Metilfenidat (Ritalin; Concerta; Medikinet) Etkileri ve Yan Etkileri
Metilfenidat 6 yaş ve üzeri çocuklarda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu’nun (DEHB) tedavisinde kullanılmaktadır. Genel olarak yüksek bir güvenilirlik ve tolerebilite ile kullanılmaktadır. Altı yaş öncesi çocuklarda DEHB belirtileri ve tedavi yaklaşımları günümüzde araştırmalara konu olmakla birlikte 6 yaş öncesinde metilfenidat kullanılmamaktadır.
KIRMIZI REÇETE İLE SATILIR ANCAK BAĞIMLILIK YAPMASI BEKLENMEZ.
Metilfenidatın Özellikleri
Kırmızı reçete ile satılan ve psikostimulan (uyarıcı) ilaçlar sınıfında olan metilfenidat’ın genel etki mekanizmasının santral sinir sisteminde dopaminerjk sistem üzerine olduğu gösterilmiştir. Metilfenidat’ın dopamin taşıyıcısını inhibe ettiği; ekstrasellüler dopamin düzeylerini artırdığı ve özellikle prefrontal korteks ve striatum bölgelerinde dopaminerjik etkiler oluşturduğu düşünülmektedir. Metilfenidat’ın etkilerini genel olarak dopamin 2 reseptörleri aracılığı ile yaptığı ve diğer dopaminerjik reseptörlerin yanı sıra noradrenerjik ve serotonerjik reseptörler üzerine de etkileri olduğu tahmin edilmektedir.
Metilfenidatın Etkileri
Metilfenidat merkezi sinir sistemini uyaran bir ilaçtır. DEHB’de; beyin kimyasallarını etkileyerek dürtü denetimini kolaylaştırır; aşırı hareketliliği azaltır ve dikkati artırır. Dikkat eksikliği ve DEHB (dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu) olan çocuk; ergen ve erişkinlerde kullanılabilir. Yoğun ve karşı konulamaz uyku nöbetleri ile seyreden narkolepsi hastalığının tedavisinde metilfenidat kullanılır. Metilfenidat alındıktan sonraki 30 dakika içinde etkisi başlar ve kullanılan ilaç teknolojisine göre etkisi 3-5 saat (kısa etkili metilfenidat) ile 6-8 saat (uzun etkili metilfenidat) arasında sürebilir. Uykusuzluk yapabileceği için akşam belli saatten sonra alınmaması önerilir. Sayılan hastalıkları/bozukluğu olmayanların metilfenidat alması önerilmez.
Bağımlılık yapması beklenmez; BAĞIMLILIK YAPMAZ. Psikolojik ve fiziksel bağımlılık yapmaz. Ancak madde kötüye kullanımı olan kişilerin bu ilacı kötüye kullandıkları bilinmektedir.
Metilfenidatın Yan Etkileri
Metilfenidat genel olarak güvenlik aralığı geniş bir ilaç olarak değerlendirilmektedir. Metilfenidat kullanımında yaşanabilecek yan etkilerin büyük çoğunluğunun hafif yan etkiler olduğu gösterilmiştir. Rahatsız edici ve tedaviyi sınırlayan yan etkilerin ise terapötik aralık üstü dozlarda ortaya çıktığı bilinmektedir. Bu nedenle yan etki yaşanan dozların düşürülmesi ya da ilacın gün içindeki kullanım şeklinin düzenlenmesi ile yan etkiler büyük oranda düzelebilmektedir.
Metilfenidat kullanımında en sık bildirilen yan etkiler arasında özellikle ilacın ilk kullanıldığı hafta belirgin olup sonrasında düzelen karın ağrısı ve baş ağrısı yer almaktadır. İlaca bağlı gelişen iştah azalması kimi olgularda düzenli tedavi ile azalma eğilimi gösterirken kimi olgularda ise tedaviyi sınırlayabilmektedir.
Metilfenidat kullanımına bağlı olarak aralarında anksiyete; iritabilite; huzursuzluk; obsesif kompulsif belirtiler ve tiklerin bulunduğu psikiyatrik yan etkilerin de gelişebileceği bildirilmiştir. İlacın uygun dozlarda kullanımında; özellikle tedavinin ilk günlerinde klinik olarak anlamlı olmayan ve risk taşımayan; hafif düzeyde kan basıncı değişiklikleri gözlenebilmektedir.
Metilfenidat Zehirlenmesi (İntoksikasyonu)
Metilfenidat’ın önerilen dozun üstünde kullanıldığında; nöro-psikiyatrik ve kardiyolojik yan etkileri de içeren; toksik belirtilere yol açabileceği bildirilmiştir. Bu belirtiler arasında ajitasyon; halusinasyonlar; psikotik belirtiler; epileptik nöbetler; taşikardi öne çıkmaktadır. Metilfenidat toksisitesinde anormal kas hareketleri; baş ağrısı; kardiyak ritm bozukluklukları; hipertansiyon ve hipertermi de bildirilmiştir. Letarji; konfuzyon ve bilinç kaybı gibi belirtilerin çok yüksek doz metilfenidat kullanımında görülebilmektedir.
Metilfenidat preparatları ve etkinlik süreleri ise toksisite riski ile ilişkili gibi görünmektedir. Uzun etkili metilfenidat’ın kısa etkili forma göre toksisite açısından daha az risk taşıdığı düşünülmektedir. Bunun başlıca sebebinin osmotik kontrollü salınım sistemi (OROS) ile etkinliği ortaya çıkan uzun etkili metilfenidat ın etken maddenin %22’sini ilk 4 saat içinde ve kalanını ise 4-12 saatlik zaman diliminde salıvermesi olarak değerlendirilmektedir.
