Çocuğunuza Özür Dilemeyi Öğretmek
Özür dilemeyi öğrenen ve ardından davranışlarını değiştirmeyi öğrenen çocuğun sosyal becerisi değişir. Davranışlarının sorumluluğunu almayı öğrenen çocuk başkalarının duygularını önemsemeyi de öğrenir; bununla birlikte değişim yapma gücünü fark eder. Davranış değişmediği sürece yalnızca özür dilemenin anlamı yoktur. Bu yüzden; özür dilemeyi öğretirken; davranış değişimini sonuçlarla desteklememiz gerekir.
Gelişimsel olarak; çocuğunuza 3 yaşından önce özür dilemeyi ve davranış ile telafi etmeyi öğretmek uygun değildir. Bu değeri; çocuğunuza 3 ila 4 yaşlarından itibaren; okul öncesinde öğretmeye başlamanız en uygun olanıdır.
Özür dilemeyi öğretirken belli başlı noktalara dikkat etmeliyiz:
Hangi durumlarda ve ne zaman özür dilemesi gerektiğini öğretirken sade ve anlaşılır sözcük ve cümlelere yer vermeliyiz. Belirgin sınırlar çizin; genel tanımlardan kaçının. Mesela “Birisini üzdüğümüz zaman özür dileriz” gibi. Birine vurduğunda; kurala uymadığında; saygısızca konuştuğunda; kırıcı sözler sarf ettiğinde vb. Örnekler vererek bilgi dağarcığını geliştirin ve çocuğunuz hangi durumlarda özür dilemesi gerektiğini öğrenmiş ve o durumla karşılaştığında daha donanımlı olur.
Anne baba olarak olumlu bir örnek oluşturun. Çünkü çocuklar özellikle gördüklerini taklit ederek öğrenirler. Sizden gördüğü davranışı özellikle öğrenecek ve deneyecektir. Eğer birine veya çocuğunuza yönelik uygun olmayan bir davranış-söz kullanıyorsanız mutlaka özür dileyin. Davranış şeklinizi kısaca ifade ettikten sonra uygun şekilde özür dileyip; telafi ettiğinizde çocuğunuz özür dilemenin bir ‘güç’ olduğunu görecektir. Kimsenin mükemmel olmadığını; zaman zaman hatalar yapmanın doğal olduğunu fark edecektir. Asıl olan karşınızdakini kırdığınızı/rahatsız ettiğinizi fark ederek; telafi etmektir. Heer sözünüz ve davranışınız çocuğunuz için örnek oluşturacaktır.
Sürekli yaptığınız davranışlar için özür diliyorsanız güzel bir örnek olmayacağınızı bilmelisiniz. Evde kızan ve bağıran ebeveyn olduğunuzu ve her seferinde özür dilediğinizi düşünün. Çocuğunuz bundan nasıl bir sonuç çıkarır?
Uygun ve uygun olmayan davranış (kalıplarını) ve sözleri çocuğunuza anlaşılır bir şekilde anlatın. Çizdiğiniz sınırlar ile çocuğunuz bunu kavrayacaktır. Anne babanın çizdiği sınırlar toplumda uygulama için temel oluşturacaktır. Uygun olmayan söz ve davranışlar sonrasında çocuğunuza uzun uzadıya nasihatler vermek; ona nutuk çekmek yerine o anki duygu ve düşüncelerini ifade etmesini sağlayabilirsiniz. Böylece kendisini fark etmesini sağlamış olursunuz. “Kızdığını anlıyorum ancak o anda ne hissederek bunu yaptın?”; “arkadaşın o anda ne hissetmiş olabilir” gibi sorularla farkındalığı yaşatabiliriz. O anda sorduğumuz sorularla çocuğunuzun duygularının kabul edildiğini ancak davranışının değişmesi için sorumluluk alması gerektiğini gösterecektir. Aynı zamanda diğer kişinin duygularını fark etmeyi ve bakış açısını almayı öğrenecektir.
