Çocuğa Mükemmeliyetçi Yaklaşım
İnsan doğası nedeniyle toplumsal bir varlıktır; ebeveyn-çocuk; arkadaş; öğretmen-öğrenci gibi ilişkiler ağı içinde doğar; yaşar ve ölür. Hayatın her alanında olumlu ya da olumsuz yansımaları olan kişilik; çocukluk ve gençlik döneminde çevredeki insanlar tarafından şekillendirilmektedir. Özellikle ailenin ve öğretmenlerin çocuğa karşı olan tutumlarının; çocuğun kişilik gelişimi üzerinde oldukça önemli rol oynadığı hemen herkes tarafından bilinmektedir. Çocuklara karşı olan tutumları; otoriter; serbest; ilgisiz-kayıtsız; dengesiz-kararsız; aşırı koruyucu; mükemmeliyetçi; güve verici-destekleyici gibi sınıflandırabiliriz. Bu yazıda; çocuğa karşı takınılan mükemmeliyetçi tutumun etkilerini tartışacağız.
Mükemmeliyetçi Kişiliğin İpuçları
• Başkalarına karşı eleştirici; yargılayıcı ve suçlayıcı tutum takınırlar. Bu nedenle; çocukları; arkadaşları ve eşi ile ilişkileri zedelenebilir ve sonlanabilir.
• Hata yapmayı başarısızlıkla eş tutarlar; kendilerini ve çevresindekileri haksızca başarısız olarak etiketleyebilirler.
• Çocukların; bir yetişkin gibi düşünmesini; hissetmesini ve davranmasını beklerler.
• Çocukları ile ilgili ön kabulleri ve istekleri (yapılmalılar ve yapılmamalılar) vardır; çocuğun eksiksiz olarak bunları karşılamasını beklerler. (Bir müzik aleti çalMALI; doktor olMALI; hata yapmaMALI vb. )
• Ev; eşya; elbise temizliği ve düzeni konusunda aile üyelerine sık müdahale eder; tepkilere rağmen ısrarcı davranırlar. Hem kendilerinin hem de çevresindekilerin yaşamını zorlaştırırlar.
• Kendi işlerini tamamlaması ayrıntıcı olduğu için uzun sürer; çevresinden de bunu beklerler. Hem kendini hem de çevresindekileri yorarlar.
Çocuğa karşı takınılan mükemmeliyetçi tutumlara örnekler:
• Başarmak yapılması gerekendir; takdir edilmez.
• Başarısızlık kabul edilemez; eleştirilir.
• Çocuklara sözel olarak "mükemmel olmak zorunda değilsin" derken; farklı tutumlarla "Mükemmel olmanı istiyorum; olmalısın" mesajı verilir.
• Çocukları motive etmek; hırslandırmak amacıyla başka çocuklarla karşılaştırma yapılır.
• Başarı için arkadaşlardan; sosyal yaşamdan vazgeçilmesi beklenir.
• Toplumsal; dini ve ahlaki kurallara aşırı düzeyde sadık kalmalarını beklerler. Çocuklara; çocukça davranışlar ve oyunlar yasaklanır.
• Katı kurallara uymakta zorlanan çocuklara; orantısız ceza-eleştiri-suçlamada bulunulur; hatta şiddet uygulanır.
• Her alanda (ders; spor; müzik; resim vb. ) mükemmel yetişmiş olmasını istediği için aşırı çaba (özel ders; kurs) gösterir. Çocuk kapasitesinin çok üstünde olan eğitimlere tabi tutulur.
• Her türlü imkan sağlanmasına rağmen başarı elde edilmediğinde; o ana kadar harcamalar ve özveri çocukların başlarına kakılır.
• Çocukların arkadaş seçimine müdahale edilir. Kendilerine göre doğru olan; ideal arkadaşı (çalışkan; kuralcı; temiz; ahlaklı; hatasız) dayatılır.
