Travma ve Çocuklarda Travma
Çocuklar Travmaya Nasıl Tepki Verirler?
Çoğu çocuk; korku; kaygı; öfke; üzüntü gibi yoğun olumsuz duyguları söze dökmek yerine davranışlarına yansıtırlar. Huysuzluk; çabuk öfkelenme; saldırgan davranışlar; içe kapanma; hareketliliğin artması ya da tersine çok azalması gibi davranış değişiklikleri ortaya çıkabilir. Kaygısı artmış ve bu nedenle de yatıştırılmaya ihtiyaç duyan çocuklar; altını ıslatma; sık sık ağlama; anne-babaya yapışma gibi yaşlarının gerisinde; bebeksi davranışlar gösterebilirler. Zihinleri; tanık oldukları şiddet görüntüleri ve olup bitenin nedenlerini anlamaya yönelik binbir türlü soru ile karışmış olan çocuklar; kendilerini başka bir işe vermekte; dikkatlerini toplamakta ve sürdürmekte zorlanabilirler. Dolayısıyla; okul başarılarında düşme olabilir. Sürekli endişeli ya da üzgün bir ruh hali içinde olabilirler. Uyku ve yeme düzenleri bozulabilir Çocukların travmatik olaylar karşısında gösterdikleri tepkiler benzerlikler göstermekle birlikte; her yaş grubunun gelişimsel özelliklerine bağlı olarak; tepkilerin ortaya konmasında farklılaşmalar olabilir.
Bebekler ve okul öncesi dönem çocukları: Bebekler ve çocuklar alıştıkları normal düzene; onları rahatlatan sevecen; ilgili ve duyarlı duyarlar. Travmatik yaşantılar; bebeklerin ve küçük çocukların günlük rutinlerinde ve çevrelerinde değişiklik ve karmaşa yaşanmasına neden olur. Ayrıca; kendilerine bakım veren kişilerin duygularını da algılayabilirler ve anne- babalarının duygularına karşı aşırı duyarlıdırlar. Travmatik olayın gerçekte var olan özelliklerinden çok; anne-babalarının olay karşısında verdiği tepkilerden etkilenirler. Bebekler ve küçük çocuklar travmatik yaşantılardan etkilendiklerini; daha fazla huzursuzlaşarak; ağlayıp mızıldanarak; uyku ve yeme düzenleri bozularak ve anneden ayrılmaya daha fazla tepki göstererek belli ederler.
Okul Öncesi Çocukların Travma Sonrası Stres Belirtileri
Davranışsal Belirtiler Bedensel/Fizyolojik Belirtiler Duygusal Belirtiler
- altını ıslatma
- parmak emme
- anne-babaya yapışma
- yalnız uyuyamama
- sık ağlama
- karanlıktan korkma - iştah kaybı
- karın ağrısı
- uyku sorunları/kabuslar
- konuşma güçlükleri
- tikler - kaygı
- korku
- aşırı uyarılmışlık
- öfke patlamaları
- üzüntü
- içe çekilme
Okul Çağı Çocukları (6-11 yaş): Bu yaştaki çocuklar; zihinsel kapasitelerinin gelişmesiyle birlikte; travmatik olayların kendilerine; ailelerine ve çevrelerine yönelik tehditlerini anlayabilecek durumdadırlar. Bu farkındalık aynı zamanda çocukların zihinlerinin sürekli olarak olayla ilişkili düşünceler ve kendilerine ya da sevdiklerine zarar gelmesine ilişkin korkularla meşgul olmasına yol açabilmektedir. Bu yaştaki çocuklar; insana özgü tüm duyguları yaşamakla birlikte; bu içsel yaşantılarını ifade edecek sözel kapasiteye sahip olmayabilirler. Okul çağı çocukları da kaygılarını yaşlarının gerisinde; bebeksi davranışlar şeklinde ortaya koyarlar. Bu yolla ihtiyaçları olan ilgi ve güveni sağlamaya çalışırlar.
Okul Çağı Çocuklarının Travma Sonrası Stres Belirtileri
Davranışsal Belirtiler Bedensel/Fizyolojik Belirtiler Duygusal Belirtiler
- okul başarısında düşme
- okulda ve evde saldırgan davranışlar
- aşırı hareketlilik
- bebeksi davranışlar
- dikkati toplamada güçlük
- anne-babaya ek bir yük getirmemek için çok kontrollü davranma - iştahta artma ya da azalma
- baş ağrısı
- karın ağrısı
- uyku sorunları/kabuslar - okula gitmek istememe
- arkadaşlardan uzaklaşma
- sevdiği etkinliklerdenuzaklaşma
- öfke patlamaları
- afetle ve güvenlikle aşırı meşgul olma
Yaşanan Bir Travmanın Ardından…
Neler İyi Gelir?
