Psikolojik Tedaviyi Etkileyen Teknolojik Yenilikler:Online Terapi ve Etik Sorunlar
Özet
Bu makale son zamanlarda hızla gelişen teknoloji ve buna bağlı olarak psikolojik tedavinin yeni bir kolu olarak görülen online terapiyi ve buna bağlı olan etik sorunları incelemektedir.Üzerinde durulan konular;online terapinin olumlu ve olumsuz yönleri;buna bağlı olarak gelişen etik ihlaller;online tedavinin yararları ve zararları;emdr veya temas gerektiren tedavi yöntemlerinin nasıl ve ne şekilde uygulandığını incelemektedir.Çalışmanın veri kaynaklarını Türkiye’de yayınlanan Türkiye kaynaklı araştırmalar ve makaleler oluşturmaktadır.Bu nedenle kültür farkı gözetmemektedir. Bulgular ise online terapinin bazı alanlarda yarar sağladığı;ekonomik olarak daha uygun olduğu için tercih edildiği yönündedir;ancak bunlar kısmi değerler olarak saptanmıştır.Bulgulardaki bir diğer madde ise online terapinin her alanda yeterli olmadığı;fiziksel olarak yüzyüze terapiye ihtiyaç duyulduğu saptanmıştır.
Anahtar sözcükler: online terapi;teknoloji;etik sorunlar
GİRİŞ
Son zamanlarda adından sıkça söz ettiren ve yeni bir terapi yöntemi olarak sunulan online terapi;profesyonel ruh sağlığı uzmanları tarafından internet destekli sunulan bir programdır. Bazı kaynaklarda E-Terapi olarak da isimlendirilen online terapiler asıl olarak bilgisayar (elektronik posta; anlık mesajlaşma; sohbet odaları; tartışma panoları; vb.); telefon; mobil cihazlar ve video konferans cihazları gibi bir elektronik ortam kullanan herhangi bir iletişim yöntemi ile uygulanabilmektedir (Manhal-Baugus’denakt. Prabhakar; 2013).Yüzyüze görüşmenin aksine;online terapi görüntülü veya sesli olarak birçok farklı kanaldan yapılır.Yüzyüze psikoterapi alamayan bireyler için bir avantaj olarak ortaya çıkmıştır.Bu terapi yönteminde farklı psikoterapi ekolleri online terapi modeline uyarlanmış olarak karşımıza çıkmaktadır.BDT ve PSİKANALİZ gibi ekollerde farklı yaklaşımlar benimsenmiş hastaya veya danışana daha fazla fayda sağlayabilmek açısından farklılaşmaya gidilmiştir.Online Bilişsel davranışçı terapi modelinde;ödevler yine internet üzerinden verilebilir;aynı zamanda psikoeğitim sağlanabilir.Psikanalitik terapi modelinde ise hayal gücü ve aktarımlar ön plana çıkar.Yararlarının olduğu gibi zararlarının da olduğu bilinen online terapinin;terapistini çok iyi seçmek gereklidir.Bunun araştırmasını iyi yapmalı;kendilerini yaşam koçu;şifacı;metafizik uzmanı adı altında;ruh sağlığı alanında hizmet verdiklerini söyleyen;psikoloji ve ruh sağlığı alanında hiçbir eğitime sahip olmayan insanlardan hiçbir koşulda hizmet alınmaması gereklidir.
ONLİNE TERAPİLERİN TARİHÇESİ
Online psikoterapi ve danışmanlığın tarihçesine baktığımızda daha 1900’lü yılların başında mesafeler arası olması; terapist ve hastanın geleneksel yöntemler ve uygulamalar dahilinde yüz yüze aynı ortamda bulunulmaması ve iletişimi sağlayan başka metotları kullanarak uzaktan iletişim kurulması bağlamında değerlendirecek olursak Sigmund Freud’un çalışmalarında mektuplaşarak hem hastaları ile yazışma hem de kendi analizi olarak da kimi kuramcılar tarafından değerlendirilen Dr. Fliess ile olan mektuplaşmaları bu anlamdaki tarihsel süreçteki psikolojik yardımların ilk örnekleri olarak değerlendirilebilir (Berger; 2016; Freud; 1897-1996; McLeod; 2008; Prabhakar; 2013).
