Otistik Çocuklarla Göz Kontağı Kurabilmek İçin Ailelere Tavsiyeler
Bir iletişim problemi olarak da tanımlanan otizmin en belirleyici özelliği; iletişimin temel öğesi olan ilişki kurmakta yaşanan güçlüktür. İnsanlarla iletişim kurmanın başlangıç noktası önce bakmaktır; diğer bir deyişle göz kontağı kurmaktır.
Çocuğa öncelikle göz kontağı kurma becerisinin öğretilmesi onu öğrenme ortamına hazır hale getirmeye yardımcı olacaktır. Göz kontağı kurma; çocuğunuzun verdiğiniz yönergeyle sizin gözünüze bakmasıdır.
Göz göze gelmenin öğretilmesinde aileler için yardımcı olacak bazı ipuçları şunlardır :
• Çocuğunuzun; sizin yüzünüzü görecek şekilde oturmasını sağlayın.
• Her 5 veya 10 saniye arayla çocuğunuza "bana bak" komutunu verin.
• Işıklı bir nesneye çocuğun dikkatini çekerek nesneyi gözünüze doğru getirin ve söndürün.
• Ses çıkaran oyuncakları yüzünüze yakın tutarak ses çıkartın.
• Adını söyleyerek kucağınızda hoplatın.
• Dikkat çekici şekilde boyanmış göz kapaklarıyla abartılı göz kırpma hareketi yaparak; çocuğun dikkatini gözlerinize çekin.
• Ce-e oyunu oynayarak dikkatini çekin.
• İsmi ile seslenerek sevdiği bir oyuncağı ya da yiyeceği gözönüze yakın tutarak size bakmasını teşvik edin.
• Çocuğunuz size bakmadan bir şey isterse gözünüze bakmasını sağlamadan kesinlikle vermeyin.
• Yönergeyi vermenizden 2 saniye sonra en azından yüzünüze 1 saniye süre ile bakmışsa istenilen davranışı göstermiş demektir. Yani çocuğunuzun sizin yönergenizi algılayarak doğru tepki göstermiştir ve ne için onu ödüllendirdiğinizin farkındadır. "Ne kadar güzel baktın" diyerek hemen sevdiği yiyeceği ödül olarak verin.
• Yönerge sonrası istenilen davranışı gözlemleyemediğinizde; çocuğunuzun çenesinden tutarak yüzünüze bakması için yönlendirin.
• Çocuğunuzun yönergeyi vermenizden 2 saniye sonra yüzünüze bakmazsa 5 saniye sonra başka bir yönden bakarak aynı yönergeyi verin.
• Çocuğunuz kendisine "bana bak" dediğinizde; size bakmıyorsa yönergeyi işaret ederek verin. Aynı zamanda sevdiği bir yiyeceği ya da oyuncağı sallayarak komutu tekrar edin.
• 2 saniye aralarla 10 kez yönerge verdiğinizde göz kontağı kurmayı sağlarsanız; kademeli ve sistematik olarak işaret yardımınızı gittikçe azaltın ve yavaş yavaş elinizdeki nesneyi hareket ettirmeyi durdurun.
• Çocuğunuzun göz kontağı kurma süresini arttırmak istediğinizde; ödülünüzü vermekte biraz yavaş davranın. İçinizden önce ikiye kadar sayın. Bu süreyi aşamalı olarak (3 sn; 5 sn; v.s.) arttırarark ödülünüzü verin. Böylece size daha fazla bakması gerektiğini öğrencektir.
• Göz kontağı kurma davranışını öğrendiğinden emin olduğunuzda; ödülü kesin.
Bu etkinliklerin başarıya ulaşabilmesi için şu hususlara dikkat edilmesi gerekir.
• Göz kontağı kurma eğitimine; çocuğunuzu sandalyeye oturtarak vermeye başlamanız kontrolü ele almanızı kolaylaştıracaktır.
• Çalışma ortamında çocuğun dikkatini dağıtabilecek tüm uyaranları kaldırın (sesler; yanan dönen cisimler; tv; vb).
• Çocuğun fiziksel ihtiyaçlarını giderin (yemek; uyku; tuvalet vs).
• Bu etkinlikleri rutin zamanlarda ve mekanlarda (kahvaltıdan sonra oturma odasındaki masada) yapmaya özen gösterin.
• Çocuğunuzla göz göze geldiğiniz an; çocuğunuzun sevdiği bir nesneyi pekiştireç olarak kullanın. Bunu her göz kontağı kurduğunuzda tekrar edin. Aferin demenin; gülümsemenin; başını okşamanın da bir pekiştireç olduğunu ve daha uzun süre kullanabileceğinizi unutmayın.
• Göz kontağı kurma davranışı günlük yaşam içinde genelleştirilmelidir. Bunun için her fırsatta çocuğa ismi ile seslenilmeli; hemen ardından çocuğun göz hizasına gelerek göz göze gelme çalışmaları yapılmalıdır. Sandalyede otururken size bakmayı öğrendikten sonra (ayakta; mutfakta; bahçede v.s.) farklı oturumlarda da size bakmasını sağlayınız.
Çocuğunuzun günlük yaşam içinde göz kontağı kurmayı her başardığında (uykuya yatırırken; saçlarını tararken vb) bu davranışı anında pekiştirdiğinizde göz kontağı kurma davranışının sıklaştığını göreceksiniz.
