Abraham Maslow ve İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı
“İnsan; aynı anda; hem yalnızca bir yaratık hem de tanrısal bir varlıktır. Güçlü ve zayıf; sınırlı ve sınırsız; yetişkin ve çocuk; korku dolu ve yüreklidir. İlerler; geriler; kusursuzluğu arar ama aynı zamanda korkar kusursuzluktan. Hem ödlektir hem de kahramansı.”
Abraham Maslow
Abraham Maslow; geliştirdiği kendini gerçekleştirme kuramının yanı sıra ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramı ile de adından çokça söz ettiren bir araştırmacıdır. İhtiyaçlar hiyerarşisi; Maslow’un sağlıklı insanlar üzerinde yaptığı incelemeler ve klinik gözlemleri neticesinde geliştirdiği bir güdülenme kuramıdır ve insanın belli bir hiyerarşik sıra dâhilinde karşılanmasına gereksinim duyduğu bir takım fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarının olduğunu iddia etmiştir. Maslow; insani gereksinimleri beş farklı kategoride tanımlamıştır. Bu gereksinimler en alttan en üstte olacak şekilde sırasıyla aşağıdaki gibidir:
- Fizyolojik gereksinimler (nefes; besin; su; cinsellik; uyku; denge; boşaltım)
- Güvenlik gereksinimi (vücut; iş; kaynak; etik; aile; sağlık; mülkiyet güvenliği)
- Sevgi ve aidiyet ihtiyacı (arkadaşlık; aile; cinsel yakınlık)
- Saygınlık gereksinimi (kendine saygı; güven; başarı; diğerlerinin saygısı; başkalarına saygı)
- Kendini gerçekleştirme gereksinimi (erdem; yaratıcılık; doğallık; problem çözme; önyargısız olma; gerçeklerin kabulü)
Maslow; kuramında insanların alt basamaklardaki çeşitli duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarını karşılamalarıyla daha üst basamaktaki ihtiyaçlarını tatmin etme arayışına girdiklerini belirtmiştir. Maslow’a göre her kişilik yapılanması; belli bir takım insani ihtiyaçların tatmin edilip edilmemesine göre gelişim göstermektedir. Kişi; bulunduğu ihtiyaç aşamasında gereksinim duyduğu fiziksel ya da duygusal ihtiyaç giderilememişse; daha üst aşamalara geçmekte sorun yaşayacak; geçse bile tamamlanamamış ihtiyacın eksikliğini hep benliğinde hissedecektir. Örnek vermek gerekirse sevgi ve aidiyet ihtiyaçları karşılanmamış bir birey; bir şekilde saygı duyulan bir konuma gelse bile sevgi ve aidiyet ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik çeşitli davranışlar içine girecektir; bu tutum da onun saygınlığına zarar verme ihtimalini doğuracaktır. Bu bağlamda giderilmeyen güvenlik gereksinimleri her zaman içten içe doyurulmak için diretecekler ve ilerlemeye engel olacaklardır. Bu gereksinimler ne kadar çok doyrulursa o denli az ayak bağı olacaktırlar.
Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi; genel olarak kabul görmüş bir kuram olmakla beraber kimi araştırmacılar; ihtiyaçların türleri ve piramitteki yerleri konusunda bir takım değişiklikler ve eklemeler yapılmasına ihtiyaç duyulduğu yönünde yorumlarda bulunmuşlardır. Hatta Maslow’un kendisi bile -mesleğin ileriki yıllarında yaptığı gözlemler sonucunda- ihtiyaçlar hiyerarşisinde bir takım değişikliklere gitme ve güncellemeler yapma ihtiyacı duymuştur. Örneğin herhangi bir alanda deha düzeyinde bir yeteneğe sahip olmanın; her zaman için sağlıklı ya da üretken olmakla eşdeğer olmadığını fark etmiştir. Önemli birer sanatçı olmalarına rağmen yaşamda iniş ve çıkışları olan ve kronikleşmiş bir takım psikolojik sorunlar yaşamaktan kendilerini alı koyamayan Van Gogh ve Lord Byron’u bu duruma örnek göstermiştir. Bu bağlamda; ihtiyaçlar hiyerarşisi ile ilgili birkaç önemli hususu burada belirtmekte fayda var diye düşünmekteyim
1) İhtiyaçlar hiyerarşisinde bir üst basamağa geçebilmek için alt basamaktaki ihtiyacın eksiksiz bir şekilde giderilmiş olması gerekmez.
2) Piramitteki ihtiyaçların öncelik sırası zamana; mekâna; kültüre; yaşa; dini inanca; sosyo-kültürel seviyeye ve kişilik yapılanmasına göre değişiklik gösterebilir. Örneğin oruç ibadetini yerine getirmekte olan bir birey için açlık ve susuzluk ihtiyacı çok arka planda kalabilir.
3) Çoğu davranış; çoklu bir şekilde güdülenir. Diğer bir deyişle davranışa yönelmede piramidin farklı basamaklarında ihtiyaçlar; çoğunlukla eş zamanlı olarak etkili olur. Örneğin kişiyi bir meslek icra etmeye iten sebep; bir gelir elde ederek fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçlarını karşılamak olabileceği gibi aynı zamanda toplumun takdirini kazanma ihtiyacı da olabilir.
Faydalanılan Kaynaklar:
Akçakaya; Ümit (2019). Uyanış- Kişiliğin Gizil Kodları. İstanbul: Kanon Kitap.
Maslow; H. Abraham (2001). İnsan olmanın Psikolojisi: İstanbul: Kuraldışı Yayınları.
Maslow; H. Abraham (1970). Motivation and personality; New York: Harper & Row.
Ümit AKÇAKAYA
Uzm. Psikolojik Danışman & Online Terapist
Abraham Maslow
Abraham Maslow; geliştirdiği kendini gerçekleştirme kuramının yanı sıra ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramı ile de adından çokça söz ettiren bir araştırmacıdır. İhtiyaçlar hiyerarşisi; Maslow’un sağlıklı insanlar üzerinde yaptığı incelemeler ve klinik gözlemleri neticesinde geliştirdiği bir güdülenme kuramıdır ve insanın belli bir hiyerarşik sıra dâhilinde karşılanmasına gereksinim duyduğu bir takım fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarının olduğunu iddia etmiştir. Maslow; insani gereksinimleri beş farklı kategoride tanımlamıştır. Bu gereksinimler en alttan en üstte olacak şekilde sırasıyla aşağıdaki gibidir:
- Fizyolojik gereksinimler (nefes; besin; su; cinsellik; uyku; denge; boşaltım)
- Güvenlik gereksinimi (vücut; iş; kaynak; etik; aile; sağlık; mülkiyet güvenliği)
- Sevgi ve aidiyet ihtiyacı (arkadaşlık; aile; cinsel yakınlık)
- Saygınlık gereksinimi (kendine saygı; güven; başarı; diğerlerinin saygısı; başkalarına saygı)
- Kendini gerçekleştirme gereksinimi (erdem; yaratıcılık; doğallık; problem çözme; önyargısız olma; gerçeklerin kabulü)
Maslow; kuramında insanların alt basamaklardaki çeşitli duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarını karşılamalarıyla daha üst basamaktaki ihtiyaçlarını tatmin etme arayışına girdiklerini belirtmiştir. Maslow’a göre her kişilik yapılanması; belli bir takım insani ihtiyaçların tatmin edilip edilmemesine göre gelişim göstermektedir. Kişi; bulunduğu ihtiyaç aşamasında gereksinim duyduğu fiziksel ya da duygusal ihtiyaç giderilememişse; daha üst aşamalara geçmekte sorun yaşayacak; geçse bile tamamlanamamış ihtiyacın eksikliğini hep benliğinde hissedecektir. Örnek vermek gerekirse sevgi ve aidiyet ihtiyaçları karşılanmamış bir birey; bir şekilde saygı duyulan bir konuma gelse bile sevgi ve aidiyet ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik çeşitli davranışlar içine girecektir; bu tutum da onun saygınlığına zarar verme ihtimalini doğuracaktır. Bu bağlamda giderilmeyen güvenlik gereksinimleri her zaman içten içe doyurulmak için diretecekler ve ilerlemeye engel olacaklardır. Bu gereksinimler ne kadar çok doyrulursa o denli az ayak bağı olacaktırlar.
Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi; genel olarak kabul görmüş bir kuram olmakla beraber kimi araştırmacılar; ihtiyaçların türleri ve piramitteki yerleri konusunda bir takım değişiklikler ve eklemeler yapılmasına ihtiyaç duyulduğu yönünde yorumlarda bulunmuşlardır. Hatta Maslow’un kendisi bile -mesleğin ileriki yıllarında yaptığı gözlemler sonucunda- ihtiyaçlar hiyerarşisinde bir takım değişikliklere gitme ve güncellemeler yapma ihtiyacı duymuştur. Örneğin herhangi bir alanda deha düzeyinde bir yeteneğe sahip olmanın; her zaman için sağlıklı ya da üretken olmakla eşdeğer olmadığını fark etmiştir. Önemli birer sanatçı olmalarına rağmen yaşamda iniş ve çıkışları olan ve kronikleşmiş bir takım psikolojik sorunlar yaşamaktan kendilerini alı koyamayan Van Gogh ve Lord Byron’u bu duruma örnek göstermiştir. Bu bağlamda; ihtiyaçlar hiyerarşisi ile ilgili birkaç önemli hususu burada belirtmekte fayda var diye düşünmekteyim
1) İhtiyaçlar hiyerarşisinde bir üst basamağa geçebilmek için alt basamaktaki ihtiyacın eksiksiz bir şekilde giderilmiş olması gerekmez.
2) Piramitteki ihtiyaçların öncelik sırası zamana; mekâna; kültüre; yaşa; dini inanca; sosyo-kültürel seviyeye ve kişilik yapılanmasına göre değişiklik gösterebilir. Örneğin oruç ibadetini yerine getirmekte olan bir birey için açlık ve susuzluk ihtiyacı çok arka planda kalabilir.
3) Çoğu davranış; çoklu bir şekilde güdülenir. Diğer bir deyişle davranışa yönelmede piramidin farklı basamaklarında ihtiyaçlar; çoğunlukla eş zamanlı olarak etkili olur. Örneğin kişiyi bir meslek icra etmeye iten sebep; bir gelir elde ederek fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçlarını karşılamak olabileceği gibi aynı zamanda toplumun takdirini kazanma ihtiyacı da olabilir.
Faydalanılan Kaynaklar:
Akçakaya; Ümit (2019). Uyanış- Kişiliğin Gizil Kodları. İstanbul: Kanon Kitap.
Maslow; H. Abraham (2001). İnsan olmanın Psikolojisi: İstanbul: Kuraldışı Yayınları.
Maslow; H. Abraham (1970). Motivation and personality; New York: Harper & Row.
Ümit AKÇAKAYA
Uzm. Psikolojik Danışman & Online Terapist