Anormal Hastalık Davranışları
Hastalık davranışı; farklı kişiler tarafından belirtilerin farklı şekillerde algılanabileceği; değerlendirilebileceği ve davranışa dökülebileceği yolları içerir. Hastalık davranışı kavramı; kişilerin bedensel belirtilere verdikleri tepkiler; içsel durumlarını izleyişleri; hastalık belirtilerini tanımlayış ve açıklayışları; yaptıkları atıflar; bakım kaynaklarından yararlanışlarındaki farklılıkları kapsar.
Hastalığa dair erken dönemdeki deneyimler; belirtiler konusunda farklılaşan eğitim; din; meslek ya da başka nedenlerin etkisiyle; bazı insanlar belirtileri hafife alır; umursamaz ve tıbbi bakım almaktan kaçınırken diğerleri en hafif acı ya da rahatsızlıkta hızlıca uygun tıbbi bakımı arayarak tepki verirler.
Hastalıkla ilgili değişkenler (örn; yaygınlık; ağrı şiddeti vb.); hastayla ilgili değişkenler (örn; kişilik özellikleri; sosyal destek vb.); doktorla ilgili değişkenler (örn; empatik ve bilgilendirici ilişki kurma vb.) ve bunların etkileşimleri hastalık davranışını etkilerken; hastalık davranışı da hastalığın tanımlanması; uygun tedavinin belirlenmesi ve uygulanması; tıbbi tavsiyelere uyum; hastalığın ve tedavi sürecinin gidişatı gibi durumları şekillendirmesi açısından önem taşır.
Hastalık davranışı; işlevsellik açısından bir süreklilik içinde çeşitlilik gösterir. Bazı hastalık davranışları işlevseldir; ancak anormal hastalık davranışı açısından tanımlananlar gibileri uyumsuz ve işlevsizdir.
Anormal hastalık davranışı ise; ‘tıbbi görevlinin açık ve doğru bir şekilde; tartışma; açıklama ve uzlaşma fırsatları sunarak; ilgili biyolojik; psikolojik; sosyal ve kültürel faktörlerin uygun değerlendirilmesine dayanarak durumun ve izlenecek yolun değerlendirmesini yapmasına rağmen; kişinin kendi sağlık durumunu deneyimleme; algılama; değerlendirme ve tepki vermedeki uyumsuz tarzının; süreklilik göstermesi’dir. Anormal hastalık davranışı; kişinin; hastalığın nesnel belirtileri dışında gösterdiği hastalık davranışındaki bir takım psikopatolojik durumları ifade eden bir terim olarak türetilmiştir. ‘Normal’ hastalık davranışında; kişinin benimsediği hasta rolü klinisyenin patolojiye dair objektif değerlendirmesiyle ve beklentiyle orantılıyken; ‘anormal’ hastalık davranışında kişinin klinisyenin patolojiye dair objektif değerlendirmesiyle orantısız şekilde davranması söz konusudur. Yani; bir hastalığın sergilenişi; klinik beklentiyle ve altta yatan fizyopatolojiyle orantısız olarak algılanırsa; anormal hastalık davranışı daha muhtemeldir.
Anormal hastalık davranışının; somatik odaklı-hastalığı doğrulayan (örn; Münchausen Sendromu; somatizasyon bozukluğu; şizofrenik bozuklukla ilişkili); somatik odaklı-hastalığı inkar eden (örn; korkulan terapiden kaçınmak için hastalığı inkar; tedaviye uymama; psikotik bozukluk etkisiyle somatik patolojiyi inkar); psikolojik odaklı-hastalığı doğrulayan (örn; Ganser Sendromu; ruhsal kökenli amnezi; hafıza kaybına dair sanrı) ve psikolojik odaklı-hastalığı inkar eden (damgalanma ya da ayrımcılıktan kaçınmak için psikotik belirtileri inkar; içgörü eksikliği nedeniyle psikopatolojik belirtileri inkar) olmak üzere çeşitli türleri belirlenmiştir.