Çocuğunuz bu etkiler sonrasında göz kontağı kurma davranışını gerçekleştirebilirse; yani çocuğunuza seslendiğiniz de çocuğunuz artık size bakarsa iletişimin ilk ve en önemli adımını atmış olacaksınız.
Çocuğa öncelikle göz kontağı kurma becerisinin öğretilmesi onu öğrenme ortamına hazır hale getirmeye yardımcı olacaktır. Göz kontağı kurma; çocuğunuzun verdiğiniz yönergeyle sizin gözünüze bakmasıdır.
Göz göze gelmenin öğretilmesinde aileler için yardımcı olacak bazı ipuçları şunlardır :
• Çocuğunuzun; sizin yüzünüzü görecek şekilde oturmasını sağlayın.
• Her 5 veya 10 saniye arayla çocuğunuza "bana bak" komutunu verin.
• Işıklı bir nesneye çocuğun dikkatini çekerek nesneyi gözünüze doğru getirin ve söndürün.
• Ses çıkaran oyuncakları yüzünüze yakın tutarak ses çıkartın.
• Adını söyleyerek kucağınızda hoplatın.
• Dikkat çekici şekilde boyanmış göz kapaklarıyla abartılı göz kırpma hareketi yaparak; çocuğun dikkatini gözlerinize çekin.
• Ce-e oyunu oynayarak dikkatini çekin.
• İsmi ile seslenerek sevdiği bir oyuncağı ya da yiyeceği gözönüze yakın tutarak size bakmasını teşvik edin.
• Çocuğunuz size bakmadan bir şey isterse gözünüze bakmasını sağlamadan kesinlikle vermeyin.
• Yönergeyi vermenizden 2 saniye sonra en azından yüzünüze 1 saniye süre ile bakmışsa istenilen davranışı göstermiş demektir. Yani çocuğunuzun sizin yönergenizi algılayarak doğru tepki göstermiştir ve ne için onu ödüllendirdiğinizin farkındadır. "Ne kadar güzel baktın" diyerek hemen sevdiği yiyeceği ödül olarak verin.
• Yönerge sonrası istenilen davranışı gözlemleyemediğinizde; çocuğunuzun çenesinden tutarak yüzünüze bakması için yönlendirin.
• Çocuğunuzun yönergeyi vermenizden 2 saniye sonra yüzünüze bakmazsa 5 saniye sonra başka bir yönden bakarak aynı yönergeyi verin.
• Çocuğunuz kendisine "bana bak" dediğinizde; size bakmıyorsa yönergeyi işaret ederek verin. Aynı zamanda sevdiği bir yiyeceği ya da oyuncağı sallayarak komutu tekrar edin.
• 2 saniye aralarla 10 kez yönerge verdiğinizde göz kontağı kurmayı sağlarsanız; kademeli ve sistematik olarak işaret yardımınızı gittikçe azaltın ve yavaş yavaş elinizdeki nesneyi hareket ettirmeyi durdurun.
• Çocuğunuzun göz kontağı kurma süresini arttırmak istediğinizde; ödülünüzü vermekte biraz yavaş davranın. İçinizden önce ikiye kadar sayın. Bu süreyi aşamalı olarak (3 sn; 5 sn; v.s.) arttırarark ödülünüzü verin. Böylece size daha fazla bakması gerektiğini öğrencektir.
• Göz kontağı kurma davranışını öğrendiğinden emin olduğunuzda; ödülü kesin.
Bu etkinliklerin başarıya ulaşabilmesi için şu hususlara dikkat edilmesi gerekir.
• Göz kontağı kurma eğitimine; çocuğunuzu sandalyeye oturtarak vermeye başlamanız kontrolü ele almanızı kolaylaştıracaktır.
• Çalışma ortamında çocuğun dikkatini dağıtabilecek tüm uyaranları kaldırın (sesler; yanan dönen cisimler; tv; vb).
• Çocuğun fiziksel ihtiyaçlarını giderin (yemek; uyku; tuvalet vs).
• Bu etkinlikleri rutin zamanlarda ve mekanlarda (kahvaltıdan sonra oturma odasındaki masada) yapmaya özen gösterin.
• Çocuğunuzla göz göze geldiğiniz an; çocuğunuzun sevdiği bir nesneyi pekiştireç olarak kullanın. Bunu her göz kontağı kurduğunuzda tekrar edin. Aferin demenin; gülümsemenin; başını okşamanın da bir pekiştireç olduğunu ve daha uzun süre kullanabileceğinizi unutmayın.
• Göz kontağı kurma davranışı günlük yaşam içinde genelleştirilmelidir. Bunun için her fırsatta çocuğa ismi ile seslenilmeli; hemen ardından çocuğun göz hizasına gelerek göz göze gelme çalışmaları yapılmalıdır. Sandalyede otururken size bakmayı öğrendikten sonra (ayakta; mutfakta; bahçede v.s.) farklı oturumlarda da size bakmasını sağlayınız.
Çocuğunuzun günlük yaşam içinde göz kontağı kurmayı her başardığında (uykuya yatırırken; saçlarını tararken vb) bu davranışı anında pekiştirdiğinizde göz kontağı kurma davranışının sıklaştığını göreceksiniz.
Çocuğunuz bu etkiler sonrasında göz kontağı kurma davranışını gerçekleştirebilirse; yani çocuğunuza seslendiğiniz de çocuğunuz artık size bakarsa iletişimin ilk ve en önemli adımını atmış olacaksınız.