Çocuklarda Kaygı Yönetimi
KAYGI NEDİR?
• Hayatta kalma içgüdümüzün bir parçasıdır.
• Tehdit içeren bir durumla karşılaştığımızda verdiğimiz duygusal tepkidir.
• Tehlike halindeysek beynimiz ve bedenimiz güvenlik moduna geçer. Adrenalin salgılamaya başlar ve yoğun kaygı hissederiz.
KAYGI ÇOCUKLARI NASIL ETKİLER?
• Yeni durumlarla karşılaşan çoğu çocuk kaygı yaşar. Kimi çocuklar bir süre sonra kendi kaygılarını yönetme becerisi kazanırken kimileri ek desteğe ihtiyaç duyabilir.
• Kaygı bir duygudur ancak çocuğun düşüncesini etkiler. Çocuk kaygı hissettiğinde; yaşadığı durumu olduğundan çok daha büyük/kötü/tehlikeli olarak algılayabilir.
• Kaygı duyduğu durumdan sürekli kaçınmaya çalışabilir. Kaçındıkça da gerekli becerileri geliştiremez ve bir sonraki seferde kaygısı daha yüksek olur. Sonuç olarak; evde; okulda ve sosyal ortamlarda gündelik streslerle başa çıkmakta zorlanabilirler.
• Kaygı ayrıca uykusuzluk; ishal; mide ağrıları ve baş ağrıları somatik şikayetlere yani fiziksel semptomlara yol açabilir.
KAYGILI ÇOCUĞUN PSİKOLOJİK HARİTASI
Kaygılı Çocuğun Tepkileri
Sık sık kendine güvence arama
Endişelendiği durumdan sürekli kaçınma
Kaygılandığı şeyleri başkalarına yaptırmaya çalışma
Fiziksel ağrıları olduğunu söyleme
Yeni şeyler denemekten hoşlanmama
Oyunlarda risk almaktan korkma
Kolayla üzülme ve endişelenme
Ebeveyne yapışma
Aslında yapabileceği bir şey için yardım isteme
Okula gitmek için hazırlanmak istememe
Ebeveynsiz uyuyamama
Bir şeyleri doğru yapmak konusunda endişelenme
Gitmek; yapmak; oynamak yerine başkalarını izlemeyi tercih etme
Karanlık köpekler; enjeksiyon; yalnız kalma; mikroplar; testlerden çok korkma
Genellikle küçük şeyler için ağlama
ÇOCUKLARDA KAYGI ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
ÖZGÜL FOBİ
Belirli nesneler; durumlar veya olaylar yoğun korku ve kaçınma ile teşhis edilir. enjeksiyonlar; örümcekler; yükseklikler ve düğmeler gibi.
SOSYAL FOBİ
Sosyal fobi; çocuğun her türlü sosyal etkileşim durumunda aşırı derecede utangaçlık duyması ile karakterizedir. Sosyal fobisi olan çocuklar; yeni insanlarla konuşmak; sınıfta söz almak gibi toplum içinde performans sergilemeyi gerektirecek sosyal etkileşimlerden kaçınırlar. Arkadaşlık kurmakta zorluk çekebilirler.
AYRILIK KAYGISI
Ayrılık kaygısı; çocukların ebeveynlerinden (veya ona bakım veren yakınlarından) ayrılması gereken bir durum olduğunda şiddetli bir şekilde kaygı duymasıdır. İki yaşına kadar gelişimsel olarak normal kabul edilir. İki yaşından sonra ise çocuğun yeni ortamlarda; yeni kişilerle birlikteyken ayrılık kaygısı duyabilir. Ancak bu kaygının giderek azalması beklenir. Bazı çocuklar; annelerinin neden onları okula bıraktığını ve ne zaman geri döneceklerini anlama becerisine sahipken öfke nöbetleri; yalvarma ve şiddetli ağlama deneyimlerler. Bu da bu konuda duygusal desteğe ihtiyaç duyduklarının bir göstergesi olabilir.
GENEL ANKSİYETE BOZUKLUĞU
Genel anksiyete bozukluğu; çocukların çok çeşitli olasılıklar hakkında aşırı ve gerçekçi olmayan endişeleri olduğunda teşhis edilir. Henüz olmamış ancak olabilecek şeyler hakkında endişelenirler. Ya sınavdan düşük not alırsam; ya deprem olursa… Bu tür çocuklar genellikle güven duygusundan yoksundur ve çok fazla güvenceye ihtiyaç duyarlar.
