Obsesif Kompulsif Bozukluk (Saplantı-Zorlantı Bozukluğu) -Okb- Çeşitleri Nelerdir?
OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK (SAPLANTI-ZORLANTI BOZUKLUĞU) -OKB- ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Obsesyon; kişinin kontrol edemediği şekilde aklına sürekli zorla gelen düşünce; fikir ve görüntülerdir. Bunlar kişi tarafından uygunsuz algılanır ve onda sıkıntı ve kaygı yaratır.
Kompülsiyonlar ise; obsesyonların yarattığı sıkıntı ve kaygıyı azaltmak için ya da katı kurallara (ritüel) bağlı kişinin giriştiği açık ve örtülü (zihinsel) davranışlardır. Kompülsiyon olmadan obsesyon görülme ihtimali çok düşüktür. Başlangıcı erken ergenlik ve genç erişkinlik dönemleridir. Erkeklerde daha erken başlar. Çocuklarda da görülebilir. Kişiler tedaviye gelmeden önce genellikle uzun bir zaman beklerler.
Tipik Obsesyon ve Kompülsiyonlar
Kişi aşağıdaki obsesyonları yapıyor değildir. Bu düşünceleri yapma korkusunu içerir ve bunu engellemeye yönelik ritüelleri vardır. Kısaca obsesyonları önlemeye yönelik kompülsiyonları vardır.
Kirlenme/Bulaşma Obsesyonları
Kir ve Mikrop: Hıv; domuz gribi; bulaşıcı hastalık vs.
Beden Sıvıları: Tükürük; idrar; dışkı; sperm; kan; ter; vb.
Kimyasallar: Çamaşır suyu; böcek öldürücü; saç boyası; vb.
Çevresel Atıklar: Radyasyon; asbest; toksik atık; küf; kurşun; vb.
Yapışkan ya da Yağlı Maddeler: Yağ; yapıştırıcı; etiketler; vb.
Zarar Verme Obsesyonları
Kazayla zarar verme obsesyonları: Yangın çıkmasına sebep olabilecek gazlı ya da elektrikli aletleri açık bırakma korkusu. Hırsız girmesine olanak tanıyacak kapı ve pencereleri açık bırakma korkusu. Birinin düşmesine neden olabilecek şeyleri yere dökme korkusu. Araba kullanırken birine çarpma korkusu.
Kasıtlı zarar verme obsesyonları: Kendine zarar verme korkusu; dürtüsel bir hareketle birine vurma; birini bıçaklama; yüksekten itme korkusu; küfür etme; hakaret etme; kendini ya da başkasını utandıracak bir şey yapma korkusu.
Zihninden geçen şiddet; dehşet imgeleri: Parçalanmış;yanmış cesetler; mezarlık; vb.
Cinsel Obsesyonlar
Cinsel yönelim obsesyonları; yasak ya da sapkın cinsel düşünceler ya da imgeler; çocuklara yönelik ya da ensest içerikli cinsel takıntılar; başkalarına şiddet içerikli cinsel davranış gösterme obsesyonları.
Dini ve Ahlaki Obsesyonlar
Allaha ve dine istemsiz küfür düşünceleri; Allahla ve dini kişilerle ilişkili cinsel ilişki düşünceleri; günah işlemekle ilgili aşırı kaygı; ibadette hata yapma(abdestte; namazda şüphe); Doğru/ yanlışla; ahlaki değerlerle ilgili aşırı endişe; Kafir olma korkusu( Allahın varlığından şüphe etme; dinden olma kaygısı); şeytanla işbirliği yapma düşünceleri.
Simetri ve Kesinlik Obsesyonları
Eşyaların; objelerin düzgün; sıralı; simetrik durması; ‘eğer X böyle durmazsa y felaketi olur’ düşüncesi; eşitleme ihtiyacı ( sol kolunu kaşıyınca diğer sağ kolunu da aynı süre kaşıma); tabaktaki yiyeceklerin birbirine değmemesi.
Tipik Kompülsiyonlar
Yıkanma ve Temizlenme Kompülsiyonları
Arınma ihtiyacıyla tekrarlayıcı ve uzun süreli yıkanma ve temizlik davranışları gösterme. Kişi kendisini veya çevresini kirden arındırma çabası içindedir. Bunun için ritüeller geliştirir; güçlü bulduğu temizlik malzemeleri kullanır. Çeşitli şekillerde görülebilir: Kendilerine veya başkalarına zarar gelmesini engellemeye çalışanlar; genel olarak bulaşmadan rahatsızlık duyan ama özgül bir zarardan korkmayanlar; din temelli temizlik yapanlar(örneğin; idrar sıçramış olabilir diyerek uzun süre yıkama; tüm vücudu yıkama vb.).
