Histerik Kişilik Bozukluğu
HİSTERİK KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Histerik (histironik) kişilik bozukluğu olan kişiler çok renkli; duygusal; rol yapıyormuş gibi olumlu bir izlenim bırakmaya ve başkalarının dikkatini çekmeye çalışan kişilerdir. Bu bozukluğun tarihçesi incelendiğinde Histerik Kişilik kavramı Hipokrat’ın 2400 yıl öncesinde tanımladığı histeri kavramına dayanmaktadır (Bayat ve Şengül; 2007). Histerik bireyler diğer insanları ayartmayı; aklına girmeyi severler fakat cinsel yönden soğuk ve isteksizdirler. Taklit yapmayı severler aynı zamanda da çekingen ve aşırı heyecanlıdırlar. Bu tipler hipnoza uygundur. Devamlı beğenilmek; göz önünde olmak; ilgi çekmek ve güvenilmek isterler (Ankay; 1998).
Yapılan inceleme ve araştırmalarda ülkemizdeki histerik kişiliğe sahip olan bireylerin sevgi ve saygı ilişkilerinin yüzeysel olmadığı tam tersine yapıcı; karşısındaki kişiyi hoşnut etmeye çalışan; ciddiyet sahibi ve çalışkan bireyler olduğu görülmüştür. Bu bireyler sağduyulu; başka insanların (aile; eş; anne; baba) isteklerine ve emirlerine uyan; ağır yaşam koşullarına uzun süreli olarak uyum sağlayabilen; hislerini ve düşündüklerini dışa karşı belli edemeyen; çocukluk yıllarından beri aile ortamında özel yer ve sorumluluklarla görevlendirilmiş bireylerdir (Öztürk; 1981).
Birçok insan da histironikler gibi ilgi odağı olma; teşvik edilme; kabul görme arayışı içindedirler fakat bu bozukluğa sahip bireylerin bu arayış çabaları bir türlü doyuma ulaşamaz. İçlerindeki boşluk hissini; dağılma ve parçalanma korkusunu giderecek olan da sadece başkalarıdır. Histironikler bu ilgi odağı olma amaçlarında genellikle başarılı olurlar fakat bunu başarmaya çalışırken kullandıkları yöntemler de pek sağlıklı değildir çünkü manüplasyonlarını sadece uygun şartlarda ortaya koymakla sınırlı kalmazlar; ortam uygun olsun ya da olmasın; önemli olan veya olmayan bütün kişilerin ilgi odağı olmak için devamlı gelişigüzel bir arayış içindedirler (Köroğlu ve Bayraktar; 2011).
Chodoff ve Lyons (1958); histerik kişilik bozukluğunun erkeklere oranla kadınlarda daha fazla gözlemlendiğini; sebebinin ise toplumlarda yer edinmiş cinsiyet rollerinden kaynaklandığını söylemişlerdir (Ceylan; Yazan ve Demirergi; 2000). Zaman içerisinde histerik kişilik kavramının kadınlarla ilişkilendirilmesi sebebiyle ve herhangi başka bir bireyi damgalamamak adına tanı koymak için oluşturulan ölçütlerde “ histiryonik kişilik ” olarak yer almıştır (Özel Kızıl ve Çevik; 2003). Aynı zamanda disosiyatif bozukluk; somatizasyon bozukluğu ve konversiyon bozukluk kavramları altında da inceleyebildiğimiz histerik kişilik ve histeri kavramlarının da artık kullanımdan kaldırılması gerektiği de bir tartışma konusu oluşturmuştur (Özel Kızıl ve Çevik; 2003).
DSM-5’te Histerik Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütleri
Belirtilenlerin beşi -ya da fazlasıyla- belirli; erken yetişkinlikte başlayan ve farklı bağlamlarda meydana gelen; aşırı duygusal olma hali ve ilgi toplama arayışı ile seyreden yaygın örüntü:
1. İlgiyi üzerine çekemediğinde; odak noktası kendisi olmadığı durumlarda rahatsızlık duyar;
2. Diğer kişiler ile olan ilişkileri; cinsel açıdan; ayartıcı; baştan çıkarıcı ya da kışkırtmaya yönelik; uygunsuz davranışlar ile belirlidir.
3. Aniden değişen; derinlikten uzak duygular sergiler.
4. İlgi toplamak amacıyla devamlı olarak dış görüntüsünü ön plana çıkarır.
5. Gereksiz etkilemeye yönelik ve ayrıntıdan yoksun konuşma biçimine sahiptir.
6. Yapay davranışlar sergiler; hava atmayı sever ve duygularını abartılı gösterir.
7. Kolayca tesir altında kalır.
8. İlişkilerin; çok daha yakın olması gerektiğini düşünür.