Özür dilemenin ardından telafi için neler yapılabileceğini öğretmek gerekir. Bu konuda konuşup örnekler vermek gerekir. Mesela “.... durumda düzeltmek için ne yapılabilir?” gibi soru ile telafisi konusunda yeni bir şans vermiş oluruz. Burada; kırılan bir şey ise; onu yenisi ile değiştirmek üzere harçlığından vermeyi öğretebiliriz. Alternatif yollar öğrenilmiş olur. Özür dilemenin yetmeyeceği ve bir iyilik veya değişim ile desteklenmesi gerekir.
Özrü bir kaçış olarak çokça kullanan çocuklar için de dikkatli olmak gerekir. Sözcükler dışında bir şey öğrenmediğini gösterir. Israrla ve açıkça bunun bir telafi için bir başlangıç olduğu ve yeterli olmadığı konusunda vurgu yapmamız gerekiyor. Özürle birlikte olması gereken duyarlılık; samimiyet ve sorumluluk konusunda vurgu yapılmalıdır.
Özür dileme konusunda cesaretlendirin ama zorlamayın. Zorlayarak özür dilediğinde samimiyetten ve sorumluluktan yoksun olacaktır. Özür dilemesi için cezadan da kaçınmalısınız. Mesela “özür dilemezsen; yemek yiyemezsin”; “özür dilemezsen TV seyredemezsin” gibi. Çünkü özür dileme konusu ile ceza arasında bağlantı olması gerekir. Bunun yerine davranışını veya sözünü telafi etmesi için bir alternatif oluşturup; uygulaması konusunda kararlı durabilirsiniz.
Özür dileme konusunda direten; direnç gösteren bir çocuk ile karşı karşıya iseniz; onun yerine siz özür dileyerek olumlu örnek oluşturun. Göz teması kurarak özür dilemeyi öğretmelisiniz. Özür dileme konusunda sizden örnek almayı reddediyorsa ceza vermekten kaçınmayın ve onu yaptığı hata alanı ne ise ondan mahrum bırakabilirsiniz. Mesela; oyun arkadaşına yaptığı hatadan dolayı özür dilemiyorsa; onu oyun alanından almak gibi. Ayrıca; özür dilediğiniz kişi ile ilgilenebilirsiniz. Böylece çocuğunuza; özür dilediğiniz kişiye olumlu ilgi vererek telafinin nasıl olabileceğini göstermiş olursunuz.
Doç.Dr.Murat Eren ÖZEN
Gelişimsel olarak; çocuğunuza 3 yaşından önce özür dilemeyi ve davranış ile telafi etmeyi öğretmek uygun değildir. Bu değeri; çocuğunuza 3 ila 4 yaşlarından itibaren; okul öncesinde öğretmeye başlamanız en uygun olanıdır.
Özür dilemeyi öğretirken belli başlı noktalara dikkat etmeliyiz:
Hangi durumlarda ve ne zaman özür dilemesi gerektiğini öğretirken sade ve anlaşılır sözcük ve cümlelere yer vermeliyiz. Belirgin sınırlar çizin; genel tanımlardan kaçının. Mesela “Birisini üzdüğümüz zaman özür dileriz” gibi. Birine vurduğunda; kurala uymadığında; saygısızca konuştuğunda; kırıcı sözler sarf ettiğinde vb. Örnekler vererek bilgi dağarcığını geliştirin ve çocuğunuz hangi durumlarda özür dilemesi gerektiğini öğrenmiş ve o durumla karşılaştığında daha donanımlı olur.
Anne baba olarak olumlu bir örnek oluşturun. Çünkü çocuklar özellikle gördüklerini taklit ederek öğrenirler. Sizden gördüğü davranışı özellikle öğrenecek ve deneyecektir. Eğer birine veya çocuğunuza yönelik uygun olmayan bir davranış-söz kullanıyorsanız mutlaka özür dileyin. Davranış şeklinizi kısaca ifade ettikten sonra uygun şekilde özür dileyip; telafi ettiğinizde çocuğunuz özür dilemenin bir ‘güç’ olduğunu görecektir. Kimsenin mükemmel olmadığını; zaman zaman hatalar yapmanın doğal olduğunu fark edecektir. Asıl olan karşınızdakini kırdığınızı/rahatsız ettiğinizi fark ederek; telafi etmektir. Heer sözünüz ve davranışınız çocuğunuz için örnek oluşturacaktır.