Kontrol Etme Kompülsiyonları
Dikkatsizlik ya da ihmal sonucu kendisine ya da başkasına zarar gelme ihtimalini ortadan kaldırmak için kişi aşırı kontrol etme davranışları gösterir. Kişi kapıları; penceleri; kilitleri kontrol etme; mutfak aletlerini; ışıkları kontrol etme; başkalarına zarar vermediğinden emin olma amaçlı kontrol; kendilerinin sorumlu olduğu bir felaketin gerçekleşmediğinden emin olma amaçlı kontrol etme; hataları kontrol etme kompülsiyonlarını gösterebilir.
Tekrar Etme Kompülsiyonları
Çoğunlukla olabilecek bir felketi önlemek amacıyla davranışları tekrar etme. Aynı paragrafı tekrar tekrar okuma; tekrar tekrar yazma; rutin aktiviteleri tekrarlama(içeri girip çıkma; oturup kalkma; merdiven inip çıkma vb.); aynı şeyi tekrar tekrar söyleme.
Sayma Kompülsiyonları
Bazı rakamların özel anlamı ve önemli olduğuna inanarak sayma. Bazıları tek bir rakama önem yükler ve yaptıklarını bu rakam kadar tekrarlar. Bazıları özel bir rakama bakmadan sayarlar. Bazıları korktukları bir şeyi engellemek için sayarlar ama çoğunlukla ritüeli bir korku güdülemez. Kişi iyi hissettiği için bunu yapar. Adımları sayma; nesneleri sayma; yüksek sesle sayma; zihinsel sayma; elektronik aletler üzerindeki sayıları sayma veya toplama.
Düzenleme Kompülsiyonları
Tekrarlayıcı şekilde nesneleri belirlenmiş kurallara göre düzenleme; ayarlama ve sıraya dizme. Belirli sayılarda düzenlemeyi tekrar edebilirler. Başkalarının eşyalarına dokunmalarından ve düzenlerini bozmalarından rahatsız olurlar. Zihinsel düzenleme ve sayma davranışı gösterebilirler. Bir emaili defalarca doğru görünene kadar tekrar yazma; ayakkabıları hizasında dizme gibi davranışları da gösterebilirler. Dokunma ve tıklatma davranışları da görülebilir.
Kompülsiyonlar ise; obsesyonların yarattığı sıkıntı ve kaygıyı azaltmak için ya da katı kurallara (ritüel) bağlı kişinin giriştiği açık ve örtülü (zihinsel) davranışlardır. Kompülsiyon olmadan obsesyon görülme ihtimali çok düşüktür. Başlangıcı erken ergenlik ve genç erişkinlik dönemleridir. Erkeklerde daha erken başlar. Çocuklarda da görülebilir. Kişiler tedaviye gelmeden önce genellikle uzun bir zaman beklerler.
Tipik Obsesyon ve Kompülsiyonlar
Kişi aşağıdaki obsesyonları yapıyor değildir. Bu düşünceleri yapma korkusunu içerir ve bunu engellemeye yönelik ritüelleri vardır. Kısaca obsesyonları önlemeye yönelik kompülsiyonları vardır.
Kirlenme/Bulaşma Obsesyonları
Kir ve Mikrop: Hıv; domuz gribi; bulaşıcı hastalık vs.
Beden Sıvıları: Tükürük; idrar; dışkı; sperm; kan; ter; vb.
Kimyasallar: Çamaşır suyu; böcek öldürücü; saç boyası; vb.
Çevresel Atıklar: Radyasyon; asbest; toksik atık; küf; kurşun; vb.
Yapışkan ya da Yağlı Maddeler: Yağ; yapıştırıcı; etiketler; vb.
Zarar Verme Obsesyonları
Kazayla zarar verme obsesyonları: Yangın çıkmasına sebep olabilecek gazlı ya da elektrikli aletleri açık bırakma korkusu. Hırsız girmesine olanak tanıyacak kapı ve pencereleri açık bırakma korkusu. Birinin düşmesine neden olabilecek şeyleri yere dökme korkusu. Araba kullanırken birine çarpma korkusu.
Kasıtlı zarar verme obsesyonları: Kendine zarar verme korkusu; dürtüsel bir hareketle birine vurma; birini bıçaklama; yüksekten itme korkusu; küfür etme; hakaret etme; kendini ya da başkasını utandıracak bir şey yapma korkusu.
