Kendimi Değersiz Hissediyorum
KENDİMİ DEĞERSİZ HİSSEDİYORUM
Değersizlik hissi; kişinin kendisine sık sık eleştiri yaptığı; sık sık utanma duygusunu yaşadığı ve kendisini sürekli kusurluymuş gibi hissettiği bunaltıcı bir durumdur. Değersizlik duygusu çoğunlukla özgüven eksikliğine sebep olmaktadır. Kendisini değersiz hisseden kişinin diğerleri tarafından tam anlamıyla sevildiğine olan inancı düşüktür. Bu sebeple diğerleri tarafından sevilebilmek için yoğun çaba harcayabilmektedirler. Örneğin; kişi karşısındakini sık sık alttan alabilir veya karşısındakine hayır demekte zorlanabilir.
Hassas ya da kırılgan kişilerin ortak özelliği kendilerini değersiz hissetmeleridir. Bu kişiler çevresindeki insanlar tarafından çok çabuk incitilebilirler. Bu duruma ek olarak kırıldıkları veya incindikleri noktalarda genellikle kendilerini savunmak yerine kendi içlerine çekilmektedirler. Yapılan araştırmalar depresyonun kişinin kendisine değer vermesiyle ilişkili olduğunu göstermiştir. Bu durum; değersizlik hislerine sahip kişilerin depresyona daha yatkın olduğunu göstermektedir. Kişi bu noktada hissetmiş olduğu kötü duygulardan kaçmak adına belli başlı bazı ritüeller gerçekleştirebilmektedir. Örneğin; alkol kullanmak; madde kullanmak; yoğun çalışmak; aşırı yemek; tehlikeli aktiviteler yapmak vs. Tüm bunlar kişinin değersizlik hissinden kaçabildiği durumlar arasında gösterilebilmektedir.
Değersizlik Hislerinin Sebepleri:
1- Değersizlik hisleri en çok çocukken sevilmemiş ya da saygı duyulmamış olmanın verdiği hislerden kaynaklanmaktadır.
2- Kişinin ailesi tarafından sık sık eleştirilmesi ya da cezalandırılması; değersizlik hissine neden olmaktadır.
3- Kişi ailesi tarafından hayal kırıklığına uğraması değersizlik hislerine neden olabilmektedir.
4- Kişinin ebeveynleri; kardeşleri ya da akranları tarafından reddedilmesi değersizlik hislerine neden olabilmektedir.
5- Kişinin; ailesi; akrabaları; arkadaşları ya da çevresindeki diğer kişiler tarafından fiziksel; sözel veya duygusal olarak istismara uğramış olması değersizlik hislerinin kaynağıdır.
6- Ebeveynleri tarafından sık sık suçlanan kişilerin sık sık değersizlik duygusunu hissetme ihtimalleri oldukça yüksektir.
7- Ebeveynleri tarafından sık sık kötü ve değersiz görülen ve başarıları görülmeyen çocukların da ileri de değersizlik hislerine sahip olma ihtimalleri oldukça yüksektir.
8- Ebeveynleri tarafından sık sık kardeşleri ya da akranlarıyla kıyaslanan çocukların ileride değersizlik hislerine sahip olma ihtimali de oldukça yüksektir.
9- Ebeveynleri boşanmış ya da ebeveynlerinden biri tarafından terk edilmiş çocukların ileri de değersizlik duygularıyla boğuşma ihtimalleri yüksektir.
Değersizlik hissine sahip olan kişiler çoğunlukla eleştirel ve cezalandırıcı ebeveynlere sahip olanlardır. Buna ek olarak yapılan araştırmalara göre; fiziksel; sözel veya duygusal olarak istismara maruz kalan çocukların da değersizlik hissine sahip olma ihtimali oldukça yüksek görülmüştür. Her iki durum da değersizlik hislerine en çok sebep olan maddeler arasında yer almaktadır.
Kıskançlık duygusu kendisine değer vermeyen kişilerde yoğun görülmektedir. Kişi sürekli kendisini olumsuz olarak diğer kişilerle kıyaslar; aynı zamanda herhangi bir eleştiriyi tolere etme konusunda zorluk yaşayabilir. Yapılan her eleştiri kişinin utanma hislerini aktifleştirir. Topluluk önünde konuşma gerektiren işler; kendisini değersiz hisseden kişiler için oldukça zordur. Böyle durumlarda genellikle kişilerin topluluk önünde konuşma sırasında veya konuşma öncesinde ellerinin ve sesinin titrediğini; terlediğini veya panik atak geçirdiğini görebiliriz. Bu duruma sebep olan düşünce ise kişinin kendisini izleyecek olan topluluk tarafından kusurlarının görüleceğidir.