TSSB
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB); ciddi bir kaza geçirme; yaşamı tehdit eden bir olay yaşama veya aşırı şiddete tanık olma gibi travmatik bir olayın ardından gelişebilir. Semptomlar uyku düzenindeki değişiklikleri; sinirlilik ve konsantrasyonla ilgili sorunları içerir. TSSB li çocuklar zihinsel geri tepmeler yaşayabilir ve olayı "yeniden yaşıyor" gibi hissedebilirler. Travmatik olayı çizim veya oyun yoluyla ifade edebilir veya yeniden yaratabilirler.
KAYGILI ÇOCUĞA EBEVEYNLER NASIL DAVRANMALI?
Kaygı sorunu yaşayan çocuklar yeteneklerine güven duymama eğilimindedir. Ayrıca endişelerine neden olan şeylerden sürekli kaçındıkları için aslında korkulacak bir durum olmadığını genellikle öğrenme şansı bulamazlar. Başa çıkma ve problem çözme becerileri üzerinde birlikte çalışarak yardımcı olabilirsiniz.
NEFES EGZERSİZİ
Kaygının fiziksel etkilerini yatıştırmak için çocuğunuzu yavaş ve derin nefes almaya teşvik edin. Üç saniye nefes alıp; üç saniye tutarak ve ardından üç saniye dışarı vererek birlikte pratik yapın. Biraz daha sakin hissettiklerinde; onları endişelendiren şey hakkında konuşabilirsiniz.
ENDİŞE ZAMANI
Endişelerle başa çıkmak için belirli bir zaman ayırmak; endişeli düşüncelerin yönetimi ele geçirmesini durdurabilir. "Endişe zamanı" adında günlük bir ritüel oluşturmayı deneyin ve çocukları; kendilerini rahatsız eden şeyleri çizmeye veya yazmaya teşvik edin. Bir endişe kutusu süsleyerek veya post-it lerden bir endişe duvarı oluşturarak etkinliği biraz daha eğlenceli hale getirebilirsiniz.
KÜÇÜK ADIMLAR
Bu tekniğin amacı endişeleri yönetilebilir parçalara bölmek ve yavaş yavaş bir hedefe doğru ilerlemek. Diyelim ki çocuğunuz sudan ve yüzmekten korkuyor. Havuzdan kaçınmak yerine; güvenlerini inşa etmek için bazı mini hedefler oluşturun. Sadece oturup diğer çocukların yüzmesini izleyerek başlayın. Kendilerini daha rahat hissettikçe; bacaklarını suda sarkıtmayı; sonra uçta durma gibi hedefler olabilir.
POZİTİF PSİKOLOJİ YÖNTEMİ
Anksiyetesi olan çocuklar genellikle en kötü durum senaryosuna takılıp kalırlar. Bu düşünce kalıplarını değiştirmelerine şu yollarla yardımcı olabilirsiniz. Onlara geçmişte benzer bir problemler karşılaştıkları ve başa çıktıkları bir zamanı hatırlatın. Siz onun yaşındayken benzer bir problemle karşılaştığını ve çözdüğünüzü ifade edin.
EĞLENMENİN VE ÇOCUK OLMANIN ÖNEMİNİ VURGULAYIN
Endişeli çocuklar genellikle hata yapmaktan veya bir şeylerin mükemmel olmamasından endişe ederler. Bu onların bazı durumlardan veya faaliyetlerden kaçınmalarına yol açabilir
Yanlış yapmaktansa hiç yapmamayı tercih ederler.
Başarılı ya da başarısız olmalarındansa eğlenmelerinin önemini vurgulayın
MODEL OLUN
Çocuğunuza sadece duyguların üstesinden nasıl geleceğini söylemeyin; onlara gösterin. Endişeli veya stresli olduğunuzda; durumla nasıl başa çıktığınızı sözlü olarak söyleyin: "Bu biraz korkutucu görünüyor; ama bir şans vereceğim; deneyeceğim." Bu şekilde; kendi kaygılarınızı bile ortadan kaldırabilirsiniz.
