Mükemmeliyetçilik
Mükemmeliyetçilik; kişinin kendisi için belirlediği yüksek hedeflere ulaşmak için olumsuz duygulanım ve olumsuz sonuçlara rağmen sürekli olarak çabalaması anlamına gelir. Kişi özsaygısını bu yüksek hedeflere ne derece ulaşabildiğine ilişkin algısına dayandırarak oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu hedef ve isteklere ulaşılmadığında; yoğun bir şekilde olumsuz duygulanım; düşünce ve davranış kendisini göstermeye başlar. Mükemmeliyetçilik algısı; kişi ne kadar ne başarılı olsa da ya da istediği konumu elde etse de hep daha iyisinin olması gerektiğini düşünür. ‘‘Bunu zaten herkes başarır!’’ gibi bir algı söz konusu olabilir.
Peki mükemmeliyetçiliğin olumlu yönleri yok mu? Mükemmeliyetçilik zorlayıcı standartlar ve olumsuz etkilere rağmen bir hedefe ulaşma çabası barındırması ve kişinin özeleştiri yapmasına sebep olması bakımından olumludur. Mükemmeliyetçi kişiler genellikle kendi özdeğerlerini; ne olduklarına göre değil; ne yaptıklarına göre belirler.
Elbette çoğu kişinin yüksek hedefleri olabilir; dediğimiz gibi bu kişiye olumlu özellikler de katmaktadır. Fakat bu hedeflere ulaşamadığında kişi kendisini acımasızca eleştirdiğinde; aşağıladığında bu mükemmeliyetçilik zararlı bir hal almaya başlar. Özetle kişi kendisinin değerini zorlayıcı hedeflere ne derece ulaştığına bağlıyorsa ve olumsuz sonuçlara rağmen aynı zorlayıcı standartlar için çabalamaya devam ediyorsa bu zararlı bir mükemmeliyetçiliktir. Bu olumsuz algı ve düşünceler olumsuz duygulara yol açar. Örneğin; okulunu ikincilikle bitiren bir kişinin kendisi hakkındaki düşüncesi yetersiz; başarısız olması olabilir. Bu da üzüntüye; öfkeye; içe çekilmeye yol açabilir.
Kısacası hayat işlevselliğini olumsuz yönde etkilemeye başladığı anda mükemmeliyetçiliğin yararlı bir şey olduğundan söz edilemez.
Mükemmeliyetçiliğin Yol Açtığı Psikolojik Sorunlar Nelerdir?
• Kaygı Bozukluğu
• Depresyon
• Obsesif Kompulsif Bozukluk
• Yeme Bozukluğu
Bu psikolojik sıkıntılar neticesinde kişi; erteleme(bu işi en iyi şekilde yapmak için kendimi daha fazla geliştirmeliyim; zamana ihtiyacım var); kaçınma(bu yarışmayı kazanamamaktansa yarışa hiç girmemek daha iyi); aşırı performans kontrolü(acaba bugün kilo verdim mi diye sürekli tartılmak) davranışlarında bulunabilir.
Mükemmeliyetçiliğin Sebebi Nedir?
• Ebeveynlerin mükemmeliyetçi olması
• Ebeveynleri tarafından beklenen fakat karşılanmayan onaylanma ve takdir edilme davranışı görebilme istediği
• Erken çocukluk döneminde ebeveynden görülen; koşullu kabul davranışı
Mükemmeliyetçilik Nasıl Aşabilirim?
• Başarısızlığı kabullenmek: Olaylar veya durumlar istendiği şekilde sonuçlanmadığında kişinin olumsuz duyguları yoğun bir şekilde yaşamasındansa; her zaman başarılı olamayacağını; dışsal faktörlerinde başarıyı etkileyebileceğini ve başarısız olmanın kişiliğini olumsuz yönde etkilemediğinin bilincinde olmasıdır.
• Kişinin gerçek kendinin farkına varması: Kişi kendisine biçtiği role değil gerçekten kim olduğuna odaklanmalı.
• Daha uygun ve gerçekçi hedefler belirlemek
• Olumsuzluklar karşısında esnek olabilmek
• Kendini ödüllendirmek
• Övgüleri kabul edebilmek
• Girişimde bulunmak
• Olumsuz deneyimlerin ardından kısa zamanda toparlanabilmek
• Savunmaları azaltmak
• Bakış açılarını değiştirmek
• Olumsuz duyguların sebebini keşfetmek ve farkındalık kazanmak
• Değişim için süreklilik kazanabilmek
Tüm bunların yanında bilişsel davranışçı terapi alarak olayları yorumlama şeklinizdeki yanlışları düzelterek hayat işlevselliğinizi arttırabilirsiniz. Olayları ya da durumları gerçekçi bir şekilde yorumlamayı öğrendiğinizde düşünceleriniz daha sağlıklı; duygularınız ise daha olumlu olacaktır. Olumlu duygular daha olumlu ve sağlıklı davranışları da beraberinde getirir.
