Sağlıkla İlgili İşlevsel Olmayan İnançlar
SAĞLIKLA İLGİLİ İŞLEVSEL OLMAYAN İNANÇLAR
Sağlık kaygısının bilişsel davranışçı modellerine göre; sağlıkla ilgili işlevsel olmayan inançlara sahip kişiler; bedensel duyumları ya da belirtileri bir sağlık sorununun göstergesi olarak yanlış yorumlayarak kaygı yaşamaya daha yatkındır.
Sağlık kaygısı ile ilişkili olarak tanımlanan dört tür sağlıkla ilgili işlevsel olmayan inanç; algılanan; 1) “hastalığa yakalanma olasılığı”; 2) “hastalığın korkutuculuğu”; 3) “hastalıkla baş etmede güçlük” ve 4) “hastalığın tedavisinde tıbbi hizmetlerin yetersizliği” olarak adlandırılır. Bu bilişler; sağlık kaygısına dair formülasyon ya da tedavi müdahalelerinde birlikte değerlendirilmelidir.
Sağlıkla ilgili işlevsel olmayan inançların sağlık kaygısıyla ilişkisine dair pek çok çalışma mevcuttur. Bu çalışmaların sonuçlara göre;
• Genel olarak sağlık kaygısı düzeyi yüksek olan kişilerin düşük olanlara kıyasla sağlık ve hastalığa dair farklı inanç ve varsayımlara sahip olduğu görülmüştür.
• Herhangi bir fiziksel hastalık tanısı olan ve olmayan kişilerde; işlevsel olmayan inançların sağlık kaygısıyla pozitif yönde ilişkili olduğu bulunmuştur.
• Tıbbi yardım almaktan kaçınmaya yol açan sağlıkla ilgili deneyimlere yönelik aşırı genelleme yapma; tedaviye uyumu olumsuz etkileyebilecek yaygın olumsuz yan etkilere dair rasyonel olmayan çıkarım yapma; sağlık üzerindeki sınırlı kontrole dair umutsuz ve kaderci inançlara sahip olmanın sağlık kaygısı ile pozitif yönde ilişkili olduğu ve sağlık kaygısının göstergelerinden olduğu belirlenmiştir.
• Yüksek sağlık kaygısı düzeyine sahip kişilerin bedensel duyum ve belirtilere dair felaketleştirici çıkarımlar yapmaya meyilli olduğu; kendilerini zayıf ve stresi tolere etmede yetersiz olarak algıladıkları bulunmuştur.
• Hipokondriazis (şiddetli sağlık kaygısı) seviyesi yüksek olan üniversite öğrencilerinin düşük olanlara kıyasla bedensel belirtileri daha fazla felaketleştirici şekilde yorumladığı; düşük öz saygı düzeyi ve belirtilere yönelik felaketleştirici yorumlamanın yüksek hipokondriazisin göstergesi olduğu bulunmuştur.
• Belirtilerin korkunç bir hastalığa yol açacağına dair işlevsel olmayan inançların hipokondriazis ile pozitif yönde ilişkili olduğu; başkaları ile birlikteyken agorafobik kaçınma yaşama; belirtilerin korkunç bir hastalığa yol açacağına dair işlevsel olmayan inançlara sahip olma; olumsuz duygulanım düzeyinin yüksek olması ve kadın olma değişkenlerinin hipokondriazisin göstergelerinden olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca belirtilerin korkunç bir hastalığa yol açacağına dair işlevsel olmayan inançların hipokondriazise özgü olduğu belirlenmiştir.
• Kaygı bozuklukları (panik bozukluk; sosyal fobi; özgül fobi; obsesif kompülsif bozukluk; yaygın kaygı bozukluğu; travma sonrası stres bozukluğu) ve hipokondriazis tanısı almış kişiler ile herhangi bir psikiyatrik tanısı olmayan kişiler karşılaştırıldığında; hipokondriazis tanılı kişilerin; kaygı bozukluğu tanısı olan ve herhangi bir psikiyatrik tanısı olmayan kişilere kıyasla; bedensel belirtileri çok ciddi bir hastalığın göstergesi olarak felaketleştirerek değerlendirmeye meyilli oldukları görülmüştür.
KAYNAKLAR
Fergus; T. A. (2014). Health-related dysfunctional beliefs and health anxiety: Further evidence of cognitive specificity. Journal of Clinical Psychology; 70(3); 248-259.
Fulton;J. J.; Marcus; D. K. & Merkey; T. (2011). Irrational health beliefs and health anxiety. Journal of Clinical Psychology; 67(6); 527-538.
Hadjistavropoulos; H. D.; Janzen; J. A.; Kehler; M. D.; Leclerc; J. A.; Sharpe; D. & Bourgault-Fagnou; M. D. (2012). Core cognitions related to health anxiety in self-reported medical and non-medical samples. Journal of Behavioral Medicine; 35; 167-178.
Marcus; D. K. (1999). The cognitive-behavioral model of hypochondriasis: Misinformation and triggers. Journal of Psychosomatic Research; 47(1); 79-91.
Marcus; D. K. & Church; S. E. (2003). Are dysfunctional beliefs about illness unique to hypochondriasis? Journal of Psychosomatic Research; 54; 543-547.
Marcus; D. K.; Gurley; J. R.; Marchi; M. M. & Bauer; C. (2007). Cognitive and perceptual variables in hypochondriasis and health anxiety: A systematic review. Clinical Psychology Review; 27; 127-139.
Rief; W.; Hiller; W. & Margraf; J. (1998). Cognitive aspects of hypochondriasis and the somatization syndrome. Journal of Abnormal Psychology; 107(4); 587-595.
Weck; F.; Neng; J. M. B.; Richtberg; S. & Stangier; (2012). Dysfunctional beliefs about symptoms and illness in patients with hypochondriasis. Psychosomatics; 53; 148-154.
