Yeme Bozuklukları
Anoreksiya Nervoza Tanısal Özellikler
Başlıca Özellikleri:
• Olağan kabul edilen en az vücut ağırlığına sahip olmayı reddetmek
• Kilo almaktan aşırı korkmak
• Vücut biçim/boyutunu algılamakta belirgin bozukluk
• 3 ay aralıksız regl olmamak
Tanısal Özellikler:
• Kilo kaybı (diyetle; artan egzersizlerle veya kusma ile olur.)
• Kilo almaktan korkmak (Kilo almakla ilgili aşırı bir korku mevcuttur. Bu korku genelde kilo verme ile azalmaz; kilo verilse dahi kaygı devam eder.)
• Çarpık vücut algısı (Ağırlığı ve biçimi değerlendirme bozukluk mevcuttur. Bazı kişiler kendilerini aşırı kilolu hissederler; bazıları ise zayıf olduklarının bilir fakat vücudunun bazı bölümlerinin- kalça; karın; baldır- şişman olduğunu düşünürler. Aşırı tartılma davranışı görülür.)
• Düşük kendilik saygısı (Kendilik saygısı vücudunun ağırlığına ve şekline bağlıdır. Kilo vermek önemli ve belirleyici bir başarıdır. Kilo almak bir kendilik denetiminin başarısızlığıdır. Kötü beslenmenin tıbbi etkilerini reddetmek.)
• Üç ay regl olmama (Östrojen salgısı düşük düzeydedir ve genellikle kilo kaybına bağlıdır.)
Alt Tipler:
• Kısıtlı Tip: Kilo kaybı; aç kalmakla; diyetle veya aşırı egzersizle sağlanır. Tıkanırcasına yeme veya çıkartma ile uğraşmazlar.
• Tıkınırcasına Yeme/Çıkartma Tipi: Düzenli olarak tıkanırcasına yeme ve/veya çıkartma ile uğraşma mevcuttur. En az haftada bir defa gerçekleşir.
Tetikleyici Risk Faktörleri:
• Aile bireylerinde yeme bozukluğunun olması
• Aşırı koruyucu; katı; sorunları çözmede başarısız; olumsuz bir duruma düşürülen; sınır tanımayan; cesaretlendirme ve desteğin olmadığı aile yapıları
• Yeme; diyet; kilo veya görünüm konusunda çok zaman harcayan aile üyeleri
• Kadın olma
• Adolesan olma
• Hafifçe şişman olmak
• Kendine güvenin düşük olması
• Kişinin kimlik ve otonomi hissi ile sorunları olması
• Obsesif kişilik yapısında olmak
• Kişinin vücudunu algılamada sorununun olması
• Akranlar veya aile üyeleri ile yarışma hissi içinde olmak
Bulimia Nervoza Tanısal Özellikler
Başlıca Özellikler:
• Kişinin kendini değerlendirmesi çoğunlukla kilosundan; vücut şeklinden ve bunları kontrol etme becerisinden etkilenir.
• Tekrarlayan tıkınırcasına yeme. Tek seferde bir insanın yiyebileceği miktardan tartışmasız bir şekilde daha fazla yiyecek tüketme sürecidir ve bu süreçte kontrol kaybı hissi oluşur.
• Aşırı ve uygunsuz kilo kontrol davranışı. Örneğin; tekrarlayan kendini kusturma davranışı veya beslenme kısıtlaması.
Tanısal Özellikler:
• 3 ay süreyle ortalama olarak en az haftada iki kez tıkınırcasına yeme ve uygunsuz dengeleyici davranışlar.
• Çoğu insanın yiyebileceğinden kesinlikle daha fazla miktarda ve belirli bir zaman diliminde yemek. Belirli bir zaman diliminden çoğu kez iki saatten kısa olan sınırlı bir dilimi kastedilir.
• Gün boyunca sürekli küçük miktarlarda yiyecek atıştırmak tıkınma olarak kabul edilmektedir. Tıkınmalar sırasında tüketilen yiyecek türü değişse bile; tipik olarak dondurma ya da pasta gibi yüksek kalorili; tatlı yiyecekleri içerir.
• Bulimia nevrozası olan bireyler tipik olarak yeme sorunlarından utanırlar ve belirtilerini gizlemeye çalışırlar. Tıkınırcasına yeme çoğu kez gizli biçimde olur ya da olabildiğince gözden uzak yapılır. Tıkınırcasına yeme sıklıkla kişi rahatsız edici ya da ağrılı bir biçimde doyuncaya kadar sürer.
• Tıkınırcasına yeme durumunu genellikle kendini acımasızca eleştirme ve depresif duygudurum izler.
• Tıkınırcasına yeme epizoduna aynı zamanda kontrolün kalktığı duyumu eşlik eder. Özellikle bozukluğun erken dönemlerinde; tıkınırcasına yeme sırasında birey çılgın bir durumda olabilir.
• Bulimia nevrozada kontrolde tıkınırcasına yemeyle ilişkili bozulma mutlak değildir; örneğin; kişi telefon çalarken yemeyi sürdürebilir ama oda arkadaşı ya da eşi aniden içeri girince keser.