• Çocuğun yemek tercihleri sürekli yönlendirilmeye çalışılır. Çocuğun mükemmel olması için yenmesi ve yenmemesi gerekenler listesi vardır; çocuğun tercihleri dikkate alınmaksızın; esnemeksizin uygulanmaya çalışılır.
• Evde; mükemmeliyeti yakalamak için askeri disiplin uygulanır. Çocukların; yatışı; kalkışı; yemek yemesi; ödevleri ve oyunları konusunda katı kurallar konur; aşırı takip edilir.
• Mükemmeliyetçi anne-babalar; kuralları takip etme; kuralları hatırlatma; kurallara uymaya zorlama ve ceza uygulamaları sırasında yorulup; tükenmiş hissedebilir. Bu sonuçlardan çocukları ya da diğer ebeveyni sorumlu tutup; suçlayabilir.
Mükemmeliyetçi Tutumun Çocuğa Yansımaları;
• Yaptıkları şeylerin tam ya da iyi olduğundan emin olamazlar. Olumlu tepkiler alsa bile kendi iç sesi aksini söylediği için hoşnutsuzluk ve doyumsuzluk yaşarlar.
• Her alanda her zaman mükemmeli yakalamak mümkün olmadığı için; ne yaparsam yapayım sonuç nasılsa değişmeyecek; düşüncesiyle çaba göstermemeye başlayabilirler.
• Arkadaşlarını çok eleştirirler; onlardan çok fazla şey beklerler ve istedikleri gibi davranmadıkları zaman arkadaşlarından uzaklaşırlar. Bunun sonucunda arkadaş bulmakta; arkadaş edinmekte ve bu arkadaşlıkları sürdürmekte de güçlük yaşarlar.
• Ailesinin beklentilerini tam olarak karşılayamayan çocuk kendini değersiz; sevilmeyen ve başarısız biri gibi hisseder. Anne-babasına sürekli kendini ispat etme; kendini beğendirme çabasına girer.
• Ailenin beklentilerinin yüksek olması; çocuğun aşırı baskı-sorumluluk hissetmesine ve yoğun endişeye sebep olabilir. Endişe düzeyinin artması sonucunda çocuğun başarısını azaltan; sınav kaygısı; sosyal fobi; depresyon; yaygın anksiyete (kaygı) bozukluğu gibi rahatsızlıklar ortaya çıkabilir.
• Katı; esnek olmayan; aşırı kuralcı yetişkinler olurlar.
Mükemmeliyetçi Anne-Babaya Öneriler:
• Çocuğunuzun kapasitesini; isteklerini; yeteneklerini göz önüne alarak; hedef belirleyin.
• Yeterince iyi ve becerikli yapamadıklarında onları engellemeyin; utandırmayın; tersine yeniden denemeleri ve becerilerini geliştirmeleri konusunda teşvik edin.
• Çocuklardan her zaman her alanda doğruyu ve mükemmeli beklemeyin. Çocukla beraber durum tespiti yaparak hata ve eksikleri saptayıp; konuyla ilgili size ve çocuğa düşen görevleri istişare edin.
• Sonuca değil çabaya önem verin ve çabalarını ödüllendirin.
Mükemmeliyetçi Yaklaşıma Maruz Kalan Genç ve Çocuklara Öneriler;
• Aile ve öğretmeninizin davranışları ile bağlantılı olarak hissettiğiniz olumlu/olumsuz duygu ve düşüncelerinizi uygun bir dille ilgili kişiye ifade edin. Mükemmeliyetçi kişi; siz söylemeden ne hissettiğinizi öngöremeyebilir.
• Birisi sizi beceriksizlik; başarısızlıkla etiketlediği zaman; "ben beceriksizim; başarısızım" diyerek etiketi alıp üzerinize yapıştırmayın.
