Sosyal Fobi
Sosyal Fobi Nedir?
Sosyal fobi; toplumsal bir kaygı bozukluğudur. Kişinin bir ya da birden daha fazla sosyal durumdan korkmasıdır. Duyulan başlıca korku; başkalarının karşısında küçük düşmek; utanç duyulacak bir biçimde davranmak; eleştirilmek; beğenilmemek; reddedilmek; rezil olmak; onaylanmamaktır. Ayrıca bu kişiler; başkalarıyla etkileşimde bulunmayı gerektirecek veya başkalarının yanında bir eylemde bulunulması gereken durumlardan kaçınırlar.
Sosyal fobinin temelinde ‘kabul edilmeme’ ve ‘onaylanmama’ vardır. Sosyal fobinin başlıca özelliği; utanılabilecek toplumsal durumlardan (Toplum önünde konuşmak) ya da eylemin (topluluk önünde yemek yemek) gerçekleştirildiği durumlardan; belirgin ve sürekli korku duymadır.(Utanma; aşağılanma) Tanıda asıl önemli olan; kaçınma; korku ya da kaygının kişinin günlük işlerini; işle ilgili işlevselliğini ya da toplumsal yaşamını olumsuz etkilemesidir.
Sosyal Fobi Belirtileri
• Fizyolojik: Ağız kuruluğu; yüz kızarması; titreme; kalp çarpıntısı; terleme; nefes darlığı…
• Zihinsel: Başaramayacağım; konuşamayacağım; rezil olacağım; herkes beni eleştirecek; yetersizim; fazlaca eleştirileceğim; donup kalacağım; kaygımı belli etmemeliyim; kusursuz olmalıyım; asla hata yapmamalıyım…
• Davranışsal: Korkulan ortamlardan kaçınma; göz temasından kaçınma; konuyu değiştirme; konuyla ilgisiz şeyler düşünme; alkol kullanma…
Sosyal Fobi Ne Zaman Ortaya Çıkar
Sosyal fobi genellikle ergenlik döneminde (13-24 yaş arası) başlamaktadır. 25 yaş sonrası başlayan sosyal fobi çok nadir gözlenmektedir. Daha çok kadınlarda görülmesine karşın sosyal fobi nedeniyle tedavi olmak için başvuru yapan erkek oranı daha fazladır.
Sosyal Fobi Tipleri
• Performans Tipi: Performans gerektiren durumlarda gözlenir. Örneğin; sınıf önünde kitap okuma; topluluk karşısında konuşma; sorulara cevap verme.
• Etkileşimsel Tip: Başkalarıyla etkileşimde bulunmayı gerektiren durumlarda gözlenir. Örneğin; mezuniyet balosuna katılma; sohbete katılma; partiye gitme.
• Yaygınlaşmış Tip: Performans ve etkileşimsel tipin kronikleşmiş halidir. Özellikle depresyon veya alkolizmle birlikte görülür.
Sosyal Fobiyi Başlatan ve Sürdüren Kaygılı Düşünceler
• İhtimali Arttırma: Kişinin inandığı olumsuz ihtimalin gerçekleşeceğine inanmasıdır. Örneğin; sunumum çok kötü geçecek; soru sorulduğunda cevap veremeyeceğim; herkes aptal olduğumu düşünecek; küçük düşeceğim; mükemmel olmazsam işten atılırım; partiye gidersem herkes benle alay eder şeklinde düşünceler.
• Zihin Okuma: Kişinin diğer insanların kendisi hakkında ne düşündüğüne ilişkin olumsuz öngörüleri kapsamaktadır. Örneğin; insanlar beni sıkıcı buluyor; ellerim titrediği için arkadaşlarım benim salak olduğumu düşünür; kaygılı olduğumu anlarlarsa benim güçsüz olduğumu düşünürler şeklinde düşünceler.
• Kişiselleştirme: Herhangi bir olumsuz duruma etkisi olan bütün faktörleri görmezden gelerek; bu durumla ilgili bütün sorumluluğu üstlenmeyi kapsar. Örneğin; Kişinin; sunum sırasında uyuklayanların olmasını; kendisini sıkıcı bulmasına bağlaması. Halbuki konu karmaşık olabilir ve bazılarının ilgisini çekmeyebilir ya da bazı kişiler uykusunu almamış olduğu için uyuklamış olabilir.