• Kilo almaktan sakınmak için uygunsuz dengeleyici davranışlarda tekrar tekrar bulunmak. En yaygın dengeleyici yöntem tıkınırcasına yeme epizodu sırasında kendinin yol açtığı kusmadır. Bu çıkartma yöntemi yeme bozukluğu kliniklerine tedavi için başvuran bulimia nevrozalı bireylerin % 80-% 90’ı tarafından kullanılır.
• Kusmanın hemen görülen etkileri fiziksel rahatsızlıktan kurtulmayı ve kilo alma korkusunun azalması içerir. Bazı olgularda; kusma kendisi bir amaç haline gelir ve kişi kusmak için tıkınırcasına yer ya da az miktarda yemek yedikten sonra kusar. Genelde kusmayı uyarmada ustalaşırlar ve istedikleri zaman isteyerek kusabilirler.
• Bulimia nevrozası olanların yaklaşık üçte biri; tıkınırcasına yeme sonrası yanlış yere laksatif kullanırlar. Nadiren; bu bozukluğu olan bireyler tıkınırcasına yeme epizodlarını takiben yanlış yere lavman kullanırlar ama bu; tek başına nadir kullanılan dengeleyici bir yöntemdir.
• Kendilerini değerlendirirken vücudun biçimi ve ağırlığına anlamsız bir vurgu yaparlar ve bu etkenler kendilik değerini belirlemede tipik olarak en önemli olanlardır.
• Bu bozukluğu olan bireyler; kilo alma korkuları yönünden; kilo verme istekleri yönünden ve vücutlarından hoşlanmama düzeyleri yönünden Anoreksiya Nevrozası olanlara yakından benzeyebilirler.
Alt Tipler:
• Çıkartma olan tip: Kişinin düzenli olarak kendi kendine kusması veya laksatiflerin ya da lavmanların yanlış yere kullanılması.
• Çıkartma olmayan tip: Kişinin hiç yemek yememe ya da aşırı egzersiz yapma gibi diğer uygunsuz dengeleyici davranışlarda bulunmasıdır; ancak kendi kendine kusma veya laksatiflerin ya da lavmanların yanlış yere kullanımının olmamasıdır.
Başka Türlü Adlandırılamayan Yeme Bozukluğu
Herhangi bir tanı ölçütü yoktur. Genellikle anoreksiya nevroza ve bulimia nevroza tanısal ölçütlerini karşılamayan; ciddi anlamda yeme bozuklukları için var olan bir tanıdır.
Başlıca Özellikleri:
• Olağan kabul edilen en az vücut ağırlığına sahip olmayı reddetmek
• Kilo almaktan aşırı korkmak
• Vücut biçim/boyutunu algılamakta belirgin bozukluk
• 3 ay aralıksız regl olmamak
Tanısal Özellikler:
• Kilo kaybı (diyetle; artan egzersizlerle veya kusma ile olur.)
• Kilo almaktan korkmak (Kilo almakla ilgili aşırı bir korku mevcuttur. Bu korku genelde kilo verme ile azalmaz; kilo verilse dahi kaygı devam eder.)
• Çarpık vücut algısı (Ağırlığı ve biçimi değerlendirme bozukluk mevcuttur. Bazı kişiler kendilerini aşırı kilolu hissederler; bazıları ise zayıf olduklarının bilir fakat vücudunun bazı bölümlerinin- kalça; karın; baldır- şişman olduğunu düşünürler. Aşırı tartılma davranışı görülür.)
• Düşük kendilik saygısı (Kendilik saygısı vücudunun ağırlığına ve şekline bağlıdır. Kilo vermek önemli ve belirleyici bir başarıdır. Kilo almak bir kendilik denetiminin başarısızlığıdır. Kötü beslenmenin tıbbi etkilerini reddetmek.)
• Üç ay regl olmama (Östrojen salgısı düşük düzeydedir ve genellikle kilo kaybına bağlıdır.)
Alt Tipler:
• Kısıtlı Tip: Kilo kaybı; aç kalmakla; diyetle veya aşırı egzersizle sağlanır. Tıkanırcasına yeme veya çıkartma ile uğraşmazlar.
• Tıkınırcasına Yeme/Çıkartma Tipi: Düzenli olarak tıkanırcasına yeme ve/veya çıkartma ile uğraşma mevcuttur. En az haftada bir defa gerçekleşir.
Tetikleyici Risk Faktörleri:
• Aile bireylerinde yeme bozukluğunun olması
• Aşırı koruyucu; katı; sorunları çözmede başarısız; olumsuz bir duruma düşürülen; sınır tanımayan; cesaretlendirme ve desteğin olmadığı aile yapıları
• Yeme; diyet; kilo veya görünüm konusunda çok zaman harcayan aile üyeleri
• Kadın olma
• Adolesan olma
• Hafifçe şişman olmak
• Kendine güvenin düşük olması
• Kişinin kimlik ve otonomi hissi ile sorunları olması
• Obsesif kişilik yapısında olmak
• Kişinin vücudunu algılamada sorununun olması
• Akranlar veya aile üyeleri ile yarışma hissi içinde olmak
Bulimia Nervoza Tanısal Özellikler
Başlıca Özellikler:
• Kişinin kendini değerlendirmesi çoğunlukla kilosundan; vücut şeklinden ve bunları kontrol etme becerisinden etkilenir.