Değersizlik Hissinden Kurtulmak
• Kendisini çoğunlukla değersiz hisseden kişilerin geçmişte yaşadıkları bir yaraları vardır. Önce bu yaraları fark etmek gerekmektedir. Kendinizi utanırken veya değersiz hissederken geçmişte nereye gidiyorsunuz? Özellikle önemli olayları hatırlamak ilk adımdır.
• Değersiz hissetmek size neler yaptırıyor? Bu kısmı liste halinde yazmak çok önemlidir. Örneğin; değersiz hissettiğim için insanlara hayır diyemiyorum; değersiz hissettiğim için kendimi arka plana atıyorum vs.
• Değersizlik duygusunun neden olduğu davranışları durdurmaya çalışmak diğer bir adımdır. Örneğin hayır demekte zorlanan bir kişinin yavaş yavaş hayır demeye başlaması.
• Değersizlik duygularınızı ve sık sık utanma duygunuzu geçiştirmek yerine bu duygulara odaklanmaya çalışmak da oldukça faydalıdır. Güncel olarak böyle hissetmenize neler sebep olur? Örneğin; arkadaşınızın mesajınıza geç cevap vermesi; tek başınıza kalmanız; diğer insanların daha başarılı olduğunu düşünmek vs. Kendisini değersiz hisseden kişiler bu ve benzeri durumlarda tetiklenmeye başlar.
• Hem çocukluluğunuzda hem de yetişkinliğiniz de olan değerli yanlarınızı ve kusurlu yanlarınızı yazmak önemlidir. Bu çalışma kişinin kendisini daha objektif değerlendirmesini sağlayacaktır. Genelde değersizlik hisleriyle boğuşan kişiler kendilerini objektif olmayan bir şekilde eleştirirler.
• Kişinin değiştirebileceği kusurlarını listelemesi ve bunlar üzerine çalışması gerekmektedir. Örneğin; değersizlik hisleri yüzünden çalışamıyorsanız; çalışmak için ilk adımları atmayı deneyin.
• Geçmişte size kendinizi değersiz hissettiren kişilere mektup yazın. (Mektubu göndermek zorunda değilsiniz) Mümkün olduğunca duygularınızdan söz ederek kendinizi özgür bırakmalısınız. En çok öfke ve üzüntü duyguları ortaya çıkarılmalıdır.
• Eleştirel ve reddedici ilişkilerden uzak durmaya çalışmak; kişinin değersizlik hislerini azaltmaya yardımcı olmaktadır. Bunun sebebi değersizlik hislerine sahip kişilerin sıklıkla kendilerini eleştirecek kişilerle yakınlık kurmalarıdır. Eleştirilmek ve reddedilmek kişinin değersizlik hislerini daha fazla tetikleyeceği için bu tarz ilişkilerden uzak durulması oldukça önemlidir.
Değişim için yukarıda ki adımların sırasıyla yapılması gerekmektedir. Belirtilen adımların atılması özellikle kendisini değersiz hisseden kişiler için hiç de kolay değildir. Örneğin; hayır diyebilmek bile kendisini değersiz hisseden kişiler için oldukça zordur. Kimi kişilerin değersizlik hisleri çok yoğun değildir ve yukarı da sıralanan adımları daha az zorlanarak gerçekleştirebilmektedir. Psikoterapi almak değersizlik hisleriyle savaşmada kullanılan en etkili yollardan bir tanesidir. Bu sebeple değersizlik hislerini yoğun yaşayan kişilere psikoterapi mutlaka önerilmektedir. Psikoterapinin temel amaçlarından biri; kişinin sık sık kusurlu ve utanma duygusunu değiştirmek; kendisine nasıl davrandığını ve başkalarına nasıl davrandığını ve başkalarının kişiye nasıl davranmasına izin verdiğini yavaş yavaş değiştirmektir. Kişiler psikoterapiden sonra kendilerini daha iyi hissetmeye başlar ve ilişkilerinde daha fazla sevilip değer gördüklerini hisseder. Bunun temel nedenlerinden biri de insanlara karşı kendilerini daha yakın hissetmeleridir. Değersizlik hisleri zaman geçtikçe artmaya devam eder. Bu yüzden bu his fark edildiği andan itibaren değiştirmek için çaba harcanmalıdır. Değişim çoğunlukla ani bir şekilde gerçekleşmemektedir. Bu yüzden değişmek için adım atan kişilerin sabırlı olması gerekmektedir.
