Çocuk ve Ergenlerde Anksiyetenin Doğası ve Belirtileri
Anksiyete veya endişe; hoş olmayan bir iç çatışma durumunda yoğun kaygı duygusu yaşamaktır. Anksiyeteyle ilgili bir diğer kavram ise korkudur. Fakat kaygı ve korku arasında ince bir fark vardır. Korku; dıştan gelen bir tehlikeye; beklenen; önceden sezilen bir zarara karşı bir tepkidir ve kaçma dürtüsüyle birlikte bulunur. Temelde kendini koruma içgüdüsünün bir açıklanma biçimidir. Anksiyetede ise kaynağı bilinmeyen bir tehlike beklentisi söz konusudur (Arkar; 2020).
Neredeyse bütün çocuklar ister gerçek ister hayali olsun bir tehditle karşı karşıya geldiklerinde korkuyu deneyimler. Aslında makul düzeyde kaygı ve korku onları yeni şeyler öğrenme konusunda motive eder. Algılanan korku ister cadı ister; diş hekimi; isterse yılan şeklini alsın; tüm çocuklar stresli durumlarla yüz yüze gelir. Bu korku ve kaygılar zihinlerinde oluşturdukları durumlar olsa da çocukların bu durumları gerçekten yaşadıklarını unutmamak gerekir (Dacey; Mack ve Fiore; 2020).
Belirli korku ve anksiyete belirtileri yaşlara bağlı olarak çeşitli dönemlerde normaldir. Örneğin küçük çocuklar karanlıktan korkabilir; ayrılık durumlarından çekinebilir veya böceklerden korkabilirler. İlkokul dönemlerinde ise dişçi korkusu gibi durumlar belirirken; ergenlikte sosyal fobiler görülebilir. Kaygının sorun yaratması; gelişimsel açıdan uygun olan seviyenin üstünde olmasıyla belirlenir. Bu seviyenin üstünde olan yoğun kaygı anksiyete bozukluğu olarak tanımlanır. Anksiyete bozukluklarının başlangıç yaşı normal gelişimsel korkuların başlangıç yaşıyla aynı zamana tekabül etmesiyle belirlenir (Albano ve Kendall; 2002; akt.; Arkar; 2020).
Anksiyete üç etmenin birleşmesiyle oluşur: biyolojik; psikolojik ve sosyal etmenler. Biyolojik etmenlerde çocuğun kaygıya genetik yatkınlığı; mizacı; hormonal dengesizliklik ve anormal beyin aktivitesi etkilidir. Kaygının psikolojik etmenleri rahatsızlık verici deneyimlerden kaynaklanır. Kaygılı çocuklar aşırı uyanıklık yaşar hale gelir. Eğer çocuğunuzun zihni sürekli olarak alarm durumundaysa; rahatlamakta zorluk yaşadığı sonucuna varabilirsiniz. Sosyal etmenler ise çocuğun ailesiyle; arkadaşlarıyla ve hayatında olan diğer insanlarla etkileşimlerini içerir (Dacey; Mack ve Fiore; 2020).
Anksiyete bozukluklarının farklı türleri vardır fakat yoğun endişe; fizyolojik belirtiler (el terlemesi; kalp atışı hızlanması; solup alıp vermede zorlanma vb.) ve anksiyete yaratan olaylardan ya da nesnelerden kaçınma gibi davranışsal belirtiler anksiyete bozukluklarının ortak paydalarıdır. Aynı zamanda karın ağrısı; tırnak yeme; uykusuzluk; baş dönmesi; mide bulantısı gibi belirtiler gözlemlenmiştir. Bilişsel belirtiler ise bilgiyi işleme süreçlerini içerir ve çocukta bilişsel çarpıtmalar ve negatif düşüncelere sebep olur. Çocuk kendini sürekli tehdit altında hisseder; öncelikle en kötü olasılıkları ele alır. Bu çocukların iç konuşmaları yoğun bir biçimde felaket beklentileri; başarısızlık ve yetersizlik korkuları içermektedir. Tanı almış çocuk ve gençler; kaçındıkları alanda kendilerini ve ilişkilerini geliştirme fırsatlarından yoksun kalmaktır (Friedberg ve McClure 2002; Seligman ve Ollendick; 2011; akt.; Arkar; 2020).
Kaygı bozukluklarının başlıca kategorileri: Özgül (basit) fobi; sosyal fobi; ayrılık fobisi; yaygın kaygı bozukluğu; panik bozukluk; agorafobi; obsesif kompülsif bozukluk ve travma sonrası stres bozukluğu şeklindedir (Dacey; Mack ve Fiore; 2020).
Anksiyete bozukluğunun belirtilerini azaltmak ve rahatsızlığı yönetmek için birçok tedavi alternatifi vardır. En yaygın iki tedavi psikoterapi ve ilaçlardır. Hangi tedavi yöntemine daha iyi cevap vereceğiniz; deneme-yanılma yoluyla belirlenebilir. Düşüncelerle çalışmaya ele BDT modeli yoğun kaygıyı azaltmada faydası olduğunu birçok çalışmada göstermiştir. Çocuk ve ergenlerle çalışırken ilişkide bağlantı ve işbirliği çok önemlidir. Ayrıca sürece ailenin katılımı ve desteği de faydalı olmaktadır.