• Hep hatalarınızın; eksiklerinizin ön plana çıkarıldığı durumlarda; hem kendinize hem de çevrenizdeki kişilere başarı ve becerilerinizi hatırlatın.
• Olumsuz mükemmeliyetçi tutumlar nedeniyle kaygı ve endişe yaşıyor; arkadaş- aile ilişkileriniz ve ders başarınız olumsuz etkileniyorsa profesyonel bir ruh sağlığı çalışanından yardım alabilirsiniz.
Yüzde ısrar etme; doksan da olur.
İnsan dediğinde noksan da olur.
(Mevlana)
Mükemmeliyetçi Kişiliğin İpuçları
• Başkalarına karşı eleştirici; yargılayıcı ve suçlayıcı tutum takınırlar. Bu nedenle; çocukları; arkadaşları ve eşi ile ilişkileri zedelenebilir ve sonlanabilir.
• Hata yapmayı başarısızlıkla eş tutarlar; kendilerini ve çevresindekileri haksızca başarısız olarak etiketleyebilirler.
• Çocukların; bir yetişkin gibi düşünmesini; hissetmesini ve davranmasını beklerler.
• Çocukları ile ilgili ön kabulleri ve istekleri (yapılmalılar ve yapılmamalılar) vardır; çocuğun eksiksiz olarak bunları karşılamasını beklerler. (Bir müzik aleti çalMALI; doktor olMALI; hata yapmaMALI vb. )
• Ev; eşya; elbise temizliği ve düzeni konusunda aile üyelerine sık müdahale eder; tepkilere rağmen ısrarcı davranırlar. Hem kendilerinin hem de çevresindekilerin yaşamını zorlaştırırlar.
• Kendi işlerini tamamlaması ayrıntıcı olduğu için uzun sürer; çevresinden de bunu beklerler. Hem kendini hem de çevresindekileri yorarlar.
Çocuğa karşı takınılan mükemmeliyetçi tutumlara örnekler:
• Başarmak yapılması gerekendir; takdir edilmez.
• Başarısızlık kabul edilemez; eleştirilir.
• Çocuklara sözel olarak "mükemmel olmak zorunda değilsin" derken; farklı tutumlarla "Mükemmel olmanı istiyorum; olmalısın" mesajı verilir.
• Çocukları motive etmek; hırslandırmak amacıyla başka çocuklarla karşılaştırma yapılır.
• Başarı için arkadaşlardan; sosyal yaşamdan vazgeçilmesi beklenir.
• Toplumsal; dini ve ahlaki kurallara aşırı düzeyde sadık kalmalarını beklerler. Çocuklara; çocukça davranışlar ve oyunlar yasaklanır.
• Katı kurallara uymakta zorlanan çocuklara; orantısız ceza-eleştiri-suçlamada bulunulur; hatta şiddet uygulanır.
• Her alanda (ders; spor; müzik; resim vb. ) mükemmel yetişmiş olmasını istediği için aşırı çaba (özel ders; kurs) gösterir. Çocuk kapasitesinin çok üstünde olan eğitimlere tabi tutulur.
• Her türlü imkan sağlanmasına rağmen başarı elde edilmediğinde; o ana kadar harcamalar ve özveri çocukların başlarına kakılır.
• Çocukların arkadaş seçimine müdahale edilir. Kendilerine göre doğru olan; ideal arkadaşı (çalışkan; kuralcı; temiz; ahlaklı; hatasız) dayatılır.
• Çocuğun yemek tercihleri sürekli yönlendirilmeye çalışılır. Çocuğun mükemmel olması için yenmesi ve yenmemesi gerekenler listesi vardır; çocuğun tercihleri dikkate alınmaksızın; esnemeksizin uygulanmaya çalışılır.
• Evde; mükemmeliyeti yakalamak için askeri disiplin uygulanır. Çocukların; yatışı; kalkışı; yemek yemesi; ödevleri ve oyunları konusunda katı kurallar konur; aşırı takip edilir.