Peki mükemmeliyetçiliğin olumlu yönleri yok mu? Mükemmeliyetçilik zorlayıcı standartlar ve olumsuz etkilere rağmen bir hedefe ulaşma çabası barındırması ve kişinin özeleştiri yapmasına sebep olması bakımından olumludur. Mükemmeliyetçi kişiler genellikle kendi özdeğerlerini; ne olduklarına göre değil; ne yaptıklarına göre belirler.
Elbette çoğu kişinin yüksek hedefleri olabilir; dediğimiz gibi bu kişiye olumlu özellikler de katmaktadır. Fakat bu hedeflere ulaşamadığında kişi kendisini acımasızca eleştirdiğinde; aşağıladığında bu mükemmeliyetçilik zararlı bir hal almaya başlar. Özetle kişi kendisinin değerini zorlayıcı hedeflere ne derece ulaştığına bağlıyorsa ve olumsuz sonuçlara rağmen aynı zorlayıcı standartlar için çabalamaya devam ediyorsa bu zararlı bir mükemmeliyetçiliktir. Bu olumsuz algı ve düşünceler olumsuz duygulara yol açar. Örneğin; okulunu ikincilikle bitiren bir kişinin kendisi hakkındaki düşüncesi yetersiz; başarısız olması olabilir. Bu da üzüntüye; öfkeye; içe çekilmeye yol açabilir.
Kısacası hayat işlevselliğini olumsuz yönde etkilemeye başladığı anda mükemmeliyetçiliğin yararlı bir şey olduğundan söz edilemez.
Mükemmeliyetçiliğin Yol Açtığı Psikolojik Sorunlar Nelerdir?
• Kaygı Bozukluğu
• Depresyon
• Obsesif Kompulsif Bozukluk
• Yeme Bozukluğu
Bu psikolojik sıkıntılar neticesinde kişi; erteleme(bu işi en iyi şekilde yapmak için kendimi daha fazla geliştirmeliyim; zamana ihtiyacım var); kaçınma(bu yarışmayı kazanamamaktansa yarışa hiç girmemek daha iyi); aşırı performans kontrolü(acaba bugün kilo verdim mi diye sürekli tartılmak) davranışlarında bulunabilir.
Mükemmeliyetçiliğin Sebebi Nedir?
• Ebeveynlerin mükemmeliyetçi olması
• Ebeveynleri tarafından beklenen fakat karşılanmayan onaylanma ve takdir edilme davranışı görebilme istediği
• Erken çocukluk döneminde ebeveynden görülen; koşullu kabul davranışı
Mükemmeliyetçilik Nasıl Aşabilirim?
• Başarısızlığı kabullenmek: Olaylar veya durumlar istendiği şekilde sonuçlanmadığında kişinin olumsuz duyguları yoğun bir şekilde yaşamasındansa; her zaman başarılı olamayacağını; dışsal faktörlerinde başarıyı etkileyebileceğini ve başarısız olmanın kişiliğini olumsuz yönde etkilemediğinin bilincinde olmasıdır.
• Kişinin gerçek kendinin farkına varması: Kişi kendisine biçtiği role değil gerçekten kim olduğuna odaklanmalı.
• Daha uygun ve gerçekçi hedefler belirlemek
• Olumsuzluklar karşısında esnek olabilmek
• Kendini ödüllendirmek
• Övgüleri kabul edebilmek
• Girişimde bulunmak
• Olumsuz deneyimlerin ardından kısa zamanda toparlanabilmek
• Savunmaları azaltmak
• Bakış açılarını değiştirmek
• Olumsuz duyguların sebebini keşfetmek ve farkındalık kazanmak
• Değişim için süreklilik kazanabilmek
Tüm bunların yanında bilişsel davranışçı terapi alarak olayları yorumlama şeklinizdeki yanlışları düzelterek hayat işlevselliğinizi arttırabilirsiniz. Olayları ya da durumları gerçekçi bir şekilde yorumlamayı öğrendiğinizde düşünceleriniz daha sağlıklı; duygularınız ise daha olumlu olacaktır. Olumlu duygular daha olumlu ve sağlıklı davranışları da beraberinde getirir.