EĞLENMENİN VE ÇOCUK OLMANIN ÖNEMİNİ VURGULAYIN
Endişeli çocuklar genellikle hata yapmaktan veya bir şeylerin mükemmel olmamasından endişe ederler. Bu onların bazı durumlardan veya faaliyetlerden kaçınmalarına yol açabilir
Yanlış yapmaktansa hiç yapmamayı tercih ederler.
Başarılı ya da başarısız olmalarındansa eğlenmelerinin önemini vurgulayın.
KAYGI ÖĞRENİLEN BİR DUYGUDUR
Çocuğunuza sadece duyguların üstesinden nasıl geleceğini söylemeyin; onlara gösterin. Endişeli veya stresli olduğunuzda; durumla nasıl başa çıktığınızı sözlü olarak söyleyin: "Bu biraz korkutucu görünüyor; ama bir şans vereceğim; deneyeceğim." Bu şekilde; kendi kaygılarınızı bile bile ortadan kaldırabilirsiniz.
DUYGULARI İFADE ETME EGZERSİZLERİ
Pek çok çocuğun ölüm; savaş; hastalık veya haberlerde gördükleri şeyler hakkında endişeleri var. Bunların hepsi gerçekten normal. Korkularıyla ilgili konuşun ve soruları doğru bir şekilde cevaplayın.
Gerçekleri şekerle kaplamayın- neler olup bittiğini çocuğun perspektifine oturtacak şekilde açıklamaya çalışın.
HAYATI DENEYİMLEMESİNE İZİN VERİN
Çocuklar; hayatlarındaki yetişkinlerden her türlü sinyali alırlar; bu yüzden gönderdiğiniz mesajları bir düşünün.
Aşırı korumacı aile üyeleri; çocukların; dünyanın her şeyin size zarar verebileceği tehlikeli bir yer olduğu konusundaki korkularını istemeden güçlendirebilir. Benzer şekilde; "fazla yardım eden" ebeveynler bilinçaltında çocuklarına yetişkin desteği olmadan hiçbir şey yapamayacaklarını söylüyorlar.
Bir adım geri atın ve önce çocuğunuzun kendi problemini çözmesini bekleyin. Çocuğunuzun sıkıntılı olduğunu görmek zor olabilir; ancak kendi başına bir şeyleri çözmek; sağlıklı kişilik geliştirmede önemli bir adımdır.
• Hayatta kalma içgüdümüzün bir parçasıdır.
• Tehdit içeren bir durumla karşılaştığımızda verdiğimiz duygusal tepkidir.
• Tehlike halindeysek beynimiz ve bedenimiz güvenlik moduna geçer. Adrenalin salgılamaya başlar ve yoğun kaygı hissederiz.
KAYGI ÇOCUKLARI NASIL ETKİLER?
• Yeni durumlarla karşılaşan çoğu çocuk kaygı yaşar. Kimi çocuklar bir süre sonra kendi kaygılarını yönetme becerisi kazanırken kimileri ek desteğe ihtiyaç duyabilir.
• Kaygı bir duygudur ancak çocuğun düşüncesini etkiler. Çocuk kaygı hissettiğinde; yaşadığı durumu olduğundan çok daha büyük/kötü/tehlikeli olarak algılayabilir.
• Kaygı duyduğu durumdan sürekli kaçınmaya çalışabilir. Kaçındıkça da gerekli becerileri geliştiremez ve bir sonraki seferde kaygısı daha yüksek olur. Sonuç olarak; evde; okulda ve sosyal ortamlarda gündelik streslerle başa çıkmakta zorlanabilirler.
• Kaygı ayrıca uykusuzluk; ishal; mide ağrıları ve baş ağrıları somatik şikayetlere yani fiziksel semptomlara yol açabilir.
KAYGILI ÇOCUĞUN PSİKOLOJİK HARİTASI
Kaygılı Çocuğun Tepkileri
Sık sık kendine güvence arama
Endişelendiği durumdan sürekli kaçınma
Kaygılandığı şeyleri başkalarına yaptırmaya çalışma
Fiziksel ağrıları olduğunu söyleme
Yeni şeyler denemekten hoşlanmama
Oyunlarda risk almaktan korkma
Kolayla üzülme ve endişelenme
Ebeveyne yapışma
Aslında yapabileceği bir şey için yardım isteme
Okula gitmek için hazırlanmak istememe
Ebeveynsiz uyuyamama
Bir şeyleri doğru yapmak konusunda endişelenme
Gitmek; yapmak; oynamak yerine başkalarını izlemeyi tercih etme
Karanlık köpekler; enjeksiyon; yalnız kalma; mikroplar; testlerden çok korkma
Genellikle küçük şeyler için ağlama
ÇOCUKLARDA KAYGI ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
ÖZGÜL FOBİ
Belirli nesneler; durumlar veya olaylar yoğun korku ve kaçınma ile teşhis edilir. enjeksiyonlar; örümcekler; yükseklikler ve düğmeler gibi.
