Travmanın İki Yönü: Öğrenme ve Psikopatoloji ve Emdr Terapisinin Etkisi
Kişinin fiziksel ve ruhsal bütünlüğünü tehdit eden olaylar yaşaması ve bunlarla baş etme yollarının felce uğraması kişide travma sonrası stres bozukluğu; depresyon ve uyum bozukluğu gibi ruhsal hastalıklara neden olabilir. Ancak bazı araştırmacılar travmatik yaşantıların kişi üzerinde pozitif etkisi olduğuna odaklanmışlardır. Kişinin travmatik yaşantı sonrası ruhsal açıdan olumlu yöndeki değişimleri travma sonrası büyüme olarak adlandırılmıştır. Kişi travmatik yaşantı sonrası yeni gerçekliklerle mücadele eder ve bu mücadele sürecinde daha dayanıklı ve dirençli yeni şemalar üretir.
Travma sonrası büyüme çok boyutludur ve beş farklı alanda meydana gelmektedir. Bunlar yaşamın daha fazla takdir edilmesi ve önceliklerin yeniden değerlendirilmesi; daha yakın ilişkiler geliştirilmesi; kişinin kendi gücünün daha çok farkına varması; yaşamındaki yeni olasılıkların farkına varması ve ruhsal olarak gelişim şeklinde sıralanmaktadır. Kişiler bu alanların hepsinde gelişme göstermeyebilirler.
Hümanisttik psikoloji çerçevesinde; insanların aktif ve büyüme odaklı organizmalar olduğunu varsayılmaktadır. İnsanların psikolojik deneyimlerini benlik algısı ile bütünleştirmeye ve sosyal grup ve yapılara entegre etmeye eğilimli olduklarını öne sürmektedir. Bu teorinin temelini oluşturan ana fikir; her bireyin; refah ve tamamlanma arayışı içinde olduğu; hayattaki kendinin en iyi yönlerini bilmeye doğuştan eğilimli olduğu varsayımdır. Bireyler travma deneyiminden sonra anlam arayışına girer ve olayların neden yaşandığı; nasıl yaşandığını sorgularlar. Eğer anlamlandırmakta başarılı olurlarsa; olayı özümseme veya uyum sağlama gerçekleşir.
Travmatik olayın kişinin hayatına yön vermesine; dünya görüşüne ve hayat felsefesine olan etkileri nelerdir? Bu tür sorular; travmatik malzemeye uyum sağlamak ve onu ruhlarına tam olarak entegre etme arayışı için gereklidir. Uyum sağlama olumsuz sonuçlanırsa; bu önem/değer soruları çaresizlik ve umutsuzluk reaksiyonlarına neden olur (“Dünya; kötü şeylerin rastgele yaşandığı ve benim hiçbir şey yapamadığım kötü bir yerdir” gibi). Olumlu sonuçlanırsa; bu önem/değer soruları; insanların ilişkilerini; güçlerini; dayanıklılıklarını; yaşam felsefelerini yeniden değerlendirdikleri ve daha çok takdir ettikleri sonucuna gider (“Kötü şeyler yaşanabilir; bu yüzden her gün benim son günümmüş gibi dolu yaşamalıyım.” gibi).
Travmanın yaşantının olumsuz etkisini Adaptif Bilgi İşleme Süreci ile ele aldığımızda; yaşadığımız travmatik anının beynimizde işlenmeden ham haliyle kaydedilmesi ve fonksiyonel hale gelmemesi sebebiyle bizim travma sonrası yaşantımızda kendimizle ilgili rasyonel olmayan inançlar geliştirmemize ve bazen günlük hayatımızı sürdüremeyecek düzeyde patoloji oluşmasına sebep olabilmektedir. Bunlara depresyon; kaygı bozuklukları; panik atak; travma sonrası stres bozukluğu; obsesif kompulsif bozukluk gibi birçok ruhsal hastalıklar örnek gösterilebilir. EMDR terapisi bu tür doğduğumuz andan itibaren şuana kadar olan tüm travmatik anılarımızı beynin işlemlemesi ve fonksiyonel hale gelmesini sağlamaktır.
Adaptif bilgi işleme süreci dört kanaldan gerçekleşmektedir. Duygu; düşünce; beden duyumu ve görüntü. Anı travmatik olduğunda bu dört kanaldan bazıları beyinde kilitli kalabilir. EMDR terapisi çift yönlü uyarım ile travmatik anıyı yeniden bu dört kanalda işlemlemeyi hedefler. EMDR terapisi sonucunda travmatik anının acı veren; korkutan etkisi ortadan kalkar ve kişi için geçmişte yaşadığı ve ondan ders çıkardığı ve tecrübe edindiği bir deneyim olarak hayatında fonksiyonel bir hale gelir. Travmatik anı artık kişinin hayatından keyif almasını engelleyen; kişilerarası ilişkilerini bozan; kaygılandıran veya onu birçok şeyden alıkoyan niteliğini yitirir.