Ülkemizde metilfenidat’ın birisi kısa etkili (Ritalin) ve ikisi uzun etkili (Concerta; Medikinet) olmak üzere 3 şekli (formu) mevcuttur.
Doç.Dr.Murat Eren ÖZEN
KIRMIZI REÇETE İLE SATILIR ANCAK BAĞIMLILIK YAPMASI BEKLENMEZ.
Metilfenidatın Özellikleri
Kırmızı reçete ile satılan ve psikostimulan (uyarıcı) ilaçlar sınıfında olan metilfenidat’ın genel etki mekanizmasının santral sinir sisteminde dopaminerjk sistem üzerine olduğu gösterilmiştir. Metilfenidat’ın dopamin taşıyıcısını inhibe ettiği; ekstrasellüler dopamin düzeylerini artırdığı ve özellikle prefrontal korteks ve striatum bölgelerinde dopaminerjik etkiler oluşturduğu düşünülmektedir. Metilfenidat’ın etkilerini genel olarak dopamin 2 reseptörleri aracılığı ile yaptığı ve diğer dopaminerjik reseptörlerin yanı sıra noradrenerjik ve serotonerjik reseptörler üzerine de etkileri olduğu tahmin edilmektedir.
Metilfenidatın Etkileri
Metilfenidat merkezi sinir sistemini uyaran bir ilaçtır. DEHB’de; beyin kimyasallarını etkileyerek dürtü denetimini kolaylaştırır; aşırı hareketliliği azaltır ve dikkati artırır. Dikkat eksikliği ve DEHB (dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu) olan çocuk; ergen ve erişkinlerde kullanılabilir. Yoğun ve karşı konulamaz uyku nöbetleri ile seyreden narkolepsi hastalığının tedavisinde metilfenidat kullanılır. Metilfenidat alındıktan sonraki 30 dakika içinde etkisi başlar ve kullanılan ilaç teknolojisine göre etkisi 3-5 saat (kısa etkili metilfenidat) ile 6-8 saat (uzun etkili metilfenidat) arasında sürebilir. Uykusuzluk yapabileceği için akşam belli saatten sonra alınmaması önerilir. Sayılan hastalıkları/bozukluğu olmayanların metilfenidat alması önerilmez.
Bağımlılık yapması beklenmez; BAĞIMLILIK YAPMAZ. Psikolojik ve fiziksel bağımlılık yapmaz. Ancak madde kötüye kullanımı olan kişilerin bu ilacı kötüye kullandıkları bilinmektedir.
Metilfenidatın Yan Etkileri
Metilfenidat genel olarak güvenlik aralığı geniş bir ilaç olarak değerlendirilmektedir. Metilfenidat kullanımında yaşanabilecek yan etkilerin büyük çoğunluğunun hafif yan etkiler olduğu gösterilmiştir. Rahatsız edici ve tedaviyi sınırlayan yan etkilerin ise terapötik aralık üstü dozlarda ortaya çıktığı bilinmektedir. Bu nedenle yan etki yaşanan dozların düşürülmesi ya da ilacın gün içindeki kullanım şeklinin düzenlenmesi ile yan etkiler büyük oranda düzelebilmektedir.
Metilfenidat kullanımında en sık bildirilen yan etkiler arasında özellikle ilacın ilk kullanıldığı hafta belirgin olup sonrasında düzelen karın ağrısı ve baş ağrısı yer almaktadır. İlaca bağlı gelişen iştah azalması kimi olgularda düzenli tedavi ile azalma eğilimi gösterirken kimi olgularda ise tedaviyi sınırlayabilmektedir.
Metilfenidat kullanımına bağlı olarak aralarında anksiyete; iritabilite; huzursuzluk; obsesif kompulsif belirtiler ve tiklerin bulunduğu psikiyatrik yan etkilerin de gelişebileceği bildirilmiştir. İlacın uygun dozlarda kullanımında; özellikle tedavinin ilk günlerinde klinik olarak anlamlı olmayan ve risk taşımayan; hafif düzeyde kan basıncı değişiklikleri gözlenebilmektedir.
Metilfenidat Zehirlenmesi (İntoksikasyonu)
Metilfenidat’ın önerilen dozun üstünde kullanıldığında; nöro-psikiyatrik ve kardiyolojik yan etkileri de içeren; toksik belirtilere yol açabileceği bildirilmiştir. Bu belirtiler arasında ajitasyon; halusinasyonlar; psikotik belirtiler; epileptik nöbetler; taşikardi öne çıkmaktadır. Metilfenidat toksisitesinde anormal kas hareketleri; baş ağrısı; kardiyak ritm bozukluklukları; hipertansiyon ve hipertermi de bildirilmiştir. Letarji; konfuzyon ve bilinç kaybı gibi belirtilerin çok yüksek doz metilfenidat kullanımında görülebilmektedir.
Metilfenidat preparatları ve etkinlik süreleri ise toksisite riski ile ilişkili gibi görünmektedir. Uzun etkili metilfenidat’ın kısa etkili forma göre toksisite açısından daha az risk taşıdığı düşünülmektedir. Bunun başlıca sebebinin osmotik kontrollü salınım sistemi (OROS) ile etkinliği ortaya çıkan uzun etkili metilfenidat ın etken maddenin %22’sini ilk 4 saat içinde ve kalanını ise 4-12 saatlik zaman diliminde salıvermesi olarak değerlendirilmektedir.
Ülkemizde metilfenidat’ın birisi kısa etkili (Ritalin) ve ikisi uzun etkili (Concerta; Medikinet) olmak üzere 3 şekli (formu) mevcuttur.
Doç.Dr.Murat Eren ÖZEN