Anormal hastalık davranışı üzerinde etkili olduğu düşünülen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Anormal hastalık davranışı çocukluk döneminde oluşabilir ve biyolojik; psikolojik; kültürel; demografik faktörler gibi çeşitli özelliklerden etkilenebilir. Özellikle ebeveyn tutumlarını; bakım örüntüsünü; sağlık ve hastalığa dair tutumları etkileyen çocukluk dönemindeki yaşantılar; felaketleştirme; bedensel duyumlara karşı artan hassasiyet yetişkinlikte devam eden ya da tekrarlayan anormal hastalık davranışının oluşmasına yol açabilir. Kişiler anormal hastalık davranışı benimseyerek hastalık temsilini bilinçli bir şekilde manipüle edebilir; uygunsuz ilgi ve avantaj sağlamaya kalkabilir. Ayrıca; anormal hastalık davranışı stresli durumlardan kaçınmak için bir yol ya da savunma olarak kullanılan öğrenilmiş bir davranış olabilir. Anormal hastalık davranışının ikincil kazançlar için tekrarlanması; uzun vadede sabit; uygunsuz davranış örüntüsünün yerleşmesiyle sonuçlanabilir. Anormal hastalık davranışı sağlık hizmeti olanaklarından uygunsuz; gereksiz ve aşırı faydalanma; işyerinde verim düşüşü; bakım verenler ve toplum için yük artışı; engellilik izlenimi yaratma gibi sonuçlara neden olabilir; bu nedenle klinisyenler açısından anormal hastalık davranışını belirlemek ve doğru müdahale etmek son derece kritiktir.
İşlevsel olmayan/anormal hastalık davranışının bilişsel modeli; hastalığa dair inançlar (hastalık temsili); kendine; diğer insanlara ve yaşanılan dünyaya dair inançlar (benlik şeması) ve bu iki faktörün etkileşimini merkeze alır. Bu modele göre; hastalıkla ilişkili olaylar/duyumlar hastalık temsili ve benlik şemasını etkinleştirir. Bu inançlar ise hastalıkla ilişkili olayların yorumlanışını etkileyerek duygusal; bilişsel; fizyolojik ve davranışsal tepkilerin ortaya çıkmasına yol açar.
Anormal hastalık davranışları somatoform bozukluk; kronik ağrı bozukluğu; diğer psikiyatrik bozukluklar ve fiziksel hastalıklara sahip kişilerde görülebilir; akut ya da kronik; rutin ya da hastalığa özgü olabilir. Alanyazına bakıldığında; yapılan çalışmalarda fiziksel hastalıklar açısından incelendiğinde; felç geçirmiş kişiler; kronik yorgunluk sendromu ve multipl skleroz hastaları; irritabl bağırsak sendromu gibi farklı popülasyonlarda anormal hastalık davranışlarının görüldüğü sonucuna varılmıştır. Benzer şekilde anormal hastalık davranışlarının somatizasyon; kaygı bozukluğu; duygudurum bozukluğu; şizofreni; depresyon; hipokondriazis gibi bazı psikiyatrik bozukluklarla ilişkili olduğu belirlenmiştir.
KAYNAKLAR
Chaturvedi; S. K.; Desai; G. & Shaligram; D. (2006) Somatoform disorders;
somatization and abnormal illness behavior. International Review of
Psychiatry; 18(1): 75-80.
Desai; G.; Waghmare; A. & Chaturvedi; S. K. (2014). Assessing abnormal
illness behavior in post-stroke patients: A preliminary report. Indian Journal
of Psychological Medicine; 36(4): 397-399.
Guo; Y.; Kuroki; T. & Koizumi; S. (2001). Abnormal illness behavior of patients
with functional somatic symptoms: Relation to psychiatric disorders. General
Hospital Psychiatry; 23: 223-229.
Guo; Y.; Kuroki; T.; Yamashiro; S.; Sato; T.; Takeichi; M. & Koizumi; S. (2000).
Abnormal illness behavior and psychiatric disorders: A study in an
outpatient clinic in Japan. Psychiatry and Clinical Neurosciences; 54: 447-
453.
Güleç; H. (2012). Hastalık Davranışını Değerlendirme Ölçeği’nin Türkçe
uyarlamasının geçerlilik ve güvenilirliği: Bir ön çalışma. Düşünen Adam
Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi; 25(1): 140-146.