ONLİNE TERAPİNİN YARARLARI VE ZARARLARI
Her terapi yönteminde olduğu gibi online terapi modelinde de bazı olumlu ve olumsuz durumar söz konusudur.Psikoterapiye gitme imkanı olmayan bireyler;online terapi modelinde kolayca psikoterapi alabilirler.Çalışma saatlerinden dolayı yoğun olan ve aşırı derecede yorgunluk hisseden bireyler online terapi alabilirler.Başka bir ilde veya ülkede çok iyi bir terapistle iletişime geçilebilir ve terapi alınabilir.Esnek saatler her iki taraf için de bir avantaj sağlar.Yüzyüze konuşmaktan çekinen danışanlar açısından;agorofobi veya kapalı alanda kalma korkusu yaşayanlar için keza bir avantajdır.Online terapi modeli yeni geliştiği için vergisiz bir terapi modelidir.Henüz vergilendirme gelememiştir.Bu açıdan da yine terapi daha uygun fiyatlara gelmektedir ve bu açıdan bile tercih edilmektedir.Buna karşın olumlu yanlarının olduğu gibi bazı olumsuzluklarda mevcuttur.Bu olumsuzluklar şöyle sıralanabilir.Terapist danışanla göz teması kurmakta güçlük çeker.Bu durum danışanın durumunu ve ciddiyetini anlamasında zorluk çıkartabilir.Danışanın kararlığına karar vermek zorlaşabilir.Terapist tecrübelerini online terapiye taşımakta güçlük çekebilir.Bu ve bunun gibi birçok olumlu ve olumsuz nedenler danışana yarar veya zarar verebilir.Yarar sağlaması önceliktir;fakat zarar görmesi durumunda geri dönüşü olmayan yollara;yanlış yönlendirmelere;yardımcı olamayacağını anladığı itibaren terapiye devam etme;danışanda hasar bırakabilir.
ETİK
Psikologların mesleki uygulamalarını ve etik ilkelerini belirleyen APA Etik İlkeleri (APA; 2002); giriş bölümünde online psikolojik uygulama ile ilgili ifadelere yer vermiştir; Bölüm 3.10; Bilgilendirilmiş Onam ve Kısım 4.02; Gizliliğin Sınırlarını Tartışmak.Türkiye’de ise etik konuları belirleyen kurum ve kuruluş Türk Psikologlar Derneği Etik yönetmeliğidir.Bu etik ilke ve kurallar doğrultusunda beş temel esas belirlenmiştir.Bu esaslar sırasıyla şunlardır.
1-Yetkinlik/Yeterlilik
2-Yararlı olmak zarar vermemek
3-Sorumluluk
4-Dürüstlük
5-İnsan haklarına saygı ve ayrımcılık yapmama
Temel beş esas olarak verilen bu maddelerin her biri birbirinden önemli ve kıymetlidir.Online terapide de dahil olmak üzere terapist psikolog başta bu ilkelere uymak zorundadır.TPD’ de online terapi hakkında geleneksel olmayan psikoterapi yöntemleri diyerek bahseder. 7.4.2 Geleneksel Olmayan Psikoterapi Ortamlarında Dikkate Alınması Gereken Etmenler Psikolog; geleneksel olmayan psikoterapi ortamlarında da yüzyüze hizmet verdiği durumlarda izlediği ilke ve kuralları dikkate almalıdır. Vereceği hizmetin özelliklerini; hizmet sunma yöntemlerini ve gizlilikle ilgili öngörülmesi gereken durumları incelemeli ve uygun etik ilke ve kuralları izlemelidir. İlgili ilke ve kurallar: Yetkinlik ve Yetkinliğin Sınırları (1.1); Yararlı Olmak ve Zarar Vermemek (2.1-2.5); Dürüstlük (4.1- 4.7); Değerlendirme (8.1-8.13); Psikoterapi (bütün kurallar; özellikle; 7.1; 7.5; 7.6; 7.7); Gizlilik (3.2).(TPD etik yönetmeliği s.18 madde 7.4.2).maddeleri spesifik olarak indirgeyecek olursak;zarar vermeme hastalara uygulanan bir prensiptir.Yüzyüze terapide bu ortam ve olasılık fazladır.Online terapide ise böyle bir ortam ve durum yoktur.Mesleki profesyonel istismarın önlenmesi ağı;İngiltere’de yapmış olduğu bir araştırma sonucunda 35000denfazla sağlık çalışanının;hastalarını istismara sürüklediğini açıklamıştır.Bir diğer spesifik etik ikilem ise bilgilendirilmiş onam formudur.Yüzyüze görüşmelerde hastanın ve terapistin terapötik süreci hızlandırma;karşılıklı güven içerisinde olma durumunda kesinlikle imzalanması gereken bilgilendirilmiş onam formu çevrimiçi veya online terapide birçok kişi tarafından imzalanmaz.Bunun sebebi elektronik imzanın güvenilirliğinin sorgulanması ve bunu uygulayacak yeterli teknolojik imkan bulunamaması sorunudur.