• Tekrarlayan tıkınırcasına yeme. Tek seferde bir insanın yiyebileceği miktardan tartışmasız bir şekilde daha fazla yiyecek tüketme sürecidir ve bu süreçte kontrol kaybı hissi oluşur.
• Aşırı ve uygunsuz kilo kontrol davranışı. Örneğin; tekrarlayan kendini kusturma davranışı veya beslenme kısıtlaması.
Tanısal Özellikler:
• 3 ay süreyle ortalama olarak en az haftada iki kez tıkınırcasına yeme ve uygunsuz dengeleyici davranışlar.
• Çoğu insanın yiyebileceğinden kesinlikle daha fazla miktarda ve belirli bir zaman diliminde yemek. Belirli bir zaman diliminden çoğu kez iki saatten kısa olan sınırlı bir dilimi kastedilir.
• Gün boyunca sürekli küçük miktarlarda yiyecek atıştırmak tıkınma olarak kabul edilmektedir. Tıkınmalar sırasında tüketilen yiyecek türü değişse bile; tipik olarak dondurma ya da pasta gibi yüksek kalorili; tatlı yiyecekleri içerir.
• Bulimia nevrozası olan bireyler tipik olarak yeme sorunlarından utanırlar ve belirtilerini gizlemeye çalışırlar. Tıkınırcasına yeme çoğu kez gizli biçimde olur ya da olabildiğince gözden uzak yapılır. Tıkınırcasına yeme sıklıkla kişi rahatsız edici ya da ağrılı bir biçimde doyuncaya kadar sürer.
• Tıkınırcasına yeme durumunu genellikle kendini acımasızca eleştirme ve depresif duygudurum izler.
• Tıkınırcasına yeme epizoduna aynı zamanda kontrolün kalktığı duyumu eşlik eder. Özellikle bozukluğun erken dönemlerinde; tıkınırcasına yeme sırasında birey çılgın bir durumda olabilir.
• Bulimia nevrozada kontrolde tıkınırcasına yemeyle ilişkili bozulma mutlak değildir; örneğin; kişi telefon çalarken yemeyi sürdürebilir ama oda arkadaşı ya da eşi aniden içeri girince keser.
• Kilo almaktan sakınmak için uygunsuz dengeleyici davranışlarda tekrar tekrar bulunmak. En yaygın dengeleyici yöntem tıkınırcasına yeme epizodu sırasında kendinin yol açtığı kusmadır. Bu çıkartma yöntemi yeme bozukluğu kliniklerine tedavi için başvuran bulimia nevrozalı bireylerin % 80-% 90’ı tarafından kullanılır.
• Kusmanın hemen görülen etkileri fiziksel rahatsızlıktan kurtulmayı ve kilo alma korkusunun azalması içerir. Bazı olgularda; kusma kendisi bir amaç haline gelir ve kişi kusmak için tıkınırcasına yer ya da az miktarda yemek yedikten sonra kusar. Genelde kusmayı uyarmada ustalaşırlar ve istedikleri zaman isteyerek kusabilirler.
• Bulimia nevrozası olanların yaklaşık üçte biri; tıkınırcasına yeme sonrası yanlış yere laksatif kullanırlar. Nadiren; bu bozukluğu olan bireyler tıkınırcasına yeme epizodlarını takiben yanlış yere lavman kullanırlar ama bu; tek başına nadir kullanılan dengeleyici bir yöntemdir.
• Kendilerini değerlendirirken vücudun biçimi ve ağırlığına anlamsız bir vurgu yaparlar ve bu etkenler kendilik değerini belirlemede tipik olarak en önemli olanlardır.
• Bu bozukluğu olan bireyler; kilo alma korkuları yönünden; kilo verme istekleri yönünden ve vücutlarından hoşlanmama düzeyleri yönünden Anoreksiya Nevrozası olanlara yakından benzeyebilirler.
Alt Tipler:
• Çıkartma olan tip: Kişinin düzenli olarak kendi kendine kusması veya laksatiflerin ya da lavmanların yanlış yere kullanılması.
• Çıkartma olmayan tip: Kişinin hiç yemek yememe ya da aşırı egzersiz yapma gibi diğer uygunsuz dengeleyici davranışlarda bulunmasıdır; ancak kendi kendine kusma veya laksatiflerin ya da lavmanların yanlış yere kullanımının olmamasıdır.
Başka Türlü Adlandırılamayan Yeme Bozukluğu
Herhangi bir tanı ölçütü yoktur. Genellikle anoreksiya nevroza ve bulimia nevroza tanısal ölçütlerini karşılamayan; ciddi anlamda yeme bozuklukları için var olan bir tanıdır.