Adet Öncesi (Premenstrüel) Disfori Bozukluğu
Adet öncesi (premenstrüel) disforik bozukluk; adet öncesi (premenstrüel) sendromun daha şiddetli olduğu bir tablodur (Doruk vd; 2009). Adet döneminden bir hafta önce belirgin depresif ruh hali; anksiyete ve ilgi azalması ile karakterizedir (Gönül; Müderris;1995).
Adet öncesi (premenstrüel) disfori bozukluğu DSM-5 tanı kriterlerine değinecek olursak da; A ölçütü Önceki yılın adet döngülerinin çoğunda; adetten önceki hafta B ve C ölçütlerinde belirtilen en az beş belirti bulunmalıdır. Adetin başladığı birkaç gün devam eder; adet bitiminden sonraki hafta belirtiler çok azalır. B ölçütlerinden olan duygusal değişiklik; kaygı; çökkün duygu durum; umutsuzluk ya da kendini aşağılayan düşünceler ve huzursuzluk belirtilerinden en az biri bulunmalıdır. C ölçütlerinden olan her zamanki etkinliklere ilgi kaybı; enerjinin azalması; odaklanamama; iştah değişiklikleri; sıkıntılı olma durumu ve fiziksel belirtilerden en az biri bulunmalıdır.
Belirtiler; belirgin bir sıkıntıya ve işlevsellikte bozulmalara yol açar. Başka bir duygudurum; anksiyete bozukluğu ya da kişilik bozukluğu gibi bozuklarla daha iyi açıklanamaz. Tanı koyabilmek için iki adet döngüsü boyunca belirtiler bulunmalıdır (Kring ve Johnson;2017).
Premenstrüel disforik bozukluğun fizyolojik belirtileri olarak şişkinlik; baş ağrısı; halsizlik ve iştah değişimi sayılabilirken; ruhsal belitiler olarak ise depresif ruh hali; irritabilite; gerginlik ve duygusal karmaşa sayılabilmektedir(Yıldız vd; 2021).
Farklı yöntemler kullanılarak yapılan epidemiyolojik çalışmalarda Adet öncesi (premenstrüel) disforik bozukluk görülme sıklığı %2 ile %10 arasındadır (Türkçapar ve Türkçapar; 2011).
Adet öncesi (premenstrüel) disforik bozukluk belirti sıklığı şu şekildedir. Umutsuzluk; depresif duygudurum; kendini suçlama %90; Duygu değişikliği %89; Öfke %81; Kolay yorulma ve fiziksel yakınma %78; Anksiyete %67; İlgi kaybı %63 olarak görülmektedir (Türkçapar ve Türkçapar; 2011)
Adet öncesi (premestrüel) disforik bozukluk için risk faktörlerleri olarak depresyon; stres; anksiyete; yaşanılan travmatik olaylar; aile öyküsünde premenstrüel sendrom bulunması sayılabilir (Türkçapar ve Türkçapar;2011)
Adet öncesi (premestrüel) disforik bozukluğun etyolojisinde hormanal değişimler; genetik faktörler ve psikososyal olaylar etkilidir.
Etkili nörotransmitler serotonin ve gabadır. Serotonin; ortaya çıkmasında en etkili nörotransmittir. Premenstrüel disforik bozukluğu olan hastaların kanında seratonin düzeyi azalır; serotonarjik aktivite azalır (Türkçapar ve Türkçapar; 2011). Premenstrüel disforik bozukluğu olan hastalarda gaba düzeyi düşmektedir. Bu durum anksiyete ve depresyon belirtilerine sebep olmaktadır (Yıldız vd; 2021).
Adet öncesi (premestrüel) disforik bozukluğun ortaya çıkmasında rol alan psikososyal olaylar olarak; stres; sıkıntılı ruh halinin nedeninin adet döngüsüne bağlanması; olumsuz yaşam olayları ve ilişki sorunları sayılabilir (Türkçapar ve Türkçapar 2011).
Tedavisinde; ilaçlar; stresin azaltılması; bilişsel davranışçı terapi ve Psikoeğitim etkili olmaktadır. Adet öncesi (premestrüel) disforik bozuklukluğun tedavisinde; farmakolojik tedaviler ve bilişsel davranışçı terapiler etkilidir. Hafif seyreden vakalarda yaşam tarzını düzenleme ve psikoeğitim yeterli olurken; daha şiddetli seyreden vakalarda farmakolojik tedavi ve bilişsel davranışçı terapi alınmalıdır (Türkçapar ve Türkçapar; 2011). Seratonin ve gaba üzerinde etkili farmakolojik tedavilerin premenstrüel disforik bozuklukta yararlı olabilmektedir (Gönül ve Müderris; 1995).
