Çocukta Problem Çözme Becerilerinin Geliştirilmesi
Çatışma; hayatımızın her alanında karşılaşabildiğimiz bir durumdur. Evde aile üyeleri ile okulda arkadaşlarımızla; işte iş arkadaşları; yoldaki insanlarla uzlaşamadığımız birçok konu olabilir; bu da çatışmaya yol hazırlar. Her bireyin kazanması gereken en önemli beceri problem çözme becerisidir.
Çatışma durumu insanları duygusal anlamda; ilişkiler bağlamında etkileyen en önemli unsurdur. Problem çözme becerileri kişilere ne kadar erken kazandırılırsa o kadar iyi sonuçlar alınır; bu yüzden bu yazı da problem çözme becerilerinden ve bunun nasıl kazandırılabileceğinden bahsedeceğim.
Birçok problem çözme becerisi vardır bunlar;
• Kaplumbağa taktiği (geri çekilme) :İsteklerimizden ve ilişkilerimizden vazgeçme; geri çekilme taktiğidir. Bireyler tartışma olmasın isterler ve isteklerinden vazgeçerler.
• Köpekbalığı taktiği (zorlama) : Burada amaç kazanmaktır; ilişki feda edilebilir. Gücü elinde bulunduranların ve güçten beslenenlerin kullandığı taktiktir. Ne olursa olsun benim istediğim olsun diyen kişilerdir.
• Ayıcık taktiği (alttan alma) : Kendi isteklerinden vazgeçerek onlar mutlu olsun diye karşı tarafın isteğinin olmasına izin veren kişilerdir. Burada ilişkiyi korumak esastır.
• Tilki taktiği (uzlaşma) : Ortak bir payda da buluşmayı amaçlayan taktiktir. Biraz kendimizin biraz karşı tarafın isteklerinden vazgeçmesini sağlanarak sonuca varılır.
• Baykuş taktiği (yüzleşme) : Her iki tarafın istediklerinin; gereksinimlerinin karşılandığı taktiktir. Burada iki tarafta istediklerinden vazgeçmez “ne sen vazgeç; ne ben vazgeçeyim” durumu ortaya çıkar.
Problem Çözme Becerileri Kazandırma Çalışmaları
● Çocuk çatışma yaşadığı konu üzerine konuşmaya ve durum hakkındaki duygularını anlatmaya yönlendirilmelidir. Bunu öğretmenin en iyi yolu model olarak onu desteklemektir. Aile de herkesin kendi beklentilerini; duygularını ifade ettikleri bir ortamın olması çocuğu bu konuda cesaretlenmesini sağlar.
● Olayları başkasının gözünden görebilmesi için yardımcı olmak gerekmektedir. Bunu empati yoluyla şöyle sorular ile kazandırabilirsiniz: Onu yerinde olsan sen ne yapardın; ne düşünürdün; nasıl hissederdin; sence o niye böyle davranmış olabilir? Şeklinde sorular yönlendirebilirsiniz.
● Duyguları keşfetme becerisi: Burada kişinin duygularını bilmesi isimlendirmesi gerekir. “Şuan sinirlendim ve vücudum kasılıyor” gibi. Kişi kendi duygularını ve diğerlerinin duygularını tanıması gerekir.
● Sorunları çözebilecek kadar sözcük dağarcığını öğrenmesi gerekir.
● Çocuklara problem çözme becerileri oyunlar; kuklalar ve hikayeler ile rol oynamalar
eşliğinde öğretilebilir.
● Öğretilen becerilerin hayatımızda nasıl kullanılacağına yönelik yol gösterilir.
Aslında temel öğretim
“Çocuğa ne yapmaması gerektiği değil ne yapması gerektiğini söylemekten feçmektedir.”
“Çocuğa ne düşünmesi gerektiği değil de nasıl düşünmesi gerektiğini öğretmek”
“Karşıdaki kişiye sen cümleleri değil de ben cümleleri kurmayı öğretmek”
( Sen yaramazlık yaparak beni üzüyorsun - Yanlış)
(Ben böyle olduğunda üzülüyorum.- Doğru)
Peki; Bunları Nasıl Öğreteceğiz?