Travmanın ardından toparlanmak için kendinize zaman tanıyın. Bu dönemde; duygularınızda iniş-çıkışlar olması normaldir. Zaman içinde her şey daha iyiye gidecektir. Travmatik yaşantıların olumsuz etkileriyle başaçıkmak için yapabileceğiniz pek çokşey vardır. Öncelikli olarak temel fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçlarınızı karşılamaya özen gösterin. Bu ihtiyaçlarınızı size destek olabilecek kişi ve kurumlarla paylaşın. Sosyal destekten yararlanmanız oldukça önemlidir. Aileniz; arkadaşlarınız ve diğer destek kaynaklarınızla bağlantıyı sürdürün. Olabildiğince eski rutininize; gündelik yaşam alışkanlıklarınıza dönmeye çalışın. Duygusal paylaşım; sizi zorlayan yaşantıların üstesinden gelmenizi kolaylaştıracaktır. Spor; egzersiz gibi fiziksel etkinlikleri arttırmaya çalışın.
Nelerden Uzak Durulmalı?
• Alkol/ madde kullanımı
• Hekim kontrolü dışında ilaç kullanımı
• Sosyal ilişkilerden kaçınmak
• Duyguların ifadesine engel olmak
• Olayla ilgili hiç konuşmamak
• Bir tek olayla ilgili konuşmak
Ne Zaman Bir Uzmana Başvurmalı?
• Yaşanan sıkıntı azalmıyor; giderek artıyorsa;
• İş; okul; aileyle ilgili görevleri yerine getirmekte çok zorlanma;
• Daha önceden psikolojik bir sorun yaşandıysa ve bunun etkisi devam ediyorsa;
• Kendine ve çevreye zarar verme davranışı veya bununla ilgili rahatsız edici düşünceler varsa;
• Aşırı hissizlik; gün içinde hatırlanmayan anlar varsa travma alanında çalışan bir ruh sağlığı alanı uzmanına başvurun.
Çoğu çocuk; korku; kaygı; öfke; üzüntü gibi yoğun olumsuz duyguları söze dökmek yerine davranışlarına yansıtırlar. Huysuzluk; çabuk öfkelenme; saldırgan davranışlar; içe kapanma; hareketliliğin artması ya da tersine çok azalması gibi davranış değişiklikleri ortaya çıkabilir. Kaygısı artmış ve bu nedenle de yatıştırılmaya ihtiyaç duyan çocuklar; altını ıslatma; sık sık ağlama; anne-babaya yapışma gibi yaşlarının gerisinde; bebeksi davranışlar gösterebilirler. Zihinleri; tanık oldukları şiddet görüntüleri ve olup bitenin nedenlerini anlamaya yönelik binbir türlü soru ile karışmış olan çocuklar; kendilerini başka bir işe vermekte; dikkatlerini toplamakta ve sürdürmekte zorlanabilirler. Dolayısıyla; okul başarılarında düşme olabilir. Sürekli endişeli ya da üzgün bir ruh hali içinde olabilirler. Uyku ve yeme düzenleri bozulabilir Çocukların travmatik olaylar karşısında gösterdikleri tepkiler benzerlikler göstermekle birlikte; her yaş grubunun gelişimsel özelliklerine bağlı olarak; tepkilerin ortaya konmasında farklılaşmalar olabilir.
Bebekler ve okul öncesi dönem çocukları: Bebekler ve çocuklar alıştıkları normal düzene; onları rahatlatan sevecen; ilgili ve duyarlı duyarlar. Travmatik yaşantılar; bebeklerin ve küçük çocukların günlük rutinlerinde ve çevrelerinde değişiklik ve karmaşa yaşanmasına neden olur. Ayrıca; kendilerine bakım veren kişilerin duygularını da algılayabilirler ve anne- babalarının duygularına karşı aşırı duyarlıdırlar. Travmatik olayın gerçekte var olan özelliklerinden çok; anne-babalarının olay karşısında verdiği tepkilerden etkilenirler. Bebekler ve küçük çocuklar travmatik yaşantılardan etkilendiklerini; daha fazla huzursuzlaşarak; ağlayıp mızıldanarak; uyku ve yeme düzenleri bozularak ve anneden ayrılmaya daha fazla tepki göstererek belli ederler.
Okul Öncesi Çocukların Travma Sonrası Stres Belirtileri
Davranışsal Belirtiler Bedensel/Fizyolojik Belirtiler Duygusal Belirtiler
- altını ıslatma
- parmak emme
- anne-babaya yapışma
- yalnız uyuyamama
- sık ağlama
- karanlıktan korkma - iştah kaybı
- karın ağrısı
- uyku sorunları/kabuslar
- konuşma güçlükleri
- tikler - kaygı
- korku
- aşırı uyarılmışlık
- öfke patlamaları
- üzüntü
- içe çekilme
Okul Çağı Çocukları (6-11 yaş): Bu yaştaki çocuklar; zihinsel kapasitelerinin gelişmesiyle birlikte; travmatik olayların kendilerine; ailelerine ve çevrelerine yönelik tehditlerini anlayabilecek durumdadırlar. Bu farkındalık aynı zamanda çocukların zihinlerinin sürekli olarak olayla ilişkili düşünceler ve kendilerine ya da sevdiklerine zarar gelmesine ilişkin korkularla meşgul olmasına yol açabilmektedir. Bu yaştaki çocuklar; insana özgü tüm duyguları yaşamakla birlikte; bu içsel yaşantılarını ifade edecek sözel kapasiteye sahip olmayabilirler. Okul çağı çocukları da kaygılarını yaşlarının gerisinde; bebeksi davranışlar şeklinde ortaya koyarlar. Bu yolla ihtiyaçları olan ilgi ve güveni sağlamaya çalışırlar.
Okul Çağı Çocuklarının Travma Sonrası Stres Belirtileri
Davranışsal Belirtiler Bedensel/Fizyolojik Belirtiler Duygusal Belirtiler
- okul başarısında düşme
- okulda ve evde saldırgan davranışlar
- aşırı hareketlilik
- bebeksi davranışlar
- dikkati toplamada güçlük
- anne-babaya ek bir yük getirmemek için çok kontrollü davranma - iştahta artma ya da azalma
- baş ağrısı
- karın ağrısı
- uyku sorunları/kabuslar - okula gitmek istememe
- arkadaşlardan uzaklaşma
- sevdiği etkinliklerdenuzaklaşma
- öfke patlamaları
- afetle ve güvenlikle aşırı meşgul olma
Yaşanan Bir Travmanın Ardından…
Neler İyi Gelir?
Travmanın ardından toparlanmak için kendinize zaman tanıyın. Bu dönemde; duygularınızda iniş-çıkışlar olması normaldir. Zaman içinde her şey daha iyiye gidecektir. Travmatik yaşantıların olumsuz etkileriyle başaçıkmak için yapabileceğiniz pek çokşey vardır. Öncelikli olarak temel fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçlarınızı karşılamaya özen gösterin. Bu ihtiyaçlarınızı size destek olabilecek kişi ve kurumlarla paylaşın. Sosyal destekten yararlanmanız oldukça önemlidir. Aileniz; arkadaşlarınız ve diğer destek kaynaklarınızla bağlantıyı sürdürün. Olabildiğince eski rutininize; gündelik yaşam alışkanlıklarınıza dönmeye çalışın. Duygusal paylaşım; sizi zorlayan yaşantıların üstesinden gelmenizi kolaylaştıracaktır. Spor; egzersiz gibi fiziksel etkinlikleri arttırmaya çalışın.
Nelerden Uzak Durulmalı?
• Alkol/ madde kullanımı
• Hekim kontrolü dışında ilaç kullanımı
• Sosyal ilişkilerden kaçınmak
• Duyguların ifadesine engel olmak
• Olayla ilgili hiç konuşmamak
• Bir tek olayla ilgili konuşmak
Ne Zaman Bir Uzmana Başvurmalı?
• Yaşanan sıkıntı azalmıyor; giderek artıyorsa;
• İş; okul; aileyle ilgili görevleri yerine getirmekte çok zorlanma;
• Daha önceden psikolojik bir sorun yaşandıysa ve bunun etkisi devam ediyorsa;
• Kendine ve çevreye zarar verme davranışı veya bununla ilgili rahatsız edici düşünceler varsa;
• Aşırı hissizlik; gün içinde hatırlanmayan anlar varsa travma alanında çalışan bir ruh sağlığı alanı uzmanına başvurun.