Sağlık kaygısının bilişsel davranışçı modellerine göre; sağlıkla ilgili işlevsel olmayan inançlara sahip kişiler; bedensel duyumları ya da belirtileri bir sağlık sorununun göstergesi olarak yanlış yorumlayarak kaygı yaşamaya daha yatkındır.
Sağlık kaygısı ile ilişkili olarak tanımlanan dört tür sağlıkla ilgili işlevsel olmayan inanç; algılanan; 1) “hastalığa yakalanma olasılığı”; 2) “hastalığın korkutuculuğu”; 3) “hastalıkla baş etmede güçlük” ve 4) “hastalığın tedavisinde tıbbi hizmetlerin yetersizliği” olarak adlandırılır. Bu bilişler; sağlık kaygısına dair formülasyon ya da tedavi müdahalelerinde birlikte değerlendirilmelidir.
Sağlıkla ilgili işlevsel olmayan inançların sağlık kaygısıyla ilişkisine dair pek çok çalışma mevcuttur. Bu çalışmaların sonuçlara göre;
• Genel olarak sağlık kaygısı düzeyi yüksek olan kişilerin düşük olanlara kıyasla sağlık ve hastalığa dair farklı inanç ve varsayımlara sahip olduğu görülmüştür.
• Herhangi bir fiziksel hastalık tanısı olan ve olmayan kişilerde; işlevsel olmayan inançların sağlık kaygısıyla pozitif yönde ilişkili olduğu bulunmuştur.
• Tıbbi yardım almaktan kaçınmaya yol açan sağlıkla ilgili deneyimlere yönelik aşırı genelleme yapma; tedaviye uyumu olumsuz etkileyebilecek yaygın olumsuz yan etkilere dair rasyonel olmayan çıkarım yapma; sağlık üzerindeki sınırlı kontrole dair umutsuz ve kaderci inançlara sahip olmanın sağlık kaygısı ile pozitif yönde ilişkili olduğu ve sağlık kaygısının göstergelerinden olduğu belirlenmiştir.
• Yüksek sağlık kaygısı düzeyine sahip kişilerin bedensel duyum ve belirtilere dair felaketleştirici çıkarımlar yapmaya meyilli olduğu; kendilerini zayıf ve stresi tolere etmede yetersiz olarak algıladıkları bulunmuştur.
• Hipokondriazis (şiddetli sağlık kaygısı) seviyesi yüksek olan üniversite öğrencilerinin düşük olanlara kıyasla bedensel belirtileri daha fazla felaketleştirici şekilde yorumladığı; düşük öz saygı düzeyi ve belirtilere yönelik felaketleştirici yorumlamanın yüksek hipokondriazisin göstergesi olduğu bulunmuştur.
• Belirtilerin korkunç bir hastalığa yol açacağına dair işlevsel olmayan inançların hipokondriazis ile pozitif yönde ilişkili olduğu; başkaları ile birlikteyken agorafobik kaçınma yaşama; belirtilerin korkunç bir hastalığa yol açacağına dair işlevsel olmayan inançlara sahip olma; olumsuz duygulanım düzeyinin yüksek olması ve kadın olma değişkenlerinin hipokondriazisin göstergelerinden olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca belirtilerin korkunç bir hastalığa yol açacağına dair işlevsel olmayan inançların hipokondriazise özgü olduğu belirlenmiştir.
• Kaygı bozuklukları (panik bozukluk; sosyal fobi; özgül fobi; obsesif kompülsif bozukluk; yaygın kaygı bozukluğu; travma sonrası stres bozukluğu) ve hipokondriazis tanısı almış kişiler ile herhangi bir psikiyatrik tanısı olmayan kişiler karşılaştırıldığında; hipokondriazis tanılı kişilerin; kaygı bozukluğu tanısı olan ve herhangi bir psikiyatrik tanısı olmayan kişilere kıyasla; bedensel belirtileri çok ciddi bir hastalığın göstergesi olarak felaketleştirerek değerlendirmeye meyilli oldukları görülmüştür.
KAYNAKLAR
Fergus; T. A. (2014). Health-related dysfunctional beliefs and health anxiety: Further evidence of cognitive specificity. Journal of Clinical Psychology; 70(3); 248-259.
Fulton;J. J.; Marcus; D. K. & Merkey; T. (2011). Irrational health beliefs and health anxiety. Journal of Clinical Psychology; 67(6); 527-538.
Hadjistavropoulos; H. D.; Janzen; J. A.; Kehler; M. D.; Leclerc; J. A.; Sharpe; D. & Bourgault-Fagnou; M. D. (2012). Core cognitions related to health anxiety in self-reported medical and non-medical samples. Journal of Behavioral Medicine; 35; 167-178.
Marcus; D. K. (1999). The cognitive-behavioral model of hypochondriasis: Misinformation and triggers. Journal of Psychosomatic Research; 47(1); 79-91.
Marcus; D. K. & Church; S. E. (2003). Are dysfunctional beliefs about illness unique to hypochondriasis? Journal of Psychosomatic Research; 54; 543-547.
Marcus; D. K.; Gurley; J. R.; Marchi; M. M. & Bauer; C. (2007). Cognitive and perceptual variables in hypochondriasis and health anxiety: A systematic review. Clinical Psychology Review; 27; 127-139.
Rief; W.; Hiller; W. & Margraf; J. (1998). Cognitive aspects of hypochondriasis and the somatization syndrome. Journal of Abnormal Psychology; 107(4); 587-595.
Weck; F.; Neng; J. M. B.; Richtberg; S. & Stangier; (2012). Dysfunctional beliefs about symptoms and illness in patients with hypochondriasis. Psychosomatics; 53; 148-154.