• -Meli; -Malı Yargıları: Olayların nasıl olması gerektiğine ilişkin; abartılı ya da doğru olmayan dayatmalardır. Örneğin; Hiçbir zaman kaygılı olduğumu göstermemeliyim; her zaman başkalarını eğlendiren ve ilgilerini çeken biri olmalıyım; hiç kimse benimle dalga geçmemeli; hiçbir zaman dikkatleri üzerime toplayacak bir şey yapmamalıyım şeklinde düşünceler.
• Korkunç Görme: Olumsuz bir durumun ortaya çıkması durumunda; bunun çok kötü olacağını ve bunun üstesinden gelinemeyeceğini; bunun katlanılmaz olduğunu düşünme durumudur. Örneğin; sorulan sorulara yanıt verememem aptalca olur; sunum sırasında heyecanımı belli edersem her şey mahvolur şeklinde düşünceler.
• Hep Ya Da Hiç Şeklinde Düşünme: En doğrusu; en iyisi; en güzeli olmadığı sürece bunun çok kötü olacağını düşünme eğilimidir. Örneğin; sınavdan 100 alamazsam salak olduğumu düşünürler; müdürümün beni tek bir konuda bile uyarmasına katlanamam şeklinde düşünceler.
• Algıda Seçicilik: Belirli türlerde bilgiye diğerlerinden daha fazla odaklanma eğilimidir. Örneğin; Karnedeki düşük notlara odaklanıp yüksek notları görmezden gelmek ya da sunum sırasında sıkılma belirtisi gösterenlere odaklanıp zevkle dinleyenlere odaklanmamak.
Sosyal Fobiyle Birlikte Görülebilecek Rahatsızlıklar
• Panik bozukluk
• Çekingen kişilik bozukluğu
• Alkol-Madde bağımlılığı
• Depresyon
• Erken Boşalma
• Obsesif kompulsif bozukluk
Sosyal fobi; toplumsal bir kaygı bozukluğudur. Kişinin bir ya da birden daha fazla sosyal durumdan korkmasıdır. Duyulan başlıca korku; başkalarının karşısında küçük düşmek; utanç duyulacak bir biçimde davranmak; eleştirilmek; beğenilmemek; reddedilmek; rezil olmak; onaylanmamaktır. Ayrıca bu kişiler; başkalarıyla etkileşimde bulunmayı gerektirecek veya başkalarının yanında bir eylemde bulunulması gereken durumlardan kaçınırlar.
Sosyal fobinin temelinde ‘kabul edilmeme’ ve ‘onaylanmama’ vardır. Sosyal fobinin başlıca özelliği; utanılabilecek toplumsal durumlardan (Toplum önünde konuşmak) ya da eylemin (topluluk önünde yemek yemek) gerçekleştirildiği durumlardan; belirgin ve sürekli korku duymadır.(Utanma; aşağılanma) Tanıda asıl önemli olan; kaçınma; korku ya da kaygının kişinin günlük işlerini; işle ilgili işlevselliğini ya da toplumsal yaşamını olumsuz etkilemesidir.
Sosyal Fobi Belirtileri
• Fizyolojik: Ağız kuruluğu; yüz kızarması; titreme; kalp çarpıntısı; terleme; nefes darlığı…
• Zihinsel: Başaramayacağım; konuşamayacağım; rezil olacağım; herkes beni eleştirecek; yetersizim; fazlaca eleştirileceğim; donup kalacağım; kaygımı belli etmemeliyim; kusursuz olmalıyım; asla hata yapmamalıyım…
• Davranışsal: Korkulan ortamlardan kaçınma; göz temasından kaçınma; konuyu değiştirme; konuyla ilgisiz şeyler düşünme; alkol kullanma…
Sosyal Fobi Ne Zaman Ortaya Çıkar
Sosyal fobi genellikle ergenlik döneminde (13-24 yaş arası) başlamaktadır. 25 yaş sonrası başlayan sosyal fobi çok nadir gözlenmektedir. Daha çok kadınlarda görülmesine karşın sosyal fobi nedeniyle tedavi olmak için başvuru yapan erkek oranı daha fazladır.