Kirmayer; L. J. & Looper; K. J. (2006). Abnormal illness behaviour:
Physiological; psychological and social dimensions of coping with distress.
Current Opinion in Psychiatry; 19: 54-60.
Kumar Kar; S. & Kumar; R. (2015). Evolving concept of abnormal illness
behavior & clinical implications. ASEAN Journal of Psychiatry; 16(2): 148-
156.
Mechanic; D. (1986). The concept of illness behaviour: Culture; situation and
personal predisposition. Psychological Medicine; 16: 1-7.
Mechanic; D. (1995). Sociological dimensions of illness behavior. Social
Sciences & Medicine; 41(9): 1207-1216.
Mechanic D. & Volkart; E. H. (1960). Illness behavior and medical diagnoses.
Journal of Health and Human Behavior; 1(2): 86-94.
Pilowsky; I. (1971). The diagnosis of abnormal illness behaviour. Australian and
New Zealand Journal of Psychiatry; 5(3): 136-138.
Pilowsky; I. (1986a) Abnormal illness behavior (Dysnosognosia). Psychotherapy
and Psychosomatics; 46: 76-84.
Pilowsky; I. (1993). Aspects of abnormal illness behavior. Indian Journal of
Psychiatry; 35(3): 145-150.
Pilowsky; I. (1986b). Abnormal illness behaviour: A review of the concept and
its implications. Illness behavior-a multidisciplinary model. (pp.391-395).
Editors Sean McHugh ve T. Michael Vallis. New York; NY: Springer.
Scicchitano; J.; Lovell; P.; Pearce; R.; Marley; J. & Pilowsky; I. (1996). Illness
behavior and somatization in general practice. Journal of Psychosomatic
Research; 41(3): 247-254.
Sirri;L.; Fava; G. A. & Sonino; N. (2013). The unifying concept of illness
behavior. Psychotheraphy and Psychosomatics; 82: 74-81.
Trigwell; P.; Hatcher; S.; Johnson; M. Stanley; P. & House; A. (1995).
“Abnormal” illness behaviour in chronic fatigue syndrome and multiple
sclerosis. British Medical Journal; 311(6996): 15-18.
Williams; C. (1997). A cognitive model of dysfunctional illness behaviour. British
Journal of Health Psychology; 2: 153-161.
Hastalığa dair erken dönemdeki deneyimler; belirtiler konusunda farklılaşan eğitim; din; meslek ya da başka nedenlerin etkisiyle; bazı insanlar belirtileri hafife alır; umursamaz ve tıbbi bakım almaktan kaçınırken diğerleri en hafif acı ya da rahatsızlıkta hızlıca uygun tıbbi bakımı arayarak tepki verirler.
Hastalıkla ilgili değişkenler (örn; yaygınlık; ağrı şiddeti vb.); hastayla ilgili değişkenler (örn; kişilik özellikleri; sosyal destek vb.); doktorla ilgili değişkenler (örn; empatik ve bilgilendirici ilişki kurma vb.) ve bunların etkileşimleri hastalık davranışını etkilerken; hastalık davranışı da hastalığın tanımlanması; uygun tedavinin belirlenmesi ve uygulanması; tıbbi tavsiyelere uyum; hastalığın ve tedavi sürecinin gidişatı gibi durumları şekillendirmesi açısından önem taşır.
Hastalık davranışı; işlevsellik açısından bir süreklilik içinde çeşitlilik gösterir. Bazı hastalık davranışları işlevseldir; ancak anormal hastalık davranışı açısından tanımlananlar gibileri uyumsuz ve işlevsizdir.