Çocuklara ileri ki yıllarda yaşayacakları AYNI problemlerin çözmesinin FARKLI yolları olduğunu farkına varmalarına yardım etmeliyiz.
● Parmağınızı havaya kaldırın ve çocuğunuzun da kaldırmasını isteyin. Benim yaptığım
hareketin aynısı mı yaptın?
Evde yemekte sadece erkeklerin veya kadınların parmaklarını havaya kaldırmasını isteyip sorun
Evdeki BAZI kişiler mi parmak kaldırdı; yoksa BÜTÜN kişiler mi?
BAZI ve BÜTÜN ayrımını yapabilmesi kişinin duygularını ya da başka olayları genelleme durumunu azaltacaktır.
Her zaman mutsuzum; Her zaman mı? Mutlu olduğun anlar olmuyor mu?
-Bazen üzgünüm.
Çocukların NEDEN-SONUÇ ilişkilerini ve davranışların sonucunda neler olabileceğini anlaması için bir olay sonrası;
Eğer arkadaşını oyuncağını zorla alırsan; o zaman arkadaşın ne hisseder; ne düşünür?
Eğer senin oyuncağını biri zorla alsa; o zaman sen ne hisseder; ne düşünürsün?
Çocuklara her şeyin bazı nedenleri olabileceği gibi bir davranışın farklı nedenlere olabileceğini anlamaları için diğer insanlar hakkında düşünürken ve önyargılar oluşturmamaları gerektiğini anlamalarını sağlayın.
-Çocuğunuza sorun bugün boğazım çok ağrıyor sence neden olabilir?
Çok bağırmış olabilirsin. (Evet; dün telefonla konuşurken sesim çıkmadığı için bağırarak konuştum.)
peki başka neden olmuş olabilir? Hasta olmuş olabilirsin. (Olabilir; dün hava soğukken dondurma yedim.)
Boğazımın ağrıması ile ilgili farklı bir neden söyleyebilir misin?
Soğukta koşturduysan; evet koşarak geldim eğer koşmasaydım o zaman işe yetişemeyecektim.
Çocuklar bazen neyi nerde yapması gerektiğini bilemeyebilir. Bir davranışın zamana ve yere göre doğru olup olmadığını anlamalarına yardımcı olmalıyız; Nasıl?
Şimdi oyun oynama zamanı mı?
Yemeğimizi yediğimiz yer; oyun oynamak için uygun bir yer mi?
Oyun oynamak için farklı/başka bir yer düşünür müsün?
Problemi çözebilmesi için bu adımları uygulayabilirsiniz.
- Sorunu Tanımlamasına yardımcı olun.
Ne olduğunu anlatır mısınız? Senin ne olduğunu anlatman benim bu sorunu daha iyi anlayıp sana yardımcı olmamı sağlayacak.
-Duygularını ifade etmesini sağlayın.
Nasıl hissediyorsun?
O nasıl hissetmiş olabilir?
-Sonuçların ne olduğu hakkında yüzleştirin.
Sen böyle yaptığında peki ne oldu?
-Sonuçlarla ilgili duygularını sorun.
Bu sonuç karşısında sen ne hissettin? (seni ittirince; oyuncağını zorla alınca)
-Alternatif çözümler bulmaya teşvik edin.
Bu sorunu çözmek için farklı bir çözüm yolu düşünebilir misin?
Ne olabilir bu farklı çözüm yolu? ( İki tarafında kendini kötü hissetmeyeceği; birbirinize zarar vermeyeceğiniz)
-Her çözüm yolunu değerlendirmesini sağlayın.
Bu iyi bir fikir olabilir mi? Yoksa iyi bir fikir değil mi?
Eğer iyi bir fikirse bunu deneyebilirsin.
Eğer iyi bir fikir değilse farklı bir şey düşünmelisin.