Uzm.Psk.Berivan Şentürk
Değersizlik hissi; kişinin kendisine sık sık eleştiri yaptığı; sık sık utanma duygusunu yaşadığı ve kendisini sürekli kusurluymuş gibi hissettiği bunaltıcı bir durumdur. Değersizlik duygusu çoğunlukla özgüven eksikliğine sebep olmaktadır. Kendisini değersiz hisseden kişinin diğerleri tarafından tam anlamıyla sevildiğine olan inancı düşüktür. Bu sebeple diğerleri tarafından sevilebilmek için yoğun çaba harcayabilmektedirler. Örneğin; kişi karşısındakini sık sık alttan alabilir veya karşısındakine hayır demekte zorlanabilir.
Hassas ya da kırılgan kişilerin ortak özelliği kendilerini değersiz hissetmeleridir. Bu kişiler çevresindeki insanlar tarafından çok çabuk incitilebilirler. Bu duruma ek olarak kırıldıkları veya incindikleri noktalarda genellikle kendilerini savunmak yerine kendi içlerine çekilmektedirler. Yapılan araştırmalar depresyonun kişinin kendisine değer vermesiyle ilişkili olduğunu göstermiştir. Bu durum; değersizlik hislerine sahip kişilerin depresyona daha yatkın olduğunu göstermektedir. Kişi bu noktada hissetmiş olduğu kötü duygulardan kaçmak adına belli başlı bazı ritüeller gerçekleştirebilmektedir. Örneğin; alkol kullanmak; madde kullanmak; yoğun çalışmak; aşırı yemek; tehlikeli aktiviteler yapmak vs. Tüm bunlar kişinin değersizlik hissinden kaçabildiği durumlar arasında gösterilebilmektedir.
Değersizlik Hislerinin Sebepleri:
1- Değersizlik hisleri en çok çocukken sevilmemiş ya da saygı duyulmamış olmanın verdiği hislerden kaynaklanmaktadır.
2- Kişinin ailesi tarafından sık sık eleştirilmesi ya da cezalandırılması; değersizlik hissine neden olmaktadır.
3- Kişi ailesi tarafından hayal kırıklığına uğraması değersizlik hislerine neden olabilmektedir.
4- Kişinin ebeveynleri; kardeşleri ya da akranları tarafından reddedilmesi değersizlik hislerine neden olabilmektedir.
5- Kişinin; ailesi; akrabaları; arkadaşları ya da çevresindeki diğer kişiler tarafından fiziksel; sözel veya duygusal olarak istismara uğramış olması değersizlik hislerinin kaynağıdır.
6- Ebeveynleri tarafından sık sık suçlanan kişilerin sık sık değersizlik duygusunu hissetme ihtimalleri oldukça yüksektir.
7- Ebeveynleri tarafından sık sık kötü ve değersiz görülen ve başarıları görülmeyen çocukların da ileri de değersizlik hislerine sahip olma ihtimalleri oldukça yüksektir.
8- Ebeveynleri tarafından sık sık kardeşleri ya da akranlarıyla kıyaslanan çocukların ileride değersizlik hislerine sahip olma ihtimali de oldukça yüksektir.
9- Ebeveynleri boşanmış ya da ebeveynlerinden biri tarafından terk edilmiş çocukların ileri de değersizlik duygularıyla boğuşma ihtimalleri yüksektir.
Değersizlik hissine sahip olan kişiler çoğunlukla eleştirel ve cezalandırıcı ebeveynlere sahip olanlardır. Buna ek olarak yapılan araştırmalara göre; fiziksel; sözel veya duygusal olarak istismara maruz kalan çocukların da değersizlik hissine sahip olma ihtimali oldukça yüksek görülmüştür. Her iki durum da değersizlik hislerine en çok sebep olan maddeler arasında yer almaktadır.
Kıskançlık duygusu kendisine değer vermeyen kişilerde yoğun görülmektedir. Kişi sürekli kendisini olumsuz olarak diğer kişilerle kıyaslar; aynı zamanda herhangi bir eleştiriyi tolere etme konusunda zorluk yaşayabilir. Yapılan her eleştiri kişinin utanma hislerini aktifleştirir. Topluluk önünde konuşma gerektiren işler; kendisini değersiz hisseden kişiler için oldukça zordur. Böyle durumlarda genellikle kişilerin topluluk önünde konuşma sırasında veya konuşma öncesinde ellerinin ve sesinin titrediğini; terlediğini veya panik atak geçirdiğini görebiliriz. Bu duruma sebep olan düşünce ise kişinin kendisini izleyecek olan topluluk tarafından kusurlarının görüleceğidir.
