Yas Danışmanlığı
YAS nedir ve YAS süreci
Her birey; yaşam süreci içinde birçok kayıp yada kayıp tehdidi yaşar. Sevilen birinin kaybı; yakın bir ilişkinin bitimi; iş kaybı; organ kaybı; ideallerin yok olması gibi bir çok kayıp sıralayabiliriz. Yas; geri dönüşü olmayan kayba karşı doğal olarak verilen tepkidir. Bu tepki geride kalanın enerjisini kayıp dışı yaşama aktardığında tamamlanır. Yas süreci; bireyin kişiliğinden; önceki yaşam deneyiminden; kaybın anlamından; kaybedilenle ilişkinin yapısından; o andaki yaşam olaylarından; sağlık durumundan etkilenir.
Sevilen bir yakının beklenmedik ve dehşet uyandıran bir şekilde kaybedilmesi travmatik yasa neden olabilir. Bu travma; bedensel ve ruhsal hastalıkların oluşmasına etken olabilir.
1999 yılında Jacobs; travmatik yasla ilgili dört temel ölçüt belirlemiştir.
1- Bir yakının ölümü ve ayrılık kaygısının belirtileridir.
a- Kişinin bir yakınının ani; beklenmedik; vahşet içeren şekilde ölümü. Tanı koymak için ölümün travmatik olması önemlidir.
b- Kişi; yitirdiği kişiyle ilgili uğraşlar içindedir. Tekrarlayıcı; rahatsız edici belirtiler; özleme; hasret çekme belirtileri ve yaşanan hayal kırıklıkları ile sonlanmaktadır. Ayrılık kaygısı günlük işlevselliği etkileyecek düzeydedir.
2- Ölümle travmatize olmanın yasa özgün belirtileri yaşanır;
a- Geleceğe ilişkin anlamsızlık hissi
b- Duygusal tepkisizlik
c- Kopukluk
d- donukluk hissi
e- Şok
f- taşlaşma hissi
g- Ölümü kabullenmede güçlük
h- hayatın anlamsız ve boş olduğu hissi
ı- ölen olmadanda yaşamın anlamlı olabileceğini hayal edememe
j- bir parçasının yok olduğu hissi
k- dünyasının darmadağın olduğunu düşünme
l- Emniyette olmama
m- güvensizlik hissi
n- ölen kişiye zarar verdiğine ilişkin gerçek olmayan düşünceler
o- ölümle ilgili aşırı öfke; acı ve huzursuzluk hissi
Tanı koyabilmek için bu belirtilerden en az dört tanesinin bulunması önemlidir.
3- Sayılan belirtilerin en az iki aydan bu yana sürmesi.
4- Yukarıda bir; iki ve üçüncü maddede söz edilen belirtilerin sosyal; mesleki ve günlük yaşam içinde işlev bozukluğuna neden olması yas ile ilgili teşhis koymamızı sağlar.
1961 yılında Engel; yasın bir hastalık olup olmadığını sorgulamış ve bu sürecin beklenilenin dışında gelişmesinin bozukluğa yol açabileceğini ileri sürmüştür. Engel yas sürecini üç bölüme ayırmıştır.
1- Şok ve inkar
2- Kaybın; yaşantı sürecinde giderek kabul edilmesi
3- Yeniden yapılanma
1970 yılında Bowlby ve Parkes de bu süreci dörde ayırmıştır.
1- Ani öfke patlamasıyla kesintiye uğrayan genel tepkisizlik hali
2- Ölenle ilgili arama ve araştırma hali
3- Ümitsizlik
4- Yeniden yapılanma
Araştırmacılar birbirine benzer süreç modelleri tanımlasa da yas sürecinde bireysel farklılıklar gözlenir. Kişinin kişilik yapısı; baş etme özellikleri; yaşam deneyimleri; sosyal destek sistemleri; ölen kişinin hayatındaki yeri; anlamı gibi bir çok faktör sürecin gidişini belirler.
Yas sürecinin dört görevi vardır;
1- Kaybın gerçekliğini kabul etmek (öldü; artık geri dönmeyecek)
2- Yas ile oluşan acı üzerinde çalışmak ve duyguların ifade edilmesini sağlamak.