Histerik Kişilik Bozukluğu’ nun Kalıplaşmış Düşünceleri
• Herkesin ilgi odağı ve dikkatleri üzerine çeken bir bireyim.
• Mutlu olmam için insanların benimle ilgilenmesi gerekiyor.
• Eğer insanları eğlendiremiyorsam veya onları etkileyemiyorsam ben bir hiçim.
• İstediğim şeyi elde etmenin yolu insanların ilgisini üzerime çekmemdir.
• Eğer insanlar bana karşı olumsuz davranışlar sergiliyorsa bu onların kötü ve kokuşmuş ruhlarından kaynaklanmaktadır.
• İnsanların beni umursamaması ve göz ardı etmesi iğrenç ve katlanılmaz bir durum.
• Eğer ben diğer insanları eğlendirebiliyorsam o insanlar benim zayıf ve güçsüz yanlarımı görmeyeceklerdir.
• Sıkılmak en katlanamadığım şeydir.
• Eğer bir şeyi kafama koyduysam; yapmak istediğim bir şey varsa asla beklemem ve o şeyi yaparım.
• Hislerim ve sezgilerim; akıl ve mantıkla düşünmekten ve tasarlamaktan çok daha fazla önem taşır.
• Her şeyi en ince ayrıntısına kadar düşünmem gerekmez; hislerim ve sezgilerim bana her zaman doğru yolu gösterecektir (Köroğlu ve Bayraktar; 2011)
Histerik Kişilik Bozukluğu’ nda Ayırıcı Tanı
Histironik kişilik bozukluğu ve borderline (sınırdurum) kişilik bozukluğu tanısı birlikte aynı hastaya konulabilir. Bu nedenle ayırt edilmeleri oldukça güçtür. Kısa süreli psikotik bozukluk ve disosiyatif bozukluk bir arada bulunan hastalara histironik kişilik bozukluğu tanısı koymak daha kolaydır (Bayat ve Şengül; 2007).
Histerik Kişilik Bozukluğu’ nun Epidemiyolojisi
Toplumlarda görülme sıklığı % 2-3 arasındadır. Kadınlarda daha fazla görüldüğü bilinmesine karşılık yüksek bir olasılıkla erkeklere gerektiğinden daha az konulan bir tanı olduğu da söylenmektedir (Köroğlu ve Bayraktar; 2011).
Histerik (histironik) kişilik bozukluğu olan kişiler çok renkli; duygusal; rol yapıyormuş gibi olumlu bir izlenim bırakmaya ve başkalarının dikkatini çekmeye çalışan kişilerdir. Bu bozukluğun tarihçesi incelendiğinde Histerik Kişilik kavramı Hipokrat’ın 2400 yıl öncesinde tanımladığı histeri kavramına dayanmaktadır (Bayat ve Şengül; 2007). Histerik bireyler diğer insanları ayartmayı; aklına girmeyi severler fakat cinsel yönden soğuk ve isteksizdirler. Taklit yapmayı severler aynı zamanda da çekingen ve aşırı heyecanlıdırlar. Bu tipler hipnoza uygundur. Devamlı beğenilmek; göz önünde olmak; ilgi çekmek ve güvenilmek isterler (Ankay; 1998).
Yapılan inceleme ve araştırmalarda ülkemizdeki histerik kişiliğe sahip olan bireylerin sevgi ve saygı ilişkilerinin yüzeysel olmadığı tam tersine yapıcı; karşısındaki kişiyi hoşnut etmeye çalışan; ciddiyet sahibi ve çalışkan bireyler olduğu görülmüştür. Bu bireyler sağduyulu; başka insanların (aile; eş; anne; baba) isteklerine ve emirlerine uyan; ağır yaşam koşullarına uzun süreli olarak uyum sağlayabilen; hislerini ve düşündüklerini dışa karşı belli edemeyen; çocukluk yıllarından beri aile ortamında özel yer ve sorumluluklarla görevlendirilmiş bireylerdir (Öztürk; 1981).
Birçok insan da histironikler gibi ilgi odağı olma; teşvik edilme; kabul görme arayışı içindedirler fakat bu bozukluğa sahip bireylerin bu arayış çabaları bir türlü doyuma ulaşamaz. İçlerindeki boşluk hissini; dağılma ve parçalanma korkusunu giderecek olan da sadece başkalarıdır. Histironikler bu ilgi odağı olma amaçlarında genellikle başarılı olurlar fakat bunu başarmaya çalışırken kullandıkları yöntemler de pek sağlıklı değildir çünkü manüplasyonlarını sadece uygun şartlarda ortaya koymakla sınırlı kalmazlar; ortam uygun olsun ya da olmasın; önemli olan veya olmayan bütün kişilerin ilgi odağı olmak için devamlı gelişigüzel bir arayış içindedirler (Köroğlu ve Bayraktar; 2011).