Kaynakça:
Dacey; S. J.; Mack; D. M. ve Fiore; B. L.; (2020). [i]Çocuklarda Aşırı Kaygı ve Kaygıyı Azaltma Yöntemleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları(Dördüncü Basım).
Arkar; H. (Ed). (2020). Çocukluk Çağı Ruhsal Bozuklukları ve Bilişsel Davranışçı Terapiler. Ankara: Nobel(Birinci Basım).
Neredeyse bütün çocuklar ister gerçek ister hayali olsun bir tehditle karşı karşıya geldiklerinde korkuyu deneyimler. Aslında makul düzeyde kaygı ve korku onları yeni şeyler öğrenme konusunda motive eder. Algılanan korku ister cadı ister; diş hekimi; isterse yılan şeklini alsın; tüm çocuklar stresli durumlarla yüz yüze gelir. Bu korku ve kaygılar zihinlerinde oluşturdukları durumlar olsa da çocukların bu durumları gerçekten yaşadıklarını unutmamak gerekir (Dacey; Mack ve Fiore; 2020).
Belirli korku ve anksiyete belirtileri yaşlara bağlı olarak çeşitli dönemlerde normaldir. Örneğin küçük çocuklar karanlıktan korkabilir; ayrılık durumlarından çekinebilir veya böceklerden korkabilirler. İlkokul dönemlerinde ise dişçi korkusu gibi durumlar belirirken; ergenlikte sosyal fobiler görülebilir. Kaygının sorun yaratması; gelişimsel açıdan uygun olan seviyenin üstünde olmasıyla belirlenir. Bu seviyenin üstünde olan yoğun kaygı anksiyete bozukluğu olarak tanımlanır. Anksiyete bozukluklarının başlangıç yaşı normal gelişimsel korkuların başlangıç yaşıyla aynı zamana tekabül etmesiyle belirlenir (Albano ve Kendall; 2002; akt.; Arkar; 2020).
Anksiyete üç etmenin birleşmesiyle oluşur: biyolojik; psikolojik ve sosyal etmenler. Biyolojik etmenlerde çocuğun kaygıya genetik yatkınlığı; mizacı; hormonal dengesizliklik ve anormal beyin aktivitesi etkilidir. Kaygının psikolojik etmenleri rahatsızlık verici deneyimlerden kaynaklanır. Kaygılı çocuklar aşırı uyanıklık yaşar hale gelir. Eğer çocuğunuzun zihni sürekli olarak alarm durumundaysa; rahatlamakta zorluk yaşadığı sonucuna varabilirsiniz. Sosyal etmenler ise çocuğun ailesiyle; arkadaşlarıyla ve hayatında olan diğer insanlarla etkileşimlerini içerir (Dacey; Mack ve Fiore; 2020).
Anksiyete bozukluklarının farklı türleri vardır fakat yoğun endişe; fizyolojik belirtiler (el terlemesi; kalp atışı hızlanması; solup alıp vermede zorlanma vb.) ve anksiyete yaratan olaylardan ya da nesnelerden kaçınma gibi davranışsal belirtiler anksiyete bozukluklarının ortak paydalarıdır. Aynı zamanda karın ağrısı; tırnak yeme; uykusuzluk; baş dönmesi; mide bulantısı gibi belirtiler gözlemlenmiştir. Bilişsel belirtiler ise bilgiyi işleme süreçlerini içerir ve çocukta bilişsel çarpıtmalar ve negatif düşüncelere sebep olur. Çocuk kendini sürekli tehdit altında hisseder; öncelikle en kötü olasılıkları ele alır. Bu çocukların iç konuşmaları yoğun bir biçimde felaket beklentileri; başarısızlık ve yetersizlik korkuları içermektedir. Tanı almış çocuk ve gençler; kaçındıkları alanda kendilerini ve ilişkilerini geliştirme fırsatlarından yoksun kalmaktır (Friedberg ve McClure 2002; Seligman ve Ollendick; 2011; akt.; Arkar; 2020).
Kaygı bozukluklarının başlıca kategorileri: Özgül (basit) fobi; sosyal fobi; ayrılık fobisi; yaygın kaygı bozukluğu; panik bozukluk; agorafobi; obsesif kompülsif bozukluk ve travma sonrası stres bozukluğu şeklindedir (Dacey; Mack ve Fiore; 2020).
Anksiyete bozukluğunun belirtilerini azaltmak ve rahatsızlığı yönetmek için birçok tedavi alternatifi vardır. En yaygın iki tedavi psikoterapi ve ilaçlardır. Hangi tedavi yöntemine daha iyi cevap vereceğiniz; deneme-yanılma yoluyla belirlenebilir. Düşüncelerle çalışmaya ele BDT modeli yoğun kaygıyı azaltmada faydası olduğunu birçok çalışmada göstermiştir. Çocuk ve ergenlerle çalışırken ilişkide bağlantı ve işbirliği çok önemlidir. Ayrıca sürece ailenin katılımı ve desteği de faydalı olmaktadır.
Kaynakça:
Dacey; S. J.; Mack; D. M. ve Fiore; B. L.; (2020). [i]Çocuklarda Aşırı Kaygı ve Kaygıyı Azaltma Yöntemleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları(Dördüncü Basım).
Arkar; H. (Ed). (2020). Çocukluk Çağı Ruhsal Bozuklukları ve Bilişsel Davranışçı Terapiler. Ankara: Nobel(Birinci Basım).