Öneriler
Burası koşmak/resim yapmak/çantanı bırak için uygun bir yer mi?
Bunlar için daha uygun bir yer düşünebilir misin?
Eğer bir şey ile uğraşmanız gerekiyor ise;
İstediğini elde edinceye kadar / sana yardım edinceye kadar; yapacak başka şeyler düşünebilir misin?
NE YAPILMALI?
İlk olarak çocuk durdurulmalı bunu bağırarak yada yüksek bir ses tonunda değil bu çocuğun doğru bişey yaptığını doğrular ve olumsuz davranışı pekişir.
Çocuklarınızda öfke duygusu hissettiğinizde; onunla iletişime geçebilmeli; duygusunu ifade etmesine izin verilmeli çocuk rahatlatılmalıdır. (Ne oldu? Ne düşünüyorsun? Ne hissediyorsun? Seni kızdıran şey ne? Öfkenin normal bir duygu olduğu hepimizin bu duyguları hissettiğini belirtin. Fakat öfkemizi ifade ederken yapılan bazı davranışların kabul edildiğini; bazılarının da kabul edilemez olduğunu belirtin.
Çocukların duygularını yansıttın" biraz sinirlendin sanırım biraz öfkelendin "gibi çocuğun duygusunun yansıtılması önemlidir.
Çocuğun içindekini duygunun dağıtılması gerekir bu yüzden oyun oynaması; kili yada yumuşak bişeye öfkesini yansıtması; ya da bir spor ile enerjisini atması sağlanabilir. Veyahut sinirlendiğinde birine vurmak istediğinde bana ya da bir başkasına vuramazsın ama bu kili yumruklayabilirsin yada bu elmayı ısırabilirsin şeklinde davranışını farklı bir şeye yöneltmeliyiz. Çocukların her olumlu davranışını ona yansıtmak her olumsuz davranışını görmezden görmek önemlidir.
Çocuklara bir şey anlatırken ya da söylerken suçlayıcı bir dille değilde " ben dili" kullanılarak konuşulmalı; "arkadaşlarına bir şey olduğunda üzülüyorum; canları yandığında rahatsız oluyorum". Sen böyle yapıyorsun dememeliyiz.
Çatışma durumu insanları duygusal anlamda; ilişkiler bağlamında etkileyen en önemli unsurdur. Problem çözme becerileri kişilere ne kadar erken kazandırılırsa o kadar iyi sonuçlar alınır; bu yüzden bu yazı da problem çözme becerilerinden ve bunun nasıl kazandırılabileceğinden bahsedeceğim.
Birçok problem çözme becerisi vardır bunlar;
• Kaplumbağa taktiği (geri çekilme) :İsteklerimizden ve ilişkilerimizden vazgeçme; geri çekilme taktiğidir. Bireyler tartışma olmasın isterler ve isteklerinden vazgeçerler.
• Köpekbalığı taktiği (zorlama) : Burada amaç kazanmaktır; ilişki feda edilebilir. Gücü elinde bulunduranların ve güçten beslenenlerin kullandığı taktiktir. Ne olursa olsun benim istediğim olsun diyen kişilerdir.
• Ayıcık taktiği (alttan alma) : Kendi isteklerinden vazgeçerek onlar mutlu olsun diye karşı tarafın isteğinin olmasına izin veren kişilerdir. Burada ilişkiyi korumak esastır.
• Tilki taktiği (uzlaşma) : Ortak bir payda da buluşmayı amaçlayan taktiktir. Biraz kendimizin biraz karşı tarafın isteklerinden vazgeçmesini sağlanarak sonuca varılır.
• Baykuş taktiği (yüzleşme) : Her iki tarafın istediklerinin; gereksinimlerinin karşılandığı taktiktir. Burada iki tarafta istediklerinden vazgeçmez “ne sen vazgeç; ne ben vazgeçeyim” durumu ortaya çıkar.