Zihninden geçen şiddet; dehşet imgeleri: Parçalanmış;yanmış cesetler; mezarlık; vb.
Cinsel Obsesyonlar
Cinsel yönelim obsesyonları; yasak ya da sapkın cinsel düşünceler ya da imgeler; çocuklara yönelik ya da ensest içerikli cinsel takıntılar; başkalarına şiddet içerikli cinsel davranış gösterme obsesyonları.
Dini ve Ahlaki Obsesyonlar
Allaha ve dine istemsiz küfür düşünceleri; Allahla ve dini kişilerle ilişkili cinsel ilişki düşünceleri; günah işlemekle ilgili aşırı kaygı; ibadette hata yapma(abdestte; namazda şüphe); Doğru/ yanlışla; ahlaki değerlerle ilgili aşırı endişe; Kafir olma korkusu( Allahın varlığından şüphe etme; dinden olma kaygısı); şeytanla işbirliği yapma düşünceleri.
Simetri ve Kesinlik Obsesyonları
Eşyaların; objelerin düzgün; sıralı; simetrik durması; ‘eğer X böyle durmazsa y felaketi olur’ düşüncesi; eşitleme ihtiyacı ( sol kolunu kaşıyınca diğer sağ kolunu da aynı süre kaşıma); tabaktaki yiyeceklerin birbirine değmemesi.
Tipik Kompülsiyonlar
Yıkanma ve Temizlenme Kompülsiyonları
Arınma ihtiyacıyla tekrarlayıcı ve uzun süreli yıkanma ve temizlik davranışları gösterme. Kişi kendisini veya çevresini kirden arındırma çabası içindedir. Bunun için ritüeller geliştirir; güçlü bulduğu temizlik malzemeleri kullanır. Çeşitli şekillerde görülebilir: Kendilerine veya başkalarına zarar gelmesini engellemeye çalışanlar; genel olarak bulaşmadan rahatsızlık duyan ama özgül bir zarardan korkmayanlar; din temelli temizlik yapanlar(örneğin; idrar sıçramış olabilir diyerek uzun süre yıkama; tüm vücudu yıkama vb.).
Kontrol Etme Kompülsiyonları
Dikkatsizlik ya da ihmal sonucu kendisine ya da başkasına zarar gelme ihtimalini ortadan kaldırmak için kişi aşırı kontrol etme davranışları gösterir. Kişi kapıları; penceleri; kilitleri kontrol etme; mutfak aletlerini; ışıkları kontrol etme; başkalarına zarar vermediğinden emin olma amaçlı kontrol; kendilerinin sorumlu olduğu bir felaketin gerçekleşmediğinden emin olma amaçlı kontrol etme; hataları kontrol etme kompülsiyonlarını gösterebilir.
Tekrar Etme Kompülsiyonları
Çoğunlukla olabilecek bir felketi önlemek amacıyla davranışları tekrar etme. Aynı paragrafı tekrar tekrar okuma; tekrar tekrar yazma; rutin aktiviteleri tekrarlama(içeri girip çıkma; oturup kalkma; merdiven inip çıkma vb.); aynı şeyi tekrar tekrar söyleme.
Sayma Kompülsiyonları
Bazı rakamların özel anlamı ve önemli olduğuna inanarak sayma. Bazıları tek bir rakama önem yükler ve yaptıklarını bu rakam kadar tekrarlar. Bazıları özel bir rakama bakmadan sayarlar. Bazıları korktukları bir şeyi engellemek için sayarlar ama çoğunlukla ritüeli bir korku güdülemez. Kişi iyi hissettiği için bunu yapar. Adımları sayma; nesneleri sayma; yüksek sesle sayma; zihinsel sayma; elektronik aletler üzerindeki sayıları sayma veya toplama.
Düzenleme Kompülsiyonları
Tekrarlayıcı şekilde nesneleri belirlenmiş kurallara göre düzenleme; ayarlama ve sıraya dizme. Belirli sayılarda düzenlemeyi tekrar edebilirler. Başkalarının eşyalarına dokunmalarından ve düzenlerini bozmalarından rahatsız olurlar. Zihinsel düzenleme ve sayma davranışı gösterebilirler. Bir emaili defalarca doğru görünene kadar tekrar yazma; ayakkabıları hizasında dizme gibi davranışları da gösterebilirler. Dokunma ve tıklatma davranışları da görülebilir.