3- Ölen kişinin bulunmadığı hayata uyum sağlamak
4- Duygusal anlamda; ölen kişi ile ilgili ilişkileri yeniden düzenlemek ve yaşama devam etmek.
Kaybı yaşayan kişi; zaman içinde yeni bağlar kurarak yaşamını yeniden yapılandırmalı yada bu konuda yardım almalıdır.
Yas tutan bireye nasıl yaklaşmalıyız?
1- Kaybın gerçek olduğunu anlamasını sağlamak.
2- Yas tutan kişinin duygularını tanıması ve bunları ifade etmesi kolaylaştırılmalıdır.
3- Kaybedilen kişiye yönelik uygun anı formasyonu oluşturmak.
4- Kaybedilen kişi olmaksızın hayatını devam ettirmesi desteklenmelidir.
5- Yas süreci; gelecek yaşam planlarını olumsuz etkilemesi önlenmelidir.
6- Kayıptan sonraki bir yıl boyunca kritik ve özel zamanlarda destek sağlanmalıdır.
Yas; normal ve doğal bir süreçtir. Travmatik yasta bu doğal süreci; kaybın beklenmedik ve dehşet uyandırıcı olması etkiler. Bu durumda kaybı yaşayan kişiye destek olmak; gerektiğinde psikolojik destek alması için yardımcı olmak önemlidir.
Genel olarak yas sürecinde birey birkaç hafta içinde işine dönebilir; bir kaç ay içinde sosyal rolleri ile denge kurmaya ve yaklaşık 6 ay ile 1 yıl içerisinde yeni sağlıklı ilişkilerle hayatına yön vermeye başlayabilir.
Psk. Tülay Ünlüevcek
Kaynaklar:
1- Worden; J; Yas Danışmanlığı ve Yas Terapisi
2- Jacobs; S; Travmatic; grief; diagnosis; treatment and prevention
3- Malkinson; R; Bilişsel Yas Terapisi; yaşamın anlamını yeniden yapılandırma
4- Freud; S; Yas ve Melankoli
5- Apaydın; S; Kayıp ve Yas Danışmanlığı
Her birey; yaşam süreci içinde birçok kayıp yada kayıp tehdidi yaşar. Sevilen birinin kaybı; yakın bir ilişkinin bitimi; iş kaybı; organ kaybı; ideallerin yok olması gibi bir çok kayıp sıralayabiliriz. Yas; geri dönüşü olmayan kayba karşı doğal olarak verilen tepkidir. Bu tepki geride kalanın enerjisini kayıp dışı yaşama aktardığında tamamlanır. Yas süreci; bireyin kişiliğinden; önceki yaşam deneyiminden; kaybın anlamından; kaybedilenle ilişkinin yapısından; o andaki yaşam olaylarından; sağlık durumundan etkilenir.
Sevilen bir yakının beklenmedik ve dehşet uyandıran bir şekilde kaybedilmesi travmatik yasa neden olabilir. Bu travma; bedensel ve ruhsal hastalıkların oluşmasına etken olabilir.
1999 yılında Jacobs; travmatik yasla ilgili dört temel ölçüt belirlemiştir.
1- Bir yakının ölümü ve ayrılık kaygısının belirtileridir.
a- Kişinin bir yakınının ani; beklenmedik; vahşet içeren şekilde ölümü. Tanı koymak için ölümün travmatik olması önemlidir.
b- Kişi; yitirdiği kişiyle ilgili uğraşlar içindedir. Tekrarlayıcı; rahatsız edici belirtiler; özleme; hasret çekme belirtileri ve yaşanan hayal kırıklıkları ile sonlanmaktadır. Ayrılık kaygısı günlük işlevselliği etkileyecek düzeydedir.