SOSYAL FOBİ
Sosyal fobi; çocuğun her türlü sosyal etkileşim durumunda aşırı derecede utangaçlık duyması ile karakterizedir. Sosyal fobisi olan çocuklar; yeni insanlarla konuşmak; sınıfta söz almak gibi toplum içinde performans sergilemeyi gerektirecek sosyal etkileşimlerden kaçınırlar. Arkadaşlık kurmakta zorluk çekebilirler.
AYRILIK KAYGISI
Ayrılık kaygısı; çocukların ebeveynlerinden (veya ona bakım veren yakınlarından) ayrılması gereken bir durum olduğunda şiddetli bir şekilde kaygı duymasıdır. İki yaşına kadar gelişimsel olarak normal kabul edilir. İki yaşından sonra ise çocuğun yeni ortamlarda; yeni kişilerle birlikteyken ayrılık kaygısı duyabilir. Ancak bu kaygının giderek azalması beklenir. Bazı çocuklar; annelerinin neden onları okula bıraktığını ve ne zaman geri döneceklerini anlama becerisine sahipken öfke nöbetleri; yalvarma ve şiddetli ağlama deneyimlerler. Bu da bu konuda duygusal desteğe ihtiyaç duyduklarının bir göstergesi olabilir.
GENEL ANKSİYETE BOZUKLUĞU
Genel anksiyete bozukluğu; çocukların çok çeşitli olasılıklar hakkında aşırı ve gerçekçi olmayan endişeleri olduğunda teşhis edilir. Henüz olmamış ancak olabilecek şeyler hakkında endişelenirler. Ya sınavdan düşük not alırsam; ya deprem olursa… Bu tür çocuklar genellikle güven duygusundan yoksundur ve çok fazla güvenceye ihtiyaç duyarlar.
TSSB
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB); ciddi bir kaza geçirme; yaşamı tehdit eden bir olay yaşama veya aşırı şiddete tanık olma gibi travmatik bir olayın ardından gelişebilir. Semptomlar uyku düzenindeki değişiklikleri; sinirlilik ve konsantrasyonla ilgili sorunları içerir. TSSB li çocuklar zihinsel geri tepmeler yaşayabilir ve olayı "yeniden yaşıyor" gibi hissedebilirler. Travmatik olayı çizim veya oyun yoluyla ifade edebilir veya yeniden yaratabilirler.
KAYGILI ÇOCUĞA EBEVEYNLER NASIL DAVRANMALI?
Kaygı sorunu yaşayan çocuklar yeteneklerine güven duymama eğilimindedir. Ayrıca endişelerine neden olan şeylerden sürekli kaçındıkları için aslında korkulacak bir durum olmadığını genellikle öğrenme şansı bulamazlar. Başa çıkma ve problem çözme becerileri üzerinde birlikte çalışarak yardımcı olabilirsiniz.
NEFES EGZERSİZİ
Kaygının fiziksel etkilerini yatıştırmak için çocuğunuzu yavaş ve derin nefes almaya teşvik edin. Üç saniye nefes alıp; üç saniye tutarak ve ardından üç saniye dışarı vererek birlikte pratik yapın. Biraz daha sakin hissettiklerinde; onları endişelendiren şey hakkında konuşabilirsiniz.
ENDİŞE ZAMANI
Endişelerle başa çıkmak için belirli bir zaman ayırmak; endişeli düşüncelerin yönetimi ele geçirmesini durdurabilir. "Endişe zamanı" adında günlük bir ritüel oluşturmayı deneyin ve çocukları; kendilerini rahatsız eden şeyleri çizmeye veya yazmaya teşvik edin. Bir endişe kutusu süsleyerek veya post-it lerden bir endişe duvarı oluşturarak etkinliği biraz daha eğlenceli hale getirebilirsiniz.