Anormal hastalık davranışı ise; ‘tıbbi görevlinin açık ve doğru bir şekilde; tartışma; açıklama ve uzlaşma fırsatları sunarak; ilgili biyolojik; psikolojik; sosyal ve kültürel faktörlerin uygun değerlendirilmesine dayanarak durumun ve izlenecek yolun değerlendirmesini yapmasına rağmen; kişinin kendi sağlık durumunu deneyimleme; algılama; değerlendirme ve tepki vermedeki uyumsuz tarzının; süreklilik göstermesi’dir. Anormal hastalık davranışı; kişinin; hastalığın nesnel belirtileri dışında gösterdiği hastalık davranışındaki bir takım psikopatolojik durumları ifade eden bir terim olarak türetilmiştir. ‘Normal’ hastalık davranışında; kişinin benimsediği hasta rolü klinisyenin patolojiye dair objektif değerlendirmesiyle ve beklentiyle orantılıyken; ‘anormal’ hastalık davranışında kişinin klinisyenin patolojiye dair objektif değerlendirmesiyle orantısız şekilde davranması söz konusudur. Yani; bir hastalığın sergilenişi; klinik beklentiyle ve altta yatan fizyopatolojiyle orantısız olarak algılanırsa; anormal hastalık davranışı daha muhtemeldir.
Anormal hastalık davranışının; somatik odaklı-hastalığı doğrulayan (örn; Münchausen Sendromu; somatizasyon bozukluğu; şizofrenik bozuklukla ilişkili); somatik odaklı-hastalığı inkar eden (örn; korkulan terapiden kaçınmak için hastalığı inkar; tedaviye uymama; psikotik bozukluk etkisiyle somatik patolojiyi inkar); psikolojik odaklı-hastalığı doğrulayan (örn; Ganser Sendromu; ruhsal kökenli amnezi; hafıza kaybına dair sanrı) ve psikolojik odaklı-hastalığı inkar eden (damgalanma ya da ayrımcılıktan kaçınmak için psikotik belirtileri inkar; içgörü eksikliği nedeniyle psikopatolojik belirtileri inkar) olmak üzere çeşitli türleri belirlenmiştir.
Anormal hastalık davranışı üzerinde etkili olduğu düşünülen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Anormal hastalık davranışı çocukluk döneminde oluşabilir ve biyolojik; psikolojik; kültürel; demografik faktörler gibi çeşitli özelliklerden etkilenebilir. Özellikle ebeveyn tutumlarını; bakım örüntüsünü; sağlık ve hastalığa dair tutumları etkileyen çocukluk dönemindeki yaşantılar; felaketleştirme; bedensel duyumlara karşı artan hassasiyet yetişkinlikte devam eden ya da tekrarlayan anormal hastalık davranışının oluşmasına yol açabilir. Kişiler anormal hastalık davranışı benimseyerek hastalık temsilini bilinçli bir şekilde manipüle edebilir; uygunsuz ilgi ve avantaj sağlamaya kalkabilir. Ayrıca; anormal hastalık davranışı stresli durumlardan kaçınmak için bir yol ya da savunma olarak kullanılan öğrenilmiş bir davranış olabilir. Anormal hastalık davranışının ikincil kazançlar için tekrarlanması; uzun vadede sabit; uygunsuz davranış örüntüsünün yerleşmesiyle sonuçlanabilir. Anormal hastalık davranışı sağlık hizmeti olanaklarından uygunsuz; gereksiz ve aşırı faydalanma; işyerinde verim düşüşü; bakım verenler ve toplum için yük artışı; engellilik izlenimi yaratma gibi sonuçlara neden olabilir; bu nedenle klinisyenler açısından anormal hastalık davranışını belirlemek ve doğru müdahale etmek son derece kritiktir.
İşlevsel olmayan/anormal hastalık davranışının bilişsel modeli; hastalığa dair inançlar (hastalık temsili); kendine; diğer insanlara ve yaşanılan dünyaya dair inançlar (benlik şeması) ve bu iki faktörün etkileşimini merkeze alır. Bu modele göre; hastalıkla ilişkili olaylar/duyumlar hastalık temsili ve benlik şemasını etkinleştirir. Bu inançlar ise hastalıkla ilişkili olayların yorumlanışını etkileyerek duygusal; bilişsel; fizyolojik ve davranışsal tepkilerin ortaya çıkmasına yol açar.