Sosyal Fobi Tipleri
• Performans Tipi: Performans gerektiren durumlarda gözlenir. Örneğin; sınıf önünde kitap okuma; topluluk karşısında konuşma; sorulara cevap verme.
• Etkileşimsel Tip: Başkalarıyla etkileşimde bulunmayı gerektiren durumlarda gözlenir. Örneğin; mezuniyet balosuna katılma; sohbete katılma; partiye gitme.
• Yaygınlaşmış Tip: Performans ve etkileşimsel tipin kronikleşmiş halidir. Özellikle depresyon veya alkolizmle birlikte görülür.
Sosyal Fobiyi Başlatan ve Sürdüren Kaygılı Düşünceler
• İhtimali Arttırma: Kişinin inandığı olumsuz ihtimalin gerçekleşeceğine inanmasıdır. Örneğin; sunumum çok kötü geçecek; soru sorulduğunda cevap veremeyeceğim; herkes aptal olduğumu düşünecek; küçük düşeceğim; mükemmel olmazsam işten atılırım; partiye gidersem herkes benle alay eder şeklinde düşünceler.
• Zihin Okuma: Kişinin diğer insanların kendisi hakkında ne düşündüğüne ilişkin olumsuz öngörüleri kapsamaktadır. Örneğin; insanlar beni sıkıcı buluyor; ellerim titrediği için arkadaşlarım benim salak olduğumu düşünür; kaygılı olduğumu anlarlarsa benim güçsüz olduğumu düşünürler şeklinde düşünceler.
• Kişiselleştirme: Herhangi bir olumsuz duruma etkisi olan bütün faktörleri görmezden gelerek; bu durumla ilgili bütün sorumluluğu üstlenmeyi kapsar. Örneğin; Kişinin; sunum sırasında uyuklayanların olmasını; kendisini sıkıcı bulmasına bağlaması. Halbuki konu karmaşık olabilir ve bazılarının ilgisini çekmeyebilir ya da bazı kişiler uykusunu almamış olduğu için uyuklamış olabilir.
• -Meli; -Malı Yargıları: Olayların nasıl olması gerektiğine ilişkin; abartılı ya da doğru olmayan dayatmalardır. Örneğin; Hiçbir zaman kaygılı olduğumu göstermemeliyim; her zaman başkalarını eğlendiren ve ilgilerini çeken biri olmalıyım; hiç kimse benimle dalga geçmemeli; hiçbir zaman dikkatleri üzerime toplayacak bir şey yapmamalıyım şeklinde düşünceler.
• Korkunç Görme: Olumsuz bir durumun ortaya çıkması durumunda; bunun çok kötü olacağını ve bunun üstesinden gelinemeyeceğini; bunun katlanılmaz olduğunu düşünme durumudur. Örneğin; sorulan sorulara yanıt verememem aptalca olur; sunum sırasında heyecanımı belli edersem her şey mahvolur şeklinde düşünceler.
• Hep Ya Da Hiç Şeklinde Düşünme: En doğrusu; en iyisi; en güzeli olmadığı sürece bunun çok kötü olacağını düşünme eğilimidir. Örneğin; sınavdan 100 alamazsam salak olduğumu düşünürler; müdürümün beni tek bir konuda bile uyarmasına katlanamam şeklinde düşünceler.
• Algıda Seçicilik: Belirli türlerde bilgiye diğerlerinden daha fazla odaklanma eğilimidir. Örneğin; Karnedeki düşük notlara odaklanıp yüksek notları görmezden gelmek ya da sunum sırasında sıkılma belirtisi gösterenlere odaklanıp zevkle dinleyenlere odaklanmamak.
Sosyal Fobiyle Birlikte Görülebilecek Rahatsızlıklar
• Panik bozukluk
• Çekingen kişilik bozukluğu
• Alkol-Madde bağımlılığı
• Depresyon
• Erken Boşalma
• Obsesif kompulsif bozukluk