Kaynaklar:
Tedeschi; R. G.; & Calhoun; L. (2004). Posttraumatic growth: A new perspective on psychotraumatology. Psychiatric Times; 21(4); 58-6;
Joseph; S.; & Linley; P. A. (2005). Positive adjustment to threatening events: An organismic valuing theory of growth through adversity. Review of general psychology; 9(3); 262-28;
Travma sonrası büyüme çok boyutludur ve beş farklı alanda meydana gelmektedir. Bunlar yaşamın daha fazla takdir edilmesi ve önceliklerin yeniden değerlendirilmesi; daha yakın ilişkiler geliştirilmesi; kişinin kendi gücünün daha çok farkına varması; yaşamındaki yeni olasılıkların farkına varması ve ruhsal olarak gelişim şeklinde sıralanmaktadır. Kişiler bu alanların hepsinde gelişme göstermeyebilirler.
Hümanisttik psikoloji çerçevesinde; insanların aktif ve büyüme odaklı organizmalar olduğunu varsayılmaktadır. İnsanların psikolojik deneyimlerini benlik algısı ile bütünleştirmeye ve sosyal grup ve yapılara entegre etmeye eğilimli olduklarını öne sürmektedir. Bu teorinin temelini oluşturan ana fikir; her bireyin; refah ve tamamlanma arayışı içinde olduğu; hayattaki kendinin en iyi yönlerini bilmeye doğuştan eğilimli olduğu varsayımdır. Bireyler travma deneyiminden sonra anlam arayışına girer ve olayların neden yaşandığı; nasıl yaşandığını sorgularlar. Eğer anlamlandırmakta başarılı olurlarsa; olayı özümseme veya uyum sağlama gerçekleşir.
Travmatik olayın kişinin hayatına yön vermesine; dünya görüşüne ve hayat felsefesine olan etkileri nelerdir? Bu tür sorular; travmatik malzemeye uyum sağlamak ve onu ruhlarına tam olarak entegre etme arayışı için gereklidir. Uyum sağlama olumsuz sonuçlanırsa; bu önem/değer soruları çaresizlik ve umutsuzluk reaksiyonlarına neden olur (“Dünya; kötü şeylerin rastgele yaşandığı ve benim hiçbir şey yapamadığım kötü bir yerdir” gibi). Olumlu sonuçlanırsa; bu önem/değer soruları; insanların ilişkilerini; güçlerini; dayanıklılıklarını; yaşam felsefelerini yeniden değerlendirdikleri ve daha çok takdir ettikleri sonucuna gider (“Kötü şeyler yaşanabilir; bu yüzden her gün benim son günümmüş gibi dolu yaşamalıyım.” gibi).
Travmanın yaşantının olumsuz etkisini Adaptif Bilgi İşleme Süreci ile ele aldığımızda; yaşadığımız travmatik anının beynimizde işlenmeden ham haliyle kaydedilmesi ve fonksiyonel hale gelmemesi sebebiyle bizim travma sonrası yaşantımızda kendimizle ilgili rasyonel olmayan inançlar geliştirmemize ve bazen günlük hayatımızı sürdüremeyecek düzeyde patoloji oluşmasına sebep olabilmektedir. Bunlara depresyon; kaygı bozuklukları; panik atak; travma sonrası stres bozukluğu; obsesif kompulsif bozukluk gibi birçok ruhsal hastalıklar örnek gösterilebilir. EMDR terapisi bu tür doğduğumuz andan itibaren şuana kadar olan tüm travmatik anılarımızı beynin işlemlemesi ve fonksiyonel hale gelmesini sağlamaktır.
Adaptif bilgi işleme süreci dört kanaldan gerçekleşmektedir. Duygu; düşünce; beden duyumu ve görüntü. Anı travmatik olduğunda bu dört kanaldan bazıları beyinde kilitli kalabilir. EMDR terapisi çift yönlü uyarım ile travmatik anıyı yeniden bu dört kanalda işlemlemeyi hedefler. EMDR terapisi sonucunda travmatik anının acı veren; korkutan etkisi ortadan kalkar ve kişi için geçmişte yaşadığı ve ondan ders çıkardığı ve tecrübe edindiği bir deneyim olarak hayatında fonksiyonel bir hale gelir. Travmatik anı artık kişinin hayatından keyif almasını engelleyen; kişilerarası ilişkilerini bozan; kaygılandıran veya onu birçok şeyden alıkoyan niteliğini yitirir.
Kaynaklar:
Tedeschi; R. G.; & Calhoun; L. (2004). Posttraumatic growth: A new perspective on psychotraumatology. Psychiatric Times; 21(4); 58-6;
Joseph; S.; & Linley; P. A. (2005). Positive adjustment to threatening events: An organismic valuing theory of growth through adversity. Review of general psychology; 9(3); 262-28;