Anormal hastalık davranışları somatoform bozukluk; kronik ağrı bozukluğu; diğer psikiyatrik bozukluklar ve fiziksel hastalıklara sahip kişilerde görülebilir; akut ya da kronik; rutin ya da hastalığa özgü olabilir. Alanyazına bakıldığında; yapılan çalışmalarda fiziksel hastalıklar açısından incelendiğinde; felç geçirmiş kişiler; kronik yorgunluk sendromu ve multipl skleroz hastaları; irritabl bağırsak sendromu gibi farklı popülasyonlarda anormal hastalık davranışlarının görüldüğü sonucuna varılmıştır. Benzer şekilde anormal hastalık davranışlarının somatizasyon; kaygı bozukluğu; duygudurum bozukluğu; şizofreni; depresyon; hipokondriazis gibi bazı psikiyatrik bozukluklarla ilişkili olduğu belirlenmiştir.
KAYNAKLAR
Chaturvedi; S. K.; Desai; G. & Shaligram; D. (2006) Somatoform disorders;
somatization and abnormal illness behavior. International Review of
Psychiatry; 18(1): 75-80.
Desai; G.; Waghmare; A. & Chaturvedi; S. K. (2014). Assessing abnormal
illness behavior in post-stroke patients: A preliminary report. Indian Journal
of Psychological Medicine; 36(4): 397-399.
Guo; Y.; Kuroki; T. & Koizumi; S. (2001). Abnormal illness behavior of patients
with functional somatic symptoms: Relation to psychiatric disorders. General
Hospital Psychiatry; 23: 223-229.
Guo; Y.; Kuroki; T.; Yamashiro; S.; Sato; T.; Takeichi; M. & Koizumi; S. (2000).
Abnormal illness behavior and psychiatric disorders: A study in an
outpatient clinic in Japan. Psychiatry and Clinical Neurosciences; 54: 447-
453.
Güleç; H. (2012). Hastalık Davranışını Değerlendirme Ölçeği’nin Türkçe
uyarlamasının geçerlilik ve güvenilirliği: Bir ön çalışma. Düşünen Adam
Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi; 25(1): 140-146.
Kirmayer; L. J. & Looper; K. J. (2006). Abnormal illness behaviour:
Physiological; psychological and social dimensions of coping with distress.
Current Opinion in Psychiatry; 19: 54-60.
Kumar Kar; S. & Kumar; R. (2015). Evolving concept of abnormal illness
behavior & clinical implications. ASEAN Journal of Psychiatry; 16(2): 148-
156.
Mechanic; D. (1986). The concept of illness behaviour: Culture; situation and
personal predisposition. Psychological Medicine; 16: 1-7.
Mechanic; D. (1995). Sociological dimensions of illness behavior. Social
Sciences & Medicine; 41(9): 1207-1216.
Mechanic D. & Volkart; E. H. (1960). Illness behavior and medical diagnoses.
Journal of Health and Human Behavior; 1(2): 86-94.
Pilowsky; I. (1971). The diagnosis of abnormal illness behaviour. Australian and
New Zealand Journal of Psychiatry; 5(3): 136-138.
Pilowsky; I. (1986a) Abnormal illness behavior (Dysnosognosia). Psychotherapy
and Psychosomatics; 46: 76-84.
Pilowsky; I. (1993). Aspects of abnormal illness behavior. Indian Journal of
Psychiatry; 35(3): 145-150.
Pilowsky; I. (1986b). Abnormal illness behaviour: A review of the concept and
its implications. Illness behavior-a multidisciplinary model. (pp.391-395).
Editors Sean McHugh ve T. Michael Vallis. New York; NY: Springer.
Scicchitano; J.; Lovell; P.; Pearce; R.; Marley; J. & Pilowsky; I. (1996). Illness
behavior and somatization in general practice. Journal of Psychosomatic
Research; 41(3): 247-254.
Sirri;L.; Fava; G. A. & Sonino; N. (2013). The unifying concept of illness
behavior. Psychotheraphy and Psychosomatics; 82: 74-81.
Trigwell; P.; Hatcher; S.; Johnson; M. Stanley; P. & House; A. (1995).
“Abnormal” illness behaviour in chronic fatigue syndrome and multiple
sclerosis. British Medical Journal; 311(6996): 15-18.
Williams; C. (1997). A cognitive model of dysfunctional illness behaviour. British
Journal of Health Psychology; 2: 153-161.