Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Dikkat eksikliği ve hioeraktivite bozukluğu; çocukluk ve ergenliğin en yaygın rahatsızlığıdır. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) üç alt başlıktan oluşur: (1) Ağırlıklı olarak dikkat problemi olan çocuklar; (2) Hiperaktivite ve dürtüsellik gösteren çocuklar; (3) Hem dikkat eksikliği hem hiperaktivite gösterenler.
Her dikkat problemi dikkat eksikliği anlamına gelmez. İlgili çalışmalarla dikkat problemi çözülmüyorsa “dikkat eksikliği tanısına” bakılmalıdır. DEHB; gelişimsel bir bozukluktur. Hiçbir zaman gitmez ama tedavi ile durum kötüleşmez ya da dışarıdan fark edilmez. DEHB gerçektir; vardır ve bir beyin hastalığıdır. Çoğu hastalık ve bozuklukta olduğu gibi ciddiyet dereceleri farklı şekillerde ortaya çıkar; ancak DEHB’i olanların kalıcı şekilde sınırlandırılması gerekmez. DEHB yönetilebilir ve tedavi edilebilir. Doğru teşhis ve tedavi edilen DEHB’li bireyler okulda; işte; sosyal ve eğlence ortamlarında başarılı olabilir.
Danışmanlıklarımda DEHB tedavisinde ilaca yönelik kimi zaman olumsuz yaklaşımlar olduğunu gördüm. İlaç kullanımının iki boyutu var: birincisi; kişinin ilaca ihtiyacı varsa ve kullanmıyorsa diğer ilaçsız destekleyici yaklaşımlardan da yeterince yararlanamama ihtimali yüksektir; ikincisi; bazen sınava hazırlananlar kendilerine yardımcı olması için ilaç kullanabilmektedir.
DEHB’İ NELER ETKİLER?
Beyin temelli bir bozukluktur ve bilinen tek bir nedeni yoktur. İkizlerle yapılan çalışmalar bazı gen etkileşimlerinin DEHB’i etkilediğini göstermiştir. Dopamin; seratonin ve noradrenalin gibi kimyasallarda DEHB’i etkilediği bulunmuştur. Hamilelikte annenin alkol; tütün tüketimi; erken doğum; düşük doğum kilosu; doğum sırasında ön beyin hasarı risk faktörleridir. Besinlerdeki yapay renklendirici ve koruyucuların tüketimi arasında hareketlilikteki artış arasında bağlantı bulunmuştur. Diğer yandan; DEHB’in aşırı şeker tüketiminden; aşırı televizyon izlemekten; yoksulluktan; yetersiz ebeveyn kontrolünden kaynaklanmadığı bilinmektedir. Ebeveyn tarzları DEHB’i daha iyi ya da kötü yapabilir ama DEHB’e sebep olmaz.
DEHB’E ETKİ EDEN BAZI PROBLEMLER
Düşük özgüven; zayıf sosyal beceriler; öğrenmede geri kalma; karşıt gelme; yıkıcı davranışlar; anksiyete; depresyon; öfke gibi problemler DEHB’i olan bireyin hata yaptığında aldığı eleştiriyi yanlış değerlendirmesi ve bu değerlendirme sonucu yanlış davranışlarda bulunmasıyla ortaya çıkmaktadır.
DEHB ile ÇALIŞILAN ALANLAR
Öncelikle birey; yaşadığı zorlukların mağduru olmaktan çıkarılıp güçlendirilir. Bireye ve ailesine DEHB’i oluşturan zorluklar kümesinden bahsedilir. Planlama ve organize etmede güçlük çeken birine örnek olmak için aktif ve yapılandırılmış bir yol izlenir. Gerekli konularla ilgili psiko eğitim verilir. Bireyin iç ve dış dünya arasında köprü kurmasına yardım edilir. Bireyin zor durumlarla ve ilerlemesinin önündeki engellerle uygun başa çıkma stratejileri belirlemesi desteklenir. Bilişsel stratejiler ile hafıza; dikkat ve organizasyon becerileri geliştirilebilir. Dikkatini sürdürmekte zorlananlar için dikkat dağıtıcıları görmezden gelmeyi öğrenmek ve görevde kalmak için teknikler geliştirmek önemlidir. Anksiyete; stres; motivasyon ve dikkat arasındaki ilişkiye dikkat edilir.
DEHB; çok boyutlu bir durumdur ve çoğu zaman kısa sürede çözüme ulaşmak hedeflenmez. Hem DEHB in algılanışı hem de mevcut davranışların değiştirilerek DEHB i ömür boyu izlemek gerekebilir. Birey kendi ile ilgili çalışmaya başladığında çevresinin de onu destekleyici şekilde düzenlenmesi gerekir. Aile; okul; iş yeri vb. ortamlar ile işbirliği kurulmalıdır. Tabii DEHB konusunda destek almak isteyen bireyin de motivasyonu çalışmalardan alınacak verimi etkikeyecektir.