Sonuç
Online terapi farklı ekollerin çevrimiçi terapiye uygulanmış halidir.Özellikle hızla artan teknolojik devinim ile birlikte gelen yenilikçi bir yaklaşımdır.BDT ve PSİKANALİZ gibi önemli ekoller birçok açıdan online terapiye uygulanabilir.Maddi olanakları yüzyüze terapiye oranla daha uygun ve daha çok imkan sağladığı için tercih edenler oldukça fazla. Agorofobi veya sosyal fobisi olan hastalar için uygulanabilirliği daha tercih edilebilir.Etik olarak; yasal yönetmelikte detaylı bir şekilde ele alınmamıştır.Ancak TPD etik yönetmeliğinin beş ana maddesini esas alarak;ruh sağlığı profosyonellerinin tüm ilkelere uymak zorunluluğu ve bu ilkeleri online terapiye uyarlama zorunluluğu vardır.Aksi takdirde birçok soruna yol açabilmektedir.Bunların haricinde hala tanımlanmamış bazı sorunlar baş göstermektedir.Bu sorunların başında temas gerektiren bazı terapi yöntemlerinin uygulanamaması ve hastaya en uygun terapi yönteminin bu tedavi yöntemi olmasıdır.Bunun yanı sıra terapötik bir ilişkinin ilk aşaması olan bilgilendirilmiş onam formunun elektronik ortamda uygulanamamasıdır.Gelişen teknoloji ile birlikte online terapi kanalıyla ev veya belirlediğimiz ortamlarda terapi görmek mümkündür;Ancak ne kadar yararlı olabileceği kişiye ve terapiste bağlı etik esaslardan ve terapötik süreçten geçer.
KAYNAKÇA
Tuzgöl; K . (2020). Online Psikoterapi ve Danışmanlıkta Etik . Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi ;3 (6) ; 67-86 . Retrievedfrom https://dergipark.org.tr/en/pub/bpd/issue/55067/758963
Prabhakar; E. (2013). E-therapy: Ethicalconsiderations of a changinghealthcarecommunicationenvironment. Pastoral Psychology; 62(2); 211-218.
Robson; D.; ve Robson; M. (2000). Ethicalissues in Internet counselling. CounsellingPsychologyQuarterly; 13(3); 249-257.
Türk Psikologlar Derneği. (2004). Türk Psikologlar Derneği Etik Yönetmeliği; https://www.psikolog.org.tr/turkey-code-tr.pdf
Zeren; Ş. G.; ve Bulut; E. (2018). Çevrimiçi Psikolojik Danışmada Etik ve Standartlar: Bir Model Önerisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi; 8(49).