Uzman Klinik Psikolog Damla KANKAYA SÜNTEROĞLU
Yazan: Psikolog Ezgi ŞAHİN
Adet öncesi (premenstrüel) disfori bozukluğu DSM-5 tanı kriterlerine değinecek olursak da; A ölçütü Önceki yılın adet döngülerinin çoğunda; adetten önceki hafta B ve C ölçütlerinde belirtilen en az beş belirti bulunmalıdır. Adetin başladığı birkaç gün devam eder; adet bitiminden sonraki hafta belirtiler çok azalır. B ölçütlerinden olan duygusal değişiklik; kaygı; çökkün duygu durum; umutsuzluk ya da kendini aşağılayan düşünceler ve huzursuzluk belirtilerinden en az biri bulunmalıdır. C ölçütlerinden olan her zamanki etkinliklere ilgi kaybı; enerjinin azalması; odaklanamama; iştah değişiklikleri; sıkıntılı olma durumu ve fiziksel belirtilerden en az biri bulunmalıdır.
Belirtiler; belirgin bir sıkıntıya ve işlevsellikte bozulmalara yol açar. Başka bir duygudurum; anksiyete bozukluğu ya da kişilik bozukluğu gibi bozuklarla daha iyi açıklanamaz. Tanı koyabilmek için iki adet döngüsü boyunca belirtiler bulunmalıdır (Kring ve Johnson;2017).
Premenstrüel disforik bozukluğun fizyolojik belirtileri olarak şişkinlik; baş ağrısı; halsizlik ve iştah değişimi sayılabilirken; ruhsal belitiler olarak ise depresif ruh hali; irritabilite; gerginlik ve duygusal karmaşa sayılabilmektedir(Yıldız vd; 2021).
Farklı yöntemler kullanılarak yapılan epidemiyolojik çalışmalarda Adet öncesi (premenstrüel) disforik bozukluk görülme sıklığı %2 ile %10 arasındadır (Türkçapar ve Türkçapar; 2011).
Adet öncesi (premenstrüel) disforik bozukluk belirti sıklığı şu şekildedir. Umutsuzluk; depresif duygudurum; kendini suçlama %90; Duygu değişikliği %89; Öfke %81; Kolay yorulma ve fiziksel yakınma %78; Anksiyete %67; İlgi kaybı %63 olarak görülmektedir (Türkçapar ve Türkçapar; 2011)
Adet öncesi (premestrüel) disforik bozukluk için risk faktörlerleri olarak depresyon; stres; anksiyete; yaşanılan travmatik olaylar; aile öyküsünde premenstrüel sendrom bulunması sayılabilir (Türkçapar ve Türkçapar;2011)
Adet öncesi (premestrüel) disforik bozukluğun etyolojisinde hormanal değişimler; genetik faktörler ve psikososyal olaylar etkilidir.
Etkili nörotransmitler serotonin ve gabadır. Serotonin; ortaya çıkmasında en etkili nörotransmittir. Premenstrüel disforik bozukluğu olan hastaların kanında seratonin düzeyi azalır; serotonarjik aktivite azalır (Türkçapar ve Türkçapar; 2011). Premenstrüel disforik bozukluğu olan hastalarda gaba düzeyi düşmektedir. Bu durum anksiyete ve depresyon belirtilerine sebep olmaktadır (Yıldız vd; 2021).
Adet öncesi (premestrüel) disforik bozukluğun ortaya çıkmasında rol alan psikososyal olaylar olarak; stres; sıkıntılı ruh halinin nedeninin adet döngüsüne bağlanması; olumsuz yaşam olayları ve ilişki sorunları sayılabilir (Türkçapar ve Türkçapar 2011).
Tedavisinde; ilaçlar; stresin azaltılması; bilişsel davranışçı terapi ve Psikoeğitim etkili olmaktadır. Adet öncesi (premestrüel) disforik bozuklukluğun tedavisinde; farmakolojik tedaviler ve bilişsel davranışçı terapiler etkilidir. Hafif seyreden vakalarda yaşam tarzını düzenleme ve psikoeğitim yeterli olurken; daha şiddetli seyreden vakalarda farmakolojik tedavi ve bilişsel davranışçı terapi alınmalıdır (Türkçapar ve Türkçapar; 2011). Seratonin ve gaba üzerinde etkili farmakolojik tedavilerin premenstrüel disforik bozuklukta yararlı olabilmektedir (Gönül ve Müderris; 1995).
Uzman Klinik Psikolog Damla KANKAYA SÜNTEROĞLU
Yazan: Psikolog Ezgi ŞAHİN