Her dikkat problemi dikkat eksikliği anlamına gelmez. İlgili çalışmalarla dikkat problemi çözülmüyorsa “dikkat eksikliği tanısına” bakılmalıdır. DEHB; gelişimsel bir bozukluktur. Hiçbir zaman gitmez ama tedavi ile durum kötüleşmez ya da dışarıdan fark edilmez. DEHB gerçektir; vardır ve bir beyin hastalığıdır. Çoğu hastalık ve bozuklukta olduğu gibi ciddiyet dereceleri farklı şekillerde ortaya çıkar; ancak DEHB’i olanların kalıcı şekilde sınırlandırılması gerekmez. DEHB yönetilebilir ve tedavi edilebilir. Doğru teşhis ve tedavi edilen DEHB’li bireyler okulda; işte; sosyal ve eğlence ortamlarında başarılı olabilir.
Danışmanlıklarımda DEHB tedavisinde ilaca yönelik kimi zaman olumsuz yaklaşımlar olduğunu gördüm. İlaç kullanımının iki boyutu var: birincisi; kişinin ilaca ihtiyacı varsa ve kullanmıyorsa diğer ilaçsız destekleyici yaklaşımlardan da yeterince yararlanamama ihtimali yüksektir; ikincisi; bazen sınava hazırlananlar kendilerine yardımcı olması için ilaç kullanabilmektedir.
DEHB’İ NELER ETKİLER?
Beyin temelli bir bozukluktur ve bilinen tek bir nedeni yoktur. İkizlerle yapılan çalışmalar bazı gen etkileşimlerinin DEHB’i etkilediğini göstermiştir. Dopamin; seratonin ve noradrenalin gibi kimyasallarda DEHB’i etkilediği bulunmuştur. Hamilelikte annenin alkol; tütün tüketimi; erken doğum; düşük doğum kilosu; doğum sırasında ön beyin hasarı risk faktörleridir. Besinlerdeki yapay renklendirici ve koruyucuların tüketimi arasında hareketlilikteki artış arasında bağlantı bulunmuştur. Diğer yandan; DEHB’in aşırı şeker tüketiminden; aşırı televizyon izlemekten; yoksulluktan; yetersiz ebeveyn kontrolünden kaynaklanmadığı bilinmektedir. Ebeveyn tarzları DEHB’i daha iyi ya da kötü yapabilir ama DEHB’e sebep olmaz.
DEHB’E ETKİ EDEN BAZI PROBLEMLER
Düşük özgüven; zayıf sosyal beceriler; öğrenmede geri kalma; karşıt gelme; yıkıcı davranışlar; anksiyete; depresyon; öfke gibi problemler DEHB’i olan bireyin hata yaptığında aldığı eleştiriyi yanlış değerlendirmesi ve bu değerlendirme sonucu yanlış davranışlarda bulunmasıyla ortaya çıkmaktadır.
DEHB ile ÇALIŞILAN ALANLAR
Öncelikle birey; yaşadığı zorlukların mağduru olmaktan çıkarılıp güçlendirilir. Bireye ve ailesine DEHB’i oluşturan zorluklar kümesinden bahsedilir. Planlama ve organize etmede güçlük çeken birine örnek olmak için aktif ve yapılandırılmış bir yol izlenir. Gerekli konularla ilgili psiko eğitim verilir. Bireyin iç ve dış dünya arasında köprü kurmasına yardım edilir. Bireyin zor durumlarla ve ilerlemesinin önündeki engellerle uygun başa çıkma stratejileri belirlemesi desteklenir. Bilişsel stratejiler ile hafıza; dikkat ve organizasyon becerileri geliştirilebilir. Dikkatini sürdürmekte zorlananlar için dikkat dağıtıcıları görmezden gelmeyi öğrenmek ve görevde kalmak için teknikler geliştirmek önemlidir. Anksiyete; stres; motivasyon ve dikkat arasındaki ilişkiye dikkat edilir.
DEHB; çok boyutlu bir durumdur ve çoğu zaman kısa sürede çözüme ulaşmak hedeflenmez. Hem DEHB in algılanışı hem de mevcut davranışların değiştirilerek DEHB i ömür boyu izlemek gerekebilir. Birey kendi ile ilgili çalışmaya başladığında çevresinin de onu destekleyici şekilde düzenlenmesi gerekir. Aile; okul; iş yeri vb. ortamlar ile işbirliği kurulmalıdır. Tabii DEHB konusunda destek almak isteyen bireyin de motivasyonu çalışmalardan alınacak verimi etkikeyecektir.