Problem Çözme Becerileri Kazandırma Çalışmaları
● Çocuk çatışma yaşadığı konu üzerine konuşmaya ve durum hakkındaki duygularını anlatmaya yönlendirilmelidir. Bunu öğretmenin en iyi yolu model olarak onu desteklemektir. Aile de herkesin kendi beklentilerini; duygularını ifade ettikleri bir ortamın olması çocuğu bu konuda cesaretlenmesini sağlar.
● Olayları başkasının gözünden görebilmesi için yardımcı olmak gerekmektedir. Bunu empati yoluyla şöyle sorular ile kazandırabilirsiniz: Onu yerinde olsan sen ne yapardın; ne düşünürdün; nasıl hissederdin; sence o niye böyle davranmış olabilir? Şeklinde sorular yönlendirebilirsiniz.
● Duyguları keşfetme becerisi: Burada kişinin duygularını bilmesi isimlendirmesi gerekir. “Şuan sinirlendim ve vücudum kasılıyor” gibi. Kişi kendi duygularını ve diğerlerinin duygularını tanıması gerekir.
● Sorunları çözebilecek kadar sözcük dağarcığını öğrenmesi gerekir.
● Çocuklara problem çözme becerileri oyunlar; kuklalar ve hikayeler ile rol oynamalar
eşliğinde öğretilebilir.
● Öğretilen becerilerin hayatımızda nasıl kullanılacağına yönelik yol gösterilir.
Aslında temel öğretim
“Çocuğa ne yapmaması gerektiği değil ne yapması gerektiğini söylemekten feçmektedir.”
“Çocuğa ne düşünmesi gerektiği değil de nasıl düşünmesi gerektiğini öğretmek”
“Karşıdaki kişiye sen cümleleri değil de ben cümleleri kurmayı öğretmek”
( Sen yaramazlık yaparak beni üzüyorsun - Yanlış)
(Ben böyle olduğunda üzülüyorum.- Doğru)
Peki; Bunları Nasıl Öğreteceğiz?
Çocuklara ileri ki yıllarda yaşayacakları AYNI problemlerin çözmesinin FARKLI yolları olduğunu farkına varmalarına yardım etmeliyiz.
● Parmağınızı havaya kaldırın ve çocuğunuzun da kaldırmasını isteyin. Benim yaptığım
hareketin aynısı mı yaptın?
Evde yemekte sadece erkeklerin veya kadınların parmaklarını havaya kaldırmasını isteyip sorun
Evdeki BAZI kişiler mi parmak kaldırdı; yoksa BÜTÜN kişiler mi?
BAZI ve BÜTÜN ayrımını yapabilmesi kişinin duygularını ya da başka olayları genelleme durumunu azaltacaktır.
Her zaman mutsuzum; Her zaman mı? Mutlu olduğun anlar olmuyor mu?
-Bazen üzgünüm.
Çocukların NEDEN-SONUÇ ilişkilerini ve davranışların sonucunda neler olabileceğini anlaması için bir olay sonrası;
Eğer arkadaşını oyuncağını zorla alırsan; o zaman arkadaşın ne hisseder; ne düşünür?
Eğer senin oyuncağını biri zorla alsa; o zaman sen ne hisseder; ne düşünürsün?
Çocuklara her şeyin bazı nedenleri olabileceği gibi bir davranışın farklı nedenlere olabileceğini anlamaları için diğer insanlar hakkında düşünürken ve önyargılar oluşturmamaları gerektiğini anlamalarını sağlayın.
-Çocuğunuza sorun bugün boğazım çok ağrıyor sence neden olabilir?
Çok bağırmış olabilirsin. (Evet; dün telefonla konuşurken sesim çıkmadığı için bağırarak konuştum.)
peki başka neden olmuş olabilir? Hasta olmuş olabilirsin. (Olabilir; dün hava soğukken dondurma yedim.)
Boğazımın ağrıması ile ilgili farklı bir neden söyleyebilir misin?
Soğukta koşturduysan; evet koşarak geldim eğer koşmasaydım o zaman işe yetişemeyecektim.