Pope; K. S.; ve Vasquez; M. J. T. (2007). Psikoterapi ve Danışmanlık Etik: (Çev. Ed. Dağ İ.; Korkut Y.; Akhun M.); 1. Basım; Türk Psikologlar Derneği Yayınları No:44; Şubat 2016; Ankara
Bu makale son zamanlarda hızla gelişen teknoloji ve buna bağlı olarak psikolojik tedavinin yeni bir kolu olarak görülen online terapiyi ve buna bağlı olan etik sorunları incelemektedir.Üzerinde durulan konular;online terapinin olumlu ve olumsuz yönleri;buna bağlı olarak gelişen etik ihlaller;online tedavinin yararları ve zararları;emdr veya temas gerektiren tedavi yöntemlerinin nasıl ve ne şekilde uygulandığını incelemektedir.Çalışmanın veri kaynaklarını Türkiye’de yayınlanan Türkiye kaynaklı araştırmalar ve makaleler oluşturmaktadır.Bu nedenle kültür farkı gözetmemektedir. Bulgular ise online terapinin bazı alanlarda yarar sağladığı;ekonomik olarak daha uygun olduğu için tercih edildiği yönündedir;ancak bunlar kısmi değerler olarak saptanmıştır.Bulgulardaki bir diğer madde ise online terapinin her alanda yeterli olmadığı;fiziksel olarak yüzyüze terapiye ihtiyaç duyulduğu saptanmıştır.
Anahtar sözcükler: online terapi;teknoloji;etik sorunlar
GİRİŞ
Son zamanlarda adından sıkça söz ettiren ve yeni bir terapi yöntemi olarak sunulan online terapi;profesyonel ruh sağlığı uzmanları tarafından internet destekli sunulan bir programdır. Bazı kaynaklarda E-Terapi olarak da isimlendirilen online terapiler asıl olarak bilgisayar (elektronik posta; anlık mesajlaşma; sohbet odaları; tartışma panoları; vb.); telefon; mobil cihazlar ve video konferans cihazları gibi bir elektronik ortam kullanan herhangi bir iletişim yöntemi ile uygulanabilmektedir (Manhal-Baugus’denakt. Prabhakar; 2013).Yüzyüze görüşmenin aksine;online terapi görüntülü veya sesli olarak birçok farklı kanaldan yapılır.Yüzyüze psikoterapi alamayan bireyler için bir avantaj olarak ortaya çıkmıştır.Bu terapi yönteminde farklı psikoterapi ekolleri online terapi modeline uyarlanmış olarak karşımıza çıkmaktadır.BDT ve PSİKANALİZ gibi ekollerde farklı yaklaşımlar benimsenmiş hastaya veya danışana daha fazla fayda sağlayabilmek açısından farklılaşmaya gidilmiştir.Online Bilişsel davranışçı terapi modelinde;ödevler yine internet üzerinden verilebilir;aynı zamanda psikoeğitim sağlanabilir.Psikanalitik terapi modelinde ise hayal gücü ve aktarımlar ön plana çıkar.Yararlarının olduğu gibi zararlarının da olduğu bilinen online terapinin;terapistini çok iyi seçmek gereklidir.Bunun araştırmasını iyi yapmalı;kendilerini yaşam koçu;şifacı;metafizik uzmanı adı altında;ruh sağlığı alanında hizmet verdiklerini söyleyen;psikoloji ve ruh sağlığı alanında hiçbir eğitime sahip olmayan insanlardan hiçbir koşulda hizmet alınmaması gereklidir.
ONLİNE TERAPİLERİN TARİHÇESİ
Online psikoterapi ve danışmanlığın tarihçesine baktığımızda daha 1900’lü yılların başında mesafeler arası olması; terapist ve hastanın geleneksel yöntemler ve uygulamalar dahilinde yüz yüze aynı ortamda bulunulmaması ve iletişimi sağlayan başka metotları kullanarak uzaktan iletişim kurulması bağlamında değerlendirecek olursak Sigmund Freud’un çalışmalarında mektuplaşarak hem hastaları ile yazışma hem de kendi analizi olarak da kimi kuramcılar tarafından değerlendirilen Dr. Fliess ile olan mektuplaşmaları bu anlamdaki tarihsel süreçteki psikolojik yardımların ilk örnekleri olarak değerlendirilebilir (Berger; 2016; Freud; 1897-1996; McLeod; 2008; Prabhakar; 2013).
