek için atılması gereken ilk adımdır. Her bireyin erteleme davranışının altında farklı nedenler olabilmektedir. Bunlar arasında mükemmeliyetçilik; özgüven eksikliği; motivasyon kaybı gibi durumlar bulunabilir. Birey altta yatan sebepleri bulduğunda; sorunların üstesinden gelmek için problemleri detaylandırmalı ve gerektiğinde psikoterapi yolu ile destek almalıdır. Örneğin; mükemmeliyetçi bir yapıdan dolayı erteleme davranışı gerçekleşiyorsa; kişi mükemmeliyetçi yanını kendisini engellemeyecek bir noktaya getirmelidir.
2- Küçük adımlarla gerçekçi hedeflere doğru ilerlemek erteleme davranışında atılması gereken en önemli ikinci adımdır. Erteleme davranışı gösteren pek çok birey kendisine zor gelecek hedefler belirlemektedir. Büyük veya göz korkutucu görünen işleri daha küçük ve yönetilebilir parçalara bölerek yapmak; bireyin o işi yapmasını daha fazla kolaylaştırır. Örneğin; günde 1 saat spor yapmayı hedefleyen bir kişinin günde 15 dakika ya da 20 dakika yürümeye başlaması hedeflenen noktaya gelinmesini kolaylaştırır.
3- Öncelik listesi oluşturmak her zaman için acil ve önemli işleri belirlemeyi kolaylaştırmaktadır. Acil ve önemli işlerin öncelikli hale gelmesi o işi yapmaya kişiyi daha fazla motive etmektedir ve işlerin aksamasına engel olabilmektedir.
4- İç ve dış motivasyonu güçlendirmek için kişinin kendisine ufak ödüller vermesiyle gerçekleşebilir. Çoğunlukla yapılan işlerin akabinde ödül verilir fakat bu durum ilgili iş yerine getirilmediğinde aksayabilmektedir. Bu sebeple ilgili işe başlamadan önce bireyin kendisini ödüllendirmesi iç ve dış motivasyonu arttırır ve bu durum kişinin yapması gereken işi yerine getirmesini kolaylaştırabilir. Ödül her zaman görevden sonra değil; öncesinde de gelebilir; öncesinde gelen ödüller bazı durumlarda bireye daha fazla motivasyon sağlayabilir.
5- Dikkat dağıtan tüm unsurlardan uzak durmak erteleme davranışının üstesinden gelmek için atılan diğer önemli adımlardandır. Çalışma alanının düzenlenmesi; telefon vb. aletleri uzaklaştırmak ya da bildirimleri kapatmak odaklanmayı arttırır. Sosyal medyadan uzak durmak da aynı şekilde odaklanmayı arttırarak bireyin yapması gereken işe daha fazla zaman ayırmasını sağlayabilmektedir.
6- Kusurlu olmaya izin vermek; bir işe başlamaya bireyi bir adım daha yaklaştırabilir. Mükemmeliyetçi olmak; bir işi yapmanın; onun kusursuz olması gerektiğine inanmak hangi iş olursa olsun kişiyi bir adım geride tutmaktadır. Bu sebeple mükemmeliyetçi duygularından arınabilen bireyler; yapılan bir işin kusurlu olabileceğine izin verebilen bireyler yapılması gereken işler konusunda bir adım geride durmak yerine o işi yapmaya daha önde başlayabilmektedir. Mükemmeliyetçilik duyguları çoğunlukla bireyleri yapılması gereken işler konusunda durdurmaktadır.
Uzm.Psk.Berivan Edemen
Derman Psikoloji