Değersizlik Hissinden Kurtulmak
• Kendisini çoğunlukla değersiz hisseden kişilerin geçmişte yaşadıkları bir yaraları vardır. Önce bu yaraları fark etmek gerekmektedir. Kendinizi utanırken veya değersiz hissederken geçmişte nereye gidiyorsunuz? Özellikle önemli olayları hatırlamak ilk adımdır.
• Değersiz hissetmek size neler yaptırıyor? Bu kısmı liste halinde yazmak çok önemlidir. Örneğin; değersiz hissettiğim için insanlara hayır diyemiyorum; değersiz hissettiğim için kendimi arka plana atıyorum vs.
• Değersizlik duygusunun neden olduğu davranışları durdurmaya çalışmak diğer bir adımdır. Örneğin hayır demekte zorlanan bir kişinin yavaş yavaş hayır demeye başlaması.
• Değersizlik duygularınızı ve sık sık utanma duygunuzu geçiştirmek yerine bu duygulara odaklanmaya çalışmak da oldukça faydalıdır. Güncel olarak böyle hissetmenize neler sebep olur? Örneğin; arkadaşınızın mesajınıza geç cevap vermesi; tek başınıza kalmanız; diğer insanların daha başarılı olduğunu düşünmek vs. Kendisini değersiz hisseden kişiler bu ve benzeri durumlarda tetiklenmeye başlar.
• Hem çocukluluğunuzda hem de yetişkinliğiniz de olan değerli yanlarınızı ve kusurlu yanlarınızı yazmak önemlidir. Bu çalışma kişinin kendisini daha objektif değerlendirmesini sağlayacaktır. Genelde değersizlik hisleriyle boğuşan kişiler kendilerini objektif olmayan bir şekilde eleştirirler.
• Kişinin değiştirebileceği kusurlarını listelemesi ve bunlar üzerine çalışması gerekmektedir. Örneğin; değersizlik hisleri yüzünden çalışamıyorsanız; çalışmak için ilk adımları atmayı deneyin.
• Geçmişte size kendinizi değersiz hissettiren kişilere mektup yazın. (Mektubu göndermek zorunda değilsiniz) Mümkün olduğunca duygularınızdan söz ederek kendinizi özgür bırakmalısınız. En çok öfke ve üzüntü duyguları ortaya çıkarılmalıdır.
• Eleştirel ve reddedici ilişkilerden uzak durmaya çalışmak; kişinin değersizlik hislerini azaltmaya yardımcı olmaktadır. Bunun sebebi değersizlik hislerine sahip kişilerin sıklıkla kendilerini eleştirecek kişilerle yakınlık kurmalarıdır. Eleştirilmek ve reddedilmek kişinin değersizlik hislerini daha fazla tetikleyeceği için bu tarz ilişkilerden uzak durulması oldukça önemlidir.
Değişim için yukarıda ki adımların sırasıyla yapılması gerekmektedir. Belirtilen adımların atılması özellikle kendisini değersiz hisseden kişiler için hiç de kolay değildir. Örneğin; hayır diyebilmek bile kendisini değersiz hisseden kişiler için oldukça zordur. Kimi kişilerin değersizlik hisleri çok yoğun değildir ve yukarı da sıralanan adımları daha az zorlanarak gerçekleştirebilmektedir. Psikoterapi almak değersizlik hisleriyle savaşmada kullanılan en etkili yollardan bir tanesidir. Bu sebeple değersizlik hislerini yoğun yaşayan kişilere psikoterapi mutlaka önerilmektedir. Psikoterapinin temel amaçlarından biri; kişinin sık sık kusurlu ve utanma duygusunu değiştirmek; kendisine nasıl davrandığını ve başkalarına nasıl davrandığını ve başkalarının kişiye nasıl davranmasına izin verdiğini yavaş yavaş değiştirmektir. Kişiler psikoterapiden sonra kendilerini daha iyi hissetmeye başlar ve ilişkilerinde daha fazla sevilip değer gördüklerini hisseder. Bunun temel nedenlerinden biri de insanlara karşı kendilerini daha yakın hissetmeleridir. Değersizlik hisleri zaman geçtikçe artmaya devam eder. Bu yüzden bu his fark edildiği andan itibaren değiştirmek için çaba harcanmalıdır. Değişim çoğunlukla ani bir şekilde gerçekleşmemektedir. Bu yüzden değişmek için adım atan kişilerin sabırlı olması gerekmektedir.
Uzm.Psk.Berivan Şentürk