KÜÇÜK ADIMLAR
Bu tekniğin amacı endişeleri yönetilebilir parçalara bölmek ve yavaş yavaş bir hedefe doğru ilerlemek. Diyelim ki çocuğunuz sudan ve yüzmekten korkuyor. Havuzdan kaçınmak yerine; güvenlerini inşa etmek için bazı mini hedefler oluşturun. Sadece oturup diğer çocukların yüzmesini izleyerek başlayın. Kendilerini daha rahat hissettikçe; bacaklarını suda sarkıtmayı; sonra uçta durma gibi hedefler olabilir.
POZİTİF PSİKOLOJİ YÖNTEMİ
Anksiyetesi olan çocuklar genellikle en kötü durum senaryosuna takılıp kalırlar. Bu düşünce kalıplarını değiştirmelerine şu yollarla yardımcı olabilirsiniz. Onlara geçmişte benzer bir problemler karşılaştıkları ve başa çıktıkları bir zamanı hatırlatın. Siz onun yaşındayken benzer bir problemle karşılaştığını ve çözdüğünüzü ifade edin.
EĞLENMENİN VE ÇOCUK OLMANIN ÖNEMİNİ VURGULAYIN
Endişeli çocuklar genellikle hata yapmaktan veya bir şeylerin mükemmel olmamasından endişe ederler. Bu onların bazı durumlardan veya faaliyetlerden kaçınmalarına yol açabilir
Yanlış yapmaktansa hiç yapmamayı tercih ederler.
Başarılı ya da başarısız olmalarındansa eğlenmelerinin önemini vurgulayın
MODEL OLUN
Çocuğunuza sadece duyguların üstesinden nasıl geleceğini söylemeyin; onlara gösterin. Endişeli veya stresli olduğunuzda; durumla nasıl başa çıktığınızı sözlü olarak söyleyin: "Bu biraz korkutucu görünüyor; ama bir şans vereceğim; deneyeceğim." Bu şekilde; kendi kaygılarınızı bile ortadan kaldırabilirsiniz.
EĞLENMENİN VE ÇOCUK OLMANIN ÖNEMİNİ VURGULAYIN
Endişeli çocuklar genellikle hata yapmaktan veya bir şeylerin mükemmel olmamasından endişe ederler. Bu onların bazı durumlardan veya faaliyetlerden kaçınmalarına yol açabilir
Yanlış yapmaktansa hiç yapmamayı tercih ederler.
Başarılı ya da başarısız olmalarındansa eğlenmelerinin önemini vurgulayın.
KAYGI ÖĞRENİLEN BİR DUYGUDUR
Çocuğunuza sadece duyguların üstesinden nasıl geleceğini söylemeyin; onlara gösterin. Endişeli veya stresli olduğunuzda; durumla nasıl başa çıktığınızı sözlü olarak söyleyin: "Bu biraz korkutucu görünüyor; ama bir şans vereceğim; deneyeceğim." Bu şekilde; kendi kaygılarınızı bile bile ortadan kaldırabilirsiniz.
DUYGULARI İFADE ETME EGZERSİZLERİ
Pek çok çocuğun ölüm; savaş; hastalık veya haberlerde gördükleri şeyler hakkında endişeleri var. Bunların hepsi gerçekten normal. Korkularıyla ilgili konuşun ve soruları doğru bir şekilde cevaplayın.
Gerçekleri şekerle kaplamayın- neler olup bittiğini çocuğun perspektifine oturtacak şekilde açıklamaya çalışın.
HAYATI DENEYİMLEMESİNE İZİN VERİN
Çocuklar; hayatlarındaki yetişkinlerden her türlü sinyali alırlar; bu yüzden gönderdiğiniz mesajları bir düşünün.
Aşırı korumacı aile üyeleri; çocukların; dünyanın her şeyin size zarar verebileceği tehlikeli bir yer olduğu konusundaki korkularını istemeden güçlendirebilir. Benzer şekilde; "fazla yardım eden" ebeveynler bilinçaltında çocuklarına yetişkin desteği olmadan hiçbir şey yapamayacaklarını söylüyorlar.
Bir adım geri atın ve önce çocuğunuzun kendi problemini çözmesini bekleyin. Çocuğunuzun sıkıntılı olduğunu görmek zor olabilir; ancak kendi başına bir şeyleri çözmek; sağlıklı kişilik geliştirmede önemli bir adımdır.