Öğrenilmiş Çaresizlik-Başarı İştahımızı Nerede Kaybettik?
Köpek Balığı Hikayesi
Bilim insanlarının yaptığı bir deneyde su dolu depoda aç bir köpek balığı; küçük bir japon balığı ve de her ikisinin arasında cam bir bölme vardır. Tam olarak köpek balığı için sunulmuş bir yem gibi. Bunu gören köpek balığı küçük yemi yemek için hareket eder. Dener dener ve cama her çarptığında daha fazla sinirlenip hırslanır. O kocaman bir köpek balığıdır karşısındaki ise küçük bir japon balığı nitekim. Denemelerinin neticesini görünce o balığı yiyemeyeceğine ikna olur. Gerçek bir çaresizlik yani. Ardından deneyin ikinci aşaması için harekete geçilir. Su dolu deponun ortasındaki cam bölme kaldırılıp köpek balığının hareketleri gözlemlenmeye devam edilir. Köpek balığı halen açtır; halen eline geçse ilk fırsatta hiç affetmeden o balığı yiyecektir fakat köpek balığı aç olmasına ve imkan olmasına rağmen küçük balığı yemeye çalışmaz bile. Görünen o ki ortada sahte bir çaresizlik var ve bizim köpek balığı çoktan bulunduğu ortamın şartlarına ikna olmuş; artık o balığı yemenin imkansız olduğunu öğrenmiş.
Öğrenilmiş çaresizlik dediğimiz şey tam olarak bu yaşanılan.
Çokça deneyleri yapılan bu kavram bizlere aktarılmak isteniliyor her seferinde. Demekki böyle bir gerçeklik var ve bunu öğrendiğimiz zaman kendi oluşturduğumuz o engeller artık önümüzden çekilip bizi özgürleştirecek.
Mekanizmayı biraz anlatacak olursam; dünyaya geldiğimizde adeta birer hamur yığını gibiyizdir. Birçok bilgiden; düşünce ve duygudan henüz habersiz. Başarısızlık denen o duygu ile doğmayız. Karşılaştıklarımız ve duyduğumuz şeylerle yani deneyimlerimiz ile başarısızlık şeması oluşur. Bundan sonra ne görürsek ondan hemen vazgeçme; alternatif üretme eğiliminde oluruz ki bu en iyi ihtimalidir. Çabucak her şeyden vazgeçme ve aksiyon almayı bırakma fikri ise en yaygın olarak kullanılan bir kaçış noktasıdır.
Bir de bu deneyimleri bizden sonra gelenlere aktarırız; en kötü noktası da budur aslında. “Bu iş asla böyle yapılmaz.”; “Sen asla yüzmeyi öğrenemezsin.” “Senin baban da sinirli adamdı.”; “Genlerimizde başarı yok zaten.”; “O balık asla yenmez.” gibi cümleler söylenir.. Buna da öğretilmiş çaresizlik denir.
Entellektüel bağışıklık sistemi denen kavram ise tam da bu aşamada kendisini hatırlatır. Başarısızlıklardan beslenmeyip alternatif yollar arayan; esnek ve de araştırmacı bir zihniyettir. Entellektüel bağışıklık sistemi gelişmişse başarısızlığa karşı direnç yükselir ve neyi nasıl yapacağı konusunda fikir edinilir. Pes etmek asla yoktur orada.
Başarıya dair aklınızdaki o bir türlü yıkılmayan tabuları değiştirmezseniz; yapabileceğinizin en iyisi ile yaptığınız arasındaki kapasite boşluğu artıyor..
Bir denklem gibi düşünün ters orantılı; tabular azaldıkça başarı artıyor böylece kapasite boşluğu azalıyor.
Ayrıca başka iki tür mekanizmadan daha bahsetmek isterim. Bunlar; “Rağmenci” ve “Saydıcı” olmaktır.
Rağmenci olun!
Babamın imkanlarına rağmen...(hedefimden vazgeçmedim)
Saydıcı olmayın!
İmkanlarım daha iyi olsaydı... (başarılı olurdum)
Beklentilerinizi bir şeye bağlı olarak gerçekleştirirseniz; o gerçekleşmediği taktirde ilk önce vazgeçeceğiniz şey kendi hayalleriniz olacaktır.
Netice ve özet mahiyetinde aktaracağım bir de bu denklem var.
Hiperbolik indirgeme;
Başarının bedeli ile ödülü kısa vadede nasıl sonuçlara sebep oluyor.
Kısa vadede ödülleri alırsan; uzun vadede bedelleri ödeyebilirsin.
Kısa vadede amacının gereğini yapıp seçilmiş olarak amacının bedelini ödersen; uzun vadede o ödülleri alırsın.
Küçük hayal ya da küçük hedef değil. Hedefin büyük olabilir bu konuda seni kimse kısıtlayamaz fakat büyük hedefine giden yolda hedefini küçük parçalara böldüğün taktirde o hedefin ulaşılabilir ve ümit kırmadan devam edilebilir olur. Küçük parçalar ile büyük hedefe ağır ağır yaklaşmak gibi.
Aksi taktirde köpek balığı gibi önüne çıkan fırsatları bir yerden sonra görmez olursun.
Unutma! Başarının bedelini bir dönem için ödemeyenler başaramamanın bedelini bir ömür öderler..
Öyle bir iş başarın ki hayat hikayenizi yazsınlar..
...