2- Ölümle travmatize olmanın yasa özgün belirtileri yaşanır;
a- Geleceğe ilişkin anlamsızlık hissi
b- Duygusal tepkisizlik
c- Kopukluk
d- donukluk hissi
e- Şok
f- taşlaşma hissi
g- Ölümü kabullenmede güçlük
h- hayatın anlamsız ve boş olduğu hissi
ı- ölen olmadanda yaşamın anlamlı olabileceğini hayal edememe
j- bir parçasının yok olduğu hissi
k- dünyasının darmadağın olduğunu düşünme
l- Emniyette olmama
m- güvensizlik hissi
n- ölen kişiye zarar verdiğine ilişkin gerçek olmayan düşünceler
o- ölümle ilgili aşırı öfke; acı ve huzursuzluk hissi
Tanı koyabilmek için bu belirtilerden en az dört tanesinin bulunması önemlidir.
3- Sayılan belirtilerin en az iki aydan bu yana sürmesi.
4- Yukarıda bir; iki ve üçüncü maddede söz edilen belirtilerin sosyal; mesleki ve günlük yaşam içinde işlev bozukluğuna neden olması yas ile ilgili teşhis koymamızı sağlar.
1961 yılında Engel; yasın bir hastalık olup olmadığını sorgulamış ve bu sürecin beklenilenin dışında gelişmesinin bozukluğa yol açabileceğini ileri sürmüştür. Engel yas sürecini üç bölüme ayırmıştır.
1- Şok ve inkar
2- Kaybın; yaşantı sürecinde giderek kabul edilmesi
3- Yeniden yapılanma
1970 yılında Bowlby ve Parkes de bu süreci dörde ayırmıştır.
1- Ani öfke patlamasıyla kesintiye uğrayan genel tepkisizlik hali
2- Ölenle ilgili arama ve araştırma hali
3- Ümitsizlik
4- Yeniden yapılanma
Araştırmacılar birbirine benzer süreç modelleri tanımlasa da yas sürecinde bireysel farklılıklar gözlenir. Kişinin kişilik yapısı; baş etme özellikleri; yaşam deneyimleri; sosyal destek sistemleri; ölen kişinin hayatındaki yeri; anlamı gibi bir çok faktör sürecin gidişini belirler.
Yas sürecinin dört görevi vardır;
1- Kaybın gerçekliğini kabul etmek (öldü; artık geri dönmeyecek)
2- Yas ile oluşan acı üzerinde çalışmak ve duyguların ifade edilmesini sağlamak.
3- Ölen kişinin bulunmadığı hayata uyum sağlamak
4- Duygusal anlamda; ölen kişi ile ilgili ilişkileri yeniden düzenlemek ve yaşama devam etmek.
Kaybı yaşayan kişi; zaman içinde yeni bağlar kurarak yaşamını yeniden yapılandırmalı yada bu konuda yardım almalıdır.
Yas tutan bireye nasıl yaklaşmalıyız?
1- Kaybın gerçek olduğunu anlamasını sağlamak.
2- Yas tutan kişinin duygularını tanıması ve bunları ifade etmesi kolaylaştırılmalıdır.
3- Kaybedilen kişiye yönelik uygun anı formasyonu oluşturmak.
4- Kaybedilen kişi olmaksızın hayatını devam ettirmesi desteklenmelidir.
5- Yas süreci; gelecek yaşam planlarını olumsuz etkilemesi önlenmelidir.
6- Kayıptan sonraki bir yıl boyunca kritik ve özel zamanlarda destek sağlanmalıdır.
Yas; normal ve doğal bir süreçtir. Travmatik yasta bu doğal süreci; kaybın beklenmedik ve dehşet uyandırıcı olması etkiler. Bu durumda kaybı yaşayan kişiye destek olmak; gerektiğinde psikolojik destek alması için yardımcı olmak önemlidir.
Genel olarak yas sürecinde birey birkaç hafta içinde işine dönebilir; bir kaç ay içinde sosyal rolleri ile denge kurmaya ve yaklaşık 6 ay ile 1 yıl içerisinde yeni sağlıklı ilişkilerle hayatına yön vermeye başlayabilir.
Psk. Tülay Ünlüevcek
Kaynaklar:
1- Worden; J; Yas Danışmanlığı ve Yas Terapisi
2- Jacobs; S; Travmatic; grief; diagnosis; treatment and prevention
3- Malkinson; R; Bilişsel Yas Terapisi; yaşamın anlamını yeniden yapılandırma
4- Freud; S; Yas ve Melankoli
5- Apaydın; S; Kayıp ve Yas Danışmanlığı