• Mükemmeliyetçi anne-babalar; kuralları takip etme; kuralları hatırlatma; kurallara uymaya zorlama ve ceza uygulamaları sırasında yorulup; tükenmiş hissedebilir. Bu sonuçlardan çocukları ya da diğer ebeveyni sorumlu tutup; suçlayabilir.
Mükemmeliyetçi Tutumun Çocuğa Yansımaları;
• Yaptıkları şeylerin tam ya da iyi olduğundan emin olamazlar. Olumlu tepkiler alsa bile kendi iç sesi aksini söylediği için hoşnutsuzluk ve doyumsuzluk yaşarlar.
• Her alanda her zaman mükemmeli yakalamak mümkün olmadığı için; ne yaparsam yapayım sonuç nasılsa değişmeyecek; düşüncesiyle çaba göstermemeye başlayabilirler.
• Arkadaşlarını çok eleştirirler; onlardan çok fazla şey beklerler ve istedikleri gibi davranmadıkları zaman arkadaşlarından uzaklaşırlar. Bunun sonucunda arkadaş bulmakta; arkadaş edinmekte ve bu arkadaşlıkları sürdürmekte de güçlük yaşarlar.
• Ailesinin beklentilerini tam olarak karşılayamayan çocuk kendini değersiz; sevilmeyen ve başarısız biri gibi hisseder. Anne-babasına sürekli kendini ispat etme; kendini beğendirme çabasına girer.
• Ailenin beklentilerinin yüksek olması; çocuğun aşırı baskı-sorumluluk hissetmesine ve yoğun endişeye sebep olabilir. Endişe düzeyinin artması sonucunda çocuğun başarısını azaltan; sınav kaygısı; sosyal fobi; depresyon; yaygın anksiyete (kaygı) bozukluğu gibi rahatsızlıklar ortaya çıkabilir.
• Katı; esnek olmayan; aşırı kuralcı yetişkinler olurlar.
Mükemmeliyetçi Anne-Babaya Öneriler:
• Çocuğunuzun kapasitesini; isteklerini; yeteneklerini göz önüne alarak; hedef belirleyin.
• Yeterince iyi ve becerikli yapamadıklarında onları engellemeyin; utandırmayın; tersine yeniden denemeleri ve becerilerini geliştirmeleri konusunda teşvik edin.
• Çocuklardan her zaman her alanda doğruyu ve mükemmeli beklemeyin. Çocukla beraber durum tespiti yaparak hata ve eksikleri saptayıp; konuyla ilgili size ve çocuğa düşen görevleri istişare edin.
• Sonuca değil çabaya önem verin ve çabalarını ödüllendirin.
Mükemmeliyetçi Yaklaşıma Maruz Kalan Genç ve Çocuklara Öneriler;
• Aile ve öğretmeninizin davranışları ile bağlantılı olarak hissettiğiniz olumlu/olumsuz duygu ve düşüncelerinizi uygun bir dille ilgili kişiye ifade edin. Mükemmeliyetçi kişi; siz söylemeden ne hissettiğinizi öngöremeyebilir.
• Birisi sizi beceriksizlik; başarısızlıkla etiketlediği zaman; "ben beceriksizim; başarısızım" diyerek etiketi alıp üzerinize yapıştırmayın.
• Hep hatalarınızın; eksiklerinizin ön plana çıkarıldığı durumlarda; hem kendinize hem de çevrenizdeki kişilere başarı ve becerilerinizi hatırlatın.
• Olumsuz mükemmeliyetçi tutumlar nedeniyle kaygı ve endişe yaşıyor; arkadaş- aile ilişkileriniz ve ders başarınız olumsuz etkileniyorsa profesyonel bir ruh sağlığı çalışanından yardım alabilirsiniz.
Yüzde ısrar etme; doksan da olur.
İnsan dediğinde noksan da olur.
(Mevlana)