Chodoff ve Lyons (1958); histerik kişilik bozukluğunun erkeklere oranla kadınlarda daha fazla gözlemlendiğini; sebebinin ise toplumlarda yer edinmiş cinsiyet rollerinden kaynaklandığını söylemişlerdir (Ceylan; Yazan ve Demirergi; 2000). Zaman içerisinde histerik kişilik kavramının kadınlarla ilişkilendirilmesi sebebiyle ve herhangi başka bir bireyi damgalamamak adına tanı koymak için oluşturulan ölçütlerde “ histiryonik kişilik ” olarak yer almıştır (Özel Kızıl ve Çevik; 2003). Aynı zamanda disosiyatif bozukluk; somatizasyon bozukluğu ve konversiyon bozukluk kavramları altında da inceleyebildiğimiz histerik kişilik ve histeri kavramlarının da artık kullanımdan kaldırılması gerektiği de bir tartışma konusu oluşturmuştur (Özel Kızıl ve Çevik; 2003).
DSM-5’te Histerik Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütleri
Belirtilenlerin beşi -ya da fazlasıyla- belirli; erken yetişkinlikte başlayan ve farklı bağlamlarda meydana gelen; aşırı duygusal olma hali ve ilgi toplama arayışı ile seyreden yaygın örüntü:
1. İlgiyi üzerine çekemediğinde; odak noktası kendisi olmadığı durumlarda rahatsızlık duyar;
2. Diğer kişiler ile olan ilişkileri; cinsel açıdan; ayartıcı; baştan çıkarıcı ya da kışkırtmaya yönelik; uygunsuz davranışlar ile belirlidir.
3. Aniden değişen; derinlikten uzak duygular sergiler.
4. İlgi toplamak amacıyla devamlı olarak dış görüntüsünü ön plana çıkarır.
5. Gereksiz etkilemeye yönelik ve ayrıntıdan yoksun konuşma biçimine sahiptir.
6. Yapay davranışlar sergiler; hava atmayı sever ve duygularını abartılı gösterir.
7. Kolayca tesir altında kalır.
8. İlişkilerin; çok daha yakın olması gerektiğini düşünür.
Histerik Kişilik Bozukluğu’ nun Kalıplaşmış Düşünceleri
• Herkesin ilgi odağı ve dikkatleri üzerine çeken bir bireyim.
• Mutlu olmam için insanların benimle ilgilenmesi gerekiyor.
• Eğer insanları eğlendiremiyorsam veya onları etkileyemiyorsam ben bir hiçim.
• İstediğim şeyi elde etmenin yolu insanların ilgisini üzerime çekmemdir.
• Eğer insanlar bana karşı olumsuz davranışlar sergiliyorsa bu onların kötü ve kokuşmuş ruhlarından kaynaklanmaktadır.
• İnsanların beni umursamaması ve göz ardı etmesi iğrenç ve katlanılmaz bir durum.
• Eğer ben diğer insanları eğlendirebiliyorsam o insanlar benim zayıf ve güçsüz yanlarımı görmeyeceklerdir.
• Sıkılmak en katlanamadığım şeydir.
• Eğer bir şeyi kafama koyduysam; yapmak istediğim bir şey varsa asla beklemem ve o şeyi yaparım.
• Hislerim ve sezgilerim; akıl ve mantıkla düşünmekten ve tasarlamaktan çok daha fazla önem taşır.
• Her şeyi en ince ayrıntısına kadar düşünmem gerekmez; hislerim ve sezgilerim bana her zaman doğru yolu gösterecektir (Köroğlu ve Bayraktar; 2011)
Histerik Kişilik Bozukluğu’ nda Ayırıcı Tanı
Histironik kişilik bozukluğu ve borderline (sınırdurum) kişilik bozukluğu tanısı birlikte aynı hastaya konulabilir. Bu nedenle ayırt edilmeleri oldukça güçtür. Kısa süreli psikotik bozukluk ve disosiyatif bozukluk bir arada bulunan hastalara histironik kişilik bozukluğu tanısı koymak daha kolaydır (Bayat ve Şengül; 2007).
Histerik Kişilik Bozukluğu’ nun Epidemiyolojisi
Toplumlarda görülme sıklığı % 2-3 arasındadır. Kadınlarda daha fazla görüldüğü bilinmesine karşılık yüksek bir olasılıkla erkeklere gerektiğinden daha az konulan bir tanı olduğu da söylenmektedir (Köroğlu ve Bayraktar; 2011).