Sürekli yaptığınız davranışlar için özür diliyorsanız güzel bir örnek olmayacağınızı bilmelisiniz. Evde kızan ve bağıran ebeveyn olduğunuzu ve her seferinde özür dilediğinizi düşünün. Çocuğunuz bundan nasıl bir sonuç çıkarır?
Uygun ve uygun olmayan davranış (kalıplarını) ve sözleri çocuğunuza anlaşılır bir şekilde anlatın. Çizdiğiniz sınırlar ile çocuğunuz bunu kavrayacaktır. Anne babanın çizdiği sınırlar toplumda uygulama için temel oluşturacaktır. Uygun olmayan söz ve davranışlar sonrasında çocuğunuza uzun uzadıya nasihatler vermek; ona nutuk çekmek yerine o anki duygu ve düşüncelerini ifade etmesini sağlayabilirsiniz. Böylece kendisini fark etmesini sağlamış olursunuz. “Kızdığını anlıyorum ancak o anda ne hissederek bunu yaptın?”; “arkadaşın o anda ne hissetmiş olabilir” gibi sorularla farkındalığı yaşatabiliriz. O anda sorduğumuz sorularla çocuğunuzun duygularının kabul edildiğini ancak davranışının değişmesi için sorumluluk alması gerektiğini gösterecektir. Aynı zamanda diğer kişinin duygularını fark etmeyi ve bakış açısını almayı öğrenecektir.
Özür dilemenin ardından telafi için neler yapılabileceğini öğretmek gerekir. Bu konuda konuşup örnekler vermek gerekir. Mesela “.... durumda düzeltmek için ne yapılabilir?” gibi soru ile telafisi konusunda yeni bir şans vermiş oluruz. Burada; kırılan bir şey ise; onu yenisi ile değiştirmek üzere harçlığından vermeyi öğretebiliriz. Alternatif yollar öğrenilmiş olur. Özür dilemenin yetmeyeceği ve bir iyilik veya değişim ile desteklenmesi gerekir.
Özrü bir kaçış olarak çokça kullanan çocuklar için de dikkatli olmak gerekir. Sözcükler dışında bir şey öğrenmediğini gösterir. Israrla ve açıkça bunun bir telafi için bir başlangıç olduğu ve yeterli olmadığı konusunda vurgu yapmamız gerekiyor. Özürle birlikte olması gereken duyarlılık; samimiyet ve sorumluluk konusunda vurgu yapılmalıdır.
Özür dileme konusunda cesaretlendirin ama zorlamayın. Zorlayarak özür dilediğinde samimiyetten ve sorumluluktan yoksun olacaktır. Özür dilemesi için cezadan da kaçınmalısınız. Mesela “özür dilemezsen; yemek yiyemezsin”; “özür dilemezsen TV seyredemezsin” gibi. Çünkü özür dileme konusu ile ceza arasında bağlantı olması gerekir. Bunun yerine davranışını veya sözünü telafi etmesi için bir alternatif oluşturup; uygulaması konusunda kararlı durabilirsiniz.
Özür dileme konusunda direten; direnç gösteren bir çocuk ile karşı karşıya iseniz; onun yerine siz özür dileyerek olumlu örnek oluşturun. Göz teması kurarak özür dilemeyi öğretmelisiniz. Özür dileme konusunda sizden örnek almayı reddediyorsa ceza vermekten kaçınmayın ve onu yaptığı hata alanı ne ise ondan mahrum bırakabilirsiniz. Mesela; oyun arkadaşına yaptığı hatadan dolayı özür dilemiyorsa; onu oyun alanından almak gibi. Ayrıca; özür dilediğiniz kişi ile ilgilenebilirsiniz. Böylece çocuğunuza; özür dilediğiniz kişiye olumlu ilgi vererek telafinin nasıl olabileceğini göstermiş olursunuz.
Doç.Dr.Murat Eren ÖZEN