Yaptığın iş kazancının karşılığı değil karakterinin yansımasıdır!
Bilim insanlarının yaptığı bir deneyde su dolu depoda aç bir köpek balığı; küçük bir japon balığı ve de her ikisinin arasında cam bir bölme vardır. Tam olarak köpek balığı için sunulmuş bir yem gibi. Bunu gören köpek balığı küçük yemi yemek için hareket eder. Dener dener ve cama her çarptığında daha fazla sinirlenip hırslanır. O kocaman bir köpek balığıdır karşısındaki ise küçük bir japon balığı nitekim. Denemelerinin neticesini görünce o balığı yiyemeyeceğine ikna olur. Gerçek bir çaresizlik yani. Ardından deneyin ikinci aşaması için harekete geçilir. Su dolu deponun ortasındaki cam bölme kaldırılıp köpek balığının hareketleri gözlemlenmeye devam edilir. Köpek balığı halen açtır; halen eline geçse ilk fırsatta hiç affetmeden o balığı yiyecektir fakat köpek balığı aç olmasına ve imkan olmasına rağmen küçük balığı yemeye çalışmaz bile. Görünen o ki ortada sahte bir çaresizlik var ve bizim köpek balığı çoktan bulunduğu ortamın şartlarına ikna olmuş; artık o balığı yemenin imkansız olduğunu öğrenmiş.
Öğrenilmiş çaresizlik dediğimiz şey tam olarak bu yaşanılan.
Çokça deneyleri yapılan bu kavram bizlere aktarılmak isteniliyor her seferinde. Demekki böyle bir gerçeklik var ve bunu öğrendiğimiz zaman kendi oluşturduğumuz o engeller artık önümüzden çekilip bizi özgürleştirecek.
Mekanizmayı biraz anlatacak olursam; dünyaya geldiğimizde adeta birer hamur yığını gibiyizdir. Birçok bilgiden; düşünce ve duygudan henüz habersiz. Başarısızlık denen o duygu ile doğmayız. Karşılaştıklarımız ve duyduğumuz şeylerle yani deneyimlerimiz ile başarısızlık şeması oluşur. Bundan sonra ne görürsek ondan hemen vazgeçme; alternatif üretme eğiliminde oluruz ki bu en iyi ihtimalidir. Çabucak her şeyden vazgeçme ve aksiyon almayı bırakma fikri ise en yaygın olarak kullanılan bir kaçış noktasıdır.
Bir de bu deneyimleri bizden sonra gelenlere aktarırız; en kötü noktası da budur aslında. “Bu iş asla böyle yapılmaz.”; “Sen asla yüzmeyi öğrenemezsin.” “Senin baban da sinirli adamdı.”; “Genlerimizde başarı yok zaten.”; “O balık asla yenmez.” gibi cümleler söylenir.. Buna da öğretilmiş çaresizlik denir.
Entellektüel bağışıklık sistemi denen kavram ise tam da bu aşamada kendisini hatırlatır. Başarısızlıklardan beslenmeyip alternatif yollar arayan; esnek ve de araştırmacı bir zihniyettir. Entellektüel bağışıklık sistemi gelişmişse başarısızlığa karşı direnç yükselir ve neyi nasıl yapacağı konusunda fikir edinilir. Pes etmek asla yoktur orada.
Başarıya dair aklınızdaki o bir türlü yıkılmayan tabuları değiştirmezseniz; yapabileceğinizin en iyisi ile yaptığınız arasındaki kapasite boşluğu artıyor..
Bir denklem gibi düşünün ters orantılı; tabular azaldıkça başarı artıyor böylece kapasite boşluğu azalıyor.
Ayrıca başka iki tür mekanizmadan daha bahsetmek isterim. Bunlar; “Rağmenci” ve “Saydıcı” olmaktır.
Rağmenci olun!
Babamın imkanlarına rağmen...(hedefimden vazgeçmedim)
Saydıcı olmayın!
İmkanlarım daha iyi olsaydı... (başarılı olurdum)
Beklentilerinizi bir şeye bağlı olarak gerçekleştirirseniz; o gerçekleşmediği taktirde ilk önce vazgeçeceğiniz şey kendi hayalleriniz olacaktır.
Netice ve özet mahiyetinde aktaracağım bir de bu denklem var.
Hiperbolik indirgeme;
Başarının bedeli ile ödülü kısa vadede nasıl sonuçlara sebep oluyor.
Kısa vadede ödülleri alırsan; uzun vadede bedelleri ödeyebilirsin.
Kısa vadede amacının gereğini yapıp seçilmiş olarak amacının bedelini ödersen; uzun vadede o ödülleri alırsın.
Küçük hayal ya da küçük hedef değil. Hedefin büyük olabilir bu konuda seni kimse kısıtlayamaz fakat büyük hedefine giden yolda hedefini küçük parçalara böldüğün taktirde o hedefin ulaşılabilir ve ümit kırmadan devam edilebilir olur. Küçük parçalar ile büyük hedefe ağır ağır yaklaşmak gibi.
Aksi taktirde köpek balığı gibi önüne çıkan fırsatları bir yerden sonra görmez olursun.
Unutma! Başarının bedelini bir dönem için ödemeyenler başaramamanın bedelini bir ömür öderler..
Öyle bir iş başarın ki hayat hikayenizi yazsınlar..
...
Yaptığın iş kazancının karşılığı değil karakterinin yansımasıdır!