ONLİNE TERAPİNİN YARARLARI VE ZARARLARI
Her terapi yönteminde olduğu gibi online terapi modelinde de bazı olumlu ve olumsuz durumar söz konusudur.Psikoterapiye gitme imkanı olmayan bireyler;online terapi modelinde kolayca psikoterapi alabilirler.Çalışma saatlerinden dolayı yoğun olan ve aşırı derecede yorgunluk hisseden bireyler online terapi alabilirler.Başka bir ilde veya ülkede çok iyi bir terapistle iletişime geçilebilir ve terapi alınabilir.Esnek saatler her iki taraf için de bir avantaj sağlar.Yüzyüze konuşmaktan çekinen danışanlar açısından;agorofobi veya kapalı alanda kalma korkusu yaşayanlar için keza bir avantajdır.Online terapi modeli yeni geliştiği için vergisiz bir terapi modelidir.Henüz vergilendirme gelememiştir.Bu açıdan da yine terapi daha uygun fiyatlara gelmektedir ve bu açıdan bile tercih edilmektedir.Buna karşın olumlu yanlarının olduğu gibi bazı olumsuzluklarda mevcuttur.Bu olumsuzluklar şöyle sıralanabilir.Terapist danışanla göz teması kurmakta güçlük çeker.Bu durum danışanın durumunu ve ciddiyetini anlamasında zorluk çıkartabilir.Danışanın kararlığına karar vermek zorlaşabilir.Terapist tecrübelerini online terapiye taşımakta güçlük çekebilir.Bu ve bunun gibi birçok olumlu ve olumsuz nedenler danışana yarar veya zarar verebilir.Yarar sağlaması önceliktir;fakat zarar görmesi durumunda geri dönüşü olmayan yollara;yanlış yönlendirmelere;yardımcı olamayacağını anladığı itibaren terapiye devam etme;danışanda hasar bırakabilir.
ETİK
Psikologların mesleki uygulamalarını ve etik ilkelerini belirleyen APA Etik İlkeleri (APA; 2002); giriş bölümünde online psikolojik uygulama ile ilgili ifadelere yer vermiştir; Bölüm 3.10; Bilgilendirilmiş Onam ve Kısım 4.02; Gizliliğin Sınırlarını Tartışmak.Türkiye’de ise etik konuları belirleyen kurum ve kuruluş Türk Psikologlar Derneği Etik yönetmeliğidir.Bu etik ilke ve kurallar doğrultusunda beş temel esas belirlenmiştir.Bu esaslar sırasıyla şunlardır.
1-Yetkinlik/Yeterlilik
2-Yararlı olmak zarar vermemek
3-Sorumluluk
4-Dürüstlük
5-İnsan haklarına saygı ve ayrımcılık yapmama
Temel beş esas olarak verilen bu maddelerin her biri birbirinden önemli ve kıymetlidir.Online terapide de dahil olmak üzere terapist psikolog başta bu ilkelere uymak zorundadır.TPD’ de online terapi hakkında geleneksel olmayan psikoterapi yöntemleri diyerek bahseder. 7.4.2 Geleneksel Olmayan Psikoterapi Ortamlarında Dikkate Alınması Gereken Etmenler Psikolog; geleneksel olmayan psikoterapi ortamlarında da yüzyüze hizmet verdiği durumlarda izlediği ilke ve kuralları dikkate almalıdır. Vereceği hizmetin özelliklerini; hizmet sunma yöntemlerini ve gizlilikle ilgili öngörülmesi gereken durumları incelemeli ve uygun etik ilke ve kuralları izlemelidir. İlgili ilke ve kurallar: Yetkinlik ve Yetkinliğin Sınırları (1.1); Yararlı Olmak ve Zarar Vermemek (2.1-2.5); Dürüstlük (4.1- 4.7); Değerlendirme (8.1-8.13); Psikoterapi (bütün kurallar; özellikle; 7.1; 7.5; 7.6; 7.7); Gizlilik (3.2).(TPD etik yönetmeliği s.18 madde 7.4.2).maddeleri spesifik olarak indirgeyecek olursak;zarar vermeme hastalara uygulanan bir prensiptir.Yüzyüze terapide bu ortam ve olasılık fazladır.Online terapide ise böyle bir ortam ve durum yoktur.Mesleki profesyonel istismarın önlenmesi ağı;İngiltere’de yapmış olduğu bir araştırma sonucunda 35000denfazla sağlık çalışanının;hastalarını istismara sürüklediğini açıklamıştır.Bir diğer spesifik etik ikilem ise bilgilendirilmiş onam formudur.Yüzyüze görüşmelerde hastanın ve terapistin terapötik süreci hızlandırma;karşılıklı güven içerisinde olma durumunda kesinlikle imzalanması gereken bilgilendirilmiş onam formu çevrimiçi veya online terapide birçok kişi tarafından imzalanmaz.Bunun sebebi elektronik imzanın güvenilirliğinin sorgulanması ve bunu uygulayacak yeterli teknolojik imkan bulunamaması sorunudur.
Sonuç
Online terapi farklı ekollerin çevrimiçi terapiye uygulanmış halidir.Özellikle hızla artan teknolojik devinim ile birlikte gelen yenilikçi bir yaklaşımdır.BDT ve PSİKANALİZ gibi önemli ekoller birçok açıdan online terapiye uygulanabilir.Maddi olanakları yüzyüze terapiye oranla daha uygun ve daha çok imkan sağladığı için tercih edenler oldukça fazla. Agorofobi veya sosyal fobisi olan hastalar için uygulanabilirliği daha tercih edilebilir.Etik olarak; yasal yönetmelikte detaylı bir şekilde ele alınmamıştır.Ancak TPD etik yönetmeliğinin beş ana maddesini esas alarak;ruh sağlığı profosyonellerinin tüm ilkelere uymak zorunluluğu ve bu ilkeleri online terapiye uyarlama zorunluluğu vardır.Aksi takdirde birçok soruna yol açabilmektedir.Bunların haricinde hala tanımlanmamış bazı sorunlar baş göstermektedir.Bu sorunların başında temas gerektiren bazı terapi yöntemlerinin uygulanamaması ve hastaya en uygun terapi yönteminin bu tedavi yöntemi olmasıdır.Bunun yanı sıra terapötik bir ilişkinin ilk aşaması olan bilgilendirilmiş onam formunun elektronik ortamda uygulanamamasıdır.Gelişen teknoloji ile birlikte online terapi kanalıyla ev veya belirlediğimiz ortamlarda terapi görmek mümkündür;Ancak ne kadar yararlı olabileceği kişiye ve terapiste bağlı etik esaslardan ve terapötik süreçten geçer.
KAYNAKÇA
Tuzgöl; K . (2020). Online Psikoterapi ve Danışmanlıkta Etik . Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi ;3 (6) ; 67-86 . Retrievedfrom https://dergipark.org.tr/en/pub/bpd/issue/55067/758963
Prabhakar; E. (2013). E-therapy: Ethicalconsiderations of a changinghealthcarecommunicationenvironment. Pastoral Psychology; 62(2); 211-218.
Robson; D.; ve Robson; M. (2000). Ethicalissues in Internet counselling. CounsellingPsychologyQuarterly; 13(3); 249-257.
Türk Psikologlar Derneği. (2004). Türk Psikologlar Derneği Etik Yönetmeliği; https://www.psikolog.org.tr/turkey-code-tr.pdf
Zeren; Ş. G.; ve Bulut; E. (2018). Çevrimiçi Psikolojik Danışmada Etik ve Standartlar: Bir Model Önerisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi; 8(49).
Pope; K. S.; ve Vasquez; M. J. T. (2007). Psikoterapi ve Danışmanlık Etik: (Çev. Ed. Dağ İ.; Korkut Y.; Akhun M.); 1. Basım; Türk Psikologlar Derneği Yayınları No:44; Şubat 2016; Ankara