Çocuklar bazen neyi nerde yapması gerektiğini bilemeyebilir. Bir davranışın zamana ve yere göre doğru olup olmadığını anlamalarına yardımcı olmalıyız; Nasıl?
Şimdi oyun oynama zamanı mı?
Yemeğimizi yediğimiz yer; oyun oynamak için uygun bir yer mi?
Oyun oynamak için farklı/başka bir yer düşünür müsün?
Problemi çözebilmesi için bu adımları uygulayabilirsiniz.
- Sorunu Tanımlamasına yardımcı olun.
Ne olduğunu anlatır mısınız? Senin ne olduğunu anlatman benim bu sorunu daha iyi anlayıp sana yardımcı olmamı sağlayacak.
-Duygularını ifade etmesini sağlayın.
Nasıl hissediyorsun?
O nasıl hissetmiş olabilir?
-Sonuçların ne olduğu hakkında yüzleştirin.
Sen böyle yaptığında peki ne oldu?
-Sonuçlarla ilgili duygularını sorun.
Bu sonuç karşısında sen ne hissettin? (seni ittirince; oyuncağını zorla alınca)
-Alternatif çözümler bulmaya teşvik edin.
Bu sorunu çözmek için farklı bir çözüm yolu düşünebilir misin?
Ne olabilir bu farklı çözüm yolu? ( İki tarafında kendini kötü hissetmeyeceği; birbirinize zarar vermeyeceğiniz)
-Her çözüm yolunu değerlendirmesini sağlayın.
Bu iyi bir fikir olabilir mi? Yoksa iyi bir fikir değil mi?
Eğer iyi bir fikirse bunu deneyebilirsin.
Eğer iyi bir fikir değilse farklı bir şey düşünmelisin.
Öneriler
Burası koşmak/resim yapmak/çantanı bırak için uygun bir yer mi?
Bunlar için daha uygun bir yer düşünebilir misin?
Eğer bir şey ile uğraşmanız gerekiyor ise;
İstediğini elde edinceye kadar / sana yardım edinceye kadar; yapacak başka şeyler düşünebilir misin?
NE YAPILMALI?
İlk olarak çocuk durdurulmalı bunu bağırarak yada yüksek bir ses tonunda değil bu çocuğun doğru bişey yaptığını doğrular ve olumsuz davranışı pekişir.
Çocuklarınızda öfke duygusu hissettiğinizde; onunla iletişime geçebilmeli; duygusunu ifade etmesine izin verilmeli çocuk rahatlatılmalıdır. (Ne oldu? Ne düşünüyorsun? Ne hissediyorsun? Seni kızdıran şey ne? Öfkenin normal bir duygu olduğu hepimizin bu duyguları hissettiğini belirtin. Fakat öfkemizi ifade ederken yapılan bazı davranışların kabul edildiğini; bazılarının da kabul edilemez olduğunu belirtin.
Çocukların duygularını yansıttın" biraz sinirlendin sanırım biraz öfkelendin "gibi çocuğun duygusunun yansıtılması önemlidir.
Çocuğun içindekini duygunun dağıtılması gerekir bu yüzden oyun oynaması; kili yada yumuşak bişeye öfkesini yansıtması; ya da bir spor ile enerjisini atması sağlanabilir. Veyahut sinirlendiğinde birine vurmak istediğinde bana ya da bir başkasına vuramazsın ama bu kili yumruklayabilirsin yada bu elmayı ısırabilirsin şeklinde davranışını farklı bir şeye yöneltmeliyiz. Çocukların her olumlu davranışını ona yansıtmak her olumsuz davranışını görmezden görmek önemlidir.
Çocuklara bir şey anlatırken ya da söylerken suçlayıcı bir dille değilde " ben dili" kullanılarak konuşulmalı; "arkadaşlarına bir şey olduğunda üzülüyorum; canları yandığında rahatsız oluyorum". Sen